Biografie Bulletin. Jaargang 21

[p. 70]

Zelf biograaf worden
Schrijfhulp in cursusvorm
Menno Voskuil

Dat de auto/biografie als genre populairder is dan ooit hoeven we op deze plek niet nader te duiden. Ook het feit dat duizenden, zo niet honderdduizenden Nederlanders geregeld de pen ter hand nemen is onderhand al zo vaak breed uitgemeten in de media, dat we daar verder geen woorden meer aan vuil hoeven te maken. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de laatste jaren niet alleen het aantal ‘self help’-boeken, maar ook de hoeveelheid auto/biografische schrijfcursussen fors is toegenomen. Een docent vertelt.

In 1985 hield Gerard Reve als gastschrijver van de Leidse Letterenfaculteit de jaarlijkse Albert Verwey-lezingen. Hij zette hierin onder meer de drijfveren van zijn schrijverschap uiteen, uiteraard met de nodige humor. Uitgeverij Martinus Nijhoff bundelde de teksten van Reves lezingen onder de titel Zelf schrijver worden. Het bleek een populair boekje, niet in de laatste plaats omdat veel mensen abusievelijk dachten hierin een kant-en-klare cursus schrijven aan te treffen.

De teleurgestelde kopers hoefden hun literaire aspiraties echter niet lang in de ijskast te zetten: sinds 1985 verschenen er tientallen ‘schrijfhulpboeken’ met aanlokkelijke titels als De wil en de weg, Schrijven is ritme en Dichten doe je zo. Niet alleen uitgeverijen bedienden de schrijvers in spe op hun wenken, ook commerciële onderwijsinstellingen als loi (Leidse Onderwijs Instellingen) en nti (Nederlands Talen Instituut) lanceerden diverse cursussen creatief schrijven.

Deze schrijfcursussen bleken een schot in de roos. Cursisten konden in hun eigen tempo de hoofdstukken doornemen en de opdrachten per post (en later per e-mail) aan de cursusbegeleider opsturen. In de jaren negentig van de vorige eeuw werd het aanbod aan verschillende schrijfcursussen flink uitgebreid: konden cursisten aanvankelijk slechts een algemene cursus volgen, later bood men ook vervolgcursussen aan, specifiek gericht op gedichten, thrillers of kinderverhalen.

[p. 71]

De gestegen populariteit van de biografie en de autobiografie ontging ook de producenten van de schrijfhulpboeken en -cursussen niet. Zo verscheen afgelopen jaar bij uitgeverij Augustus (in hun Schrijfbibliotheek, een speciale reeks van schrijfhulpboeken) Hoe schrijf ik een biografie? van Dik van der Meulen en Monica Soeting, en kreeg ik in 2009 van de loi het verzoek een cursus (Auto)biografie schrijven op te zetten.

Doelgroep

Aanvankelijk verkeerde ik in de veronderstelling dat de doelgroep voor een dergelijke cursus zou bestaan uit de gemiddelde boekenkoper (door Joost Zwagerman ooit omschreven als ‘een vrouw uit de provincie van boven de vijftig’). Tijdens mijn eerste gesprek met de projectleider van de loi werd deze veronderstelling meteen ontkracht: de gemiddelde cursist bestond niet. De ervaring had geleerd dat de deelnemers aan eerdere schrijfcursussen zowel mannen als vrouwen waren, in leeftijd variërend van 18 tot 88 jaar.

Het enige wat ik meekreeg was dat de cursist, of deze nu een hoge opleiding genoten had of alleen de basisschool had afgemaakt, op een plezierige en begrijpelijke manier iets wilde opsteken van een schrijfcursus. Vakjargon diende te worden vermeden en begrippen helder beschreven. Cursisten mochten niet het gevoel krijgen dat de leerstof hun boven de pet ging, en tegelijkertijd ook weer niet gaan denken dat ze in een soort Jip-en-Janneke taal werden toegesproken.

De opzet van de cursus werd geheel aan mijn eigen inzicht overgelaten, met dien verstande dat zowel de biografie als de autobiografie evenredig vertegenwoordigd moesten zijn in de lesstof. Daar het schrijven van een biografie andere vaardigheden vergt dan het schrijven van bijvoorbeeld een dagboek of autobiografische roman heb ik uiteindelijk besloten de cursus te splitsen in een biografisch en een autobiografisch deel.

Opzet

De Nederlandse auteur Bob den Uyl zei ooit in een interview: ‘Lezen is het halve werk van schrijven. Een schrijver moet een veellezer zijn en een alleslezer. Hij moet nieuwsgierig zijn hoe andere schrijvers het gedaan hebben. Van de traditie moet hij het leren.’ Den Uyl sloeg met deze stelling de spijker op zijn kop. Iemand die nog nooit een biografie heeft gelezen zal veel moeite hebben er een te schrijven.

Beide onderdelen van de cursus beginnen dan ook met een vogelvlucht langs een aantal belangrijke en interessante auteurs en boeken. Het hoofdstuk De biografie door de eeuwen heen laat de cursist onder meer kennismaken met de biografen uit de klassieke oudheid, zoals Plutarchus en Suetonius, Giorgio Vaseri (die de levens van de grote renaissancekunstenaars te boek stelde), James Boswell, en de grote literaire biografen uit de twintigste eeuw als Enid Starkie en Richard Ellman. De korte traditie die wij in Nederland kennen op het gebied van de al dan niet literaire biografie komt in een aparte paragraaf aan de orde. Vervolgens komt de onderwerpskeuze, het type biografie en het biografische onderzoek ter sprake. Vrijwel iedere cursist zal bij aanvang al wel een idee hebben over wie hij of zij een biografie wil schrijven, maar over

[p. 72]

de vorm en methode tasten de meesten nog in het duister. Er wordt gewezen op het verschil tussen publieke en privépersonen, wetenschappelijke en populaire biografieën en de verschillende informatiebronnen waaruit de toekomstige biograaf kan putten.

De nadruk heb ik uiteraard gelegd op de populaire biografie van een privépersoon (familielid of vriend). Voor het merendeel van de cursisten is een dergelijk type biografie het meest relevant. Iemand die van plan is een wetenschappelijke biografie te schrijven van een bekende literator of politicus zal zich tenslotte niet snel wenden tot een loi-cursus.

De praktische kant van het onderzoek neemt een belangrijke plaats in de cursus in. Welke bronnen kan ik gebruiken? Waar kan ik deze bronnen vinden? Hoe interview ik personen voor mijn biografie? Hoe orden ik op overzichtelijke wijze mijn informatie? Dergelijke vragen komen aan de orde in de hoofdstukken over het onderzoek en de opzet van een biografie.

Na elk hoofdstuk kan de cursist zijn opgedane kennis testen aan de hand van kennisvragen en oefenopgaven. Om de paar hoofdstukken krijgt de cursist de mogelijkheid een opdracht in te sturen en deze door de cursusbegeleider te laten beoordelen. De laatste opdracht bestaat uit het maken van een beknopte opzet voor een biografie of autobiografie. Aan de hand van deze opzet kan de cursist zich dan zetten aan het echte werk, het schrijven van zijn of haar auto/biografie.

Cursisten

Vanaf eind 2009 kan de cursus worden besteld via de website van de loi. De aanprijzing geeft precies aan voor wie de loi de cursus geschikt achtte:

Je eigen of andermans leven als inspiratie voor een boek? Er zijn boeken geschreven door en over professionele literaire auteurs, maar ook door en over allerlei bekende personen zoals zangers, voetballers en politici. En ook ‘gewone stervelingen’ die iets bijzonders hebben meegemaakt, kiezen steeds vaker voor het schrijven van een boek om hun ervaringen wereldkundig te maken. Wil jij ook je (eigen) biografie goed op papier zetten? Kies dan voor de cursus (Auto)biografie schrijven en je hebt het zo in de vingers!

Omdat ik ook als medebegeleider aan deze cursus ben verbonden heb ik in het afgelopen jaar goed zicht gehad op de verschillende cursisten. Allereerst bleek de bewering van de projectleider (‘de gemiddelde cursist bestaat niet’) te kloppen: zowel mannen als vrouwen (hoewel vrouwen iets in de meerderheid waren) van alle leeftijden stuurden inzendopgaven in van zeer wisselend niveau.

De autobiografie mocht zich op meer belangstelling verheugen dan de biografie. Drie op de vier cursisten verkozen hun eigen levensverhaal boven dat van een ander. Het merendeel van deze cursisten leverde uiteindelijk een goed opgebouwde opzet in, maar zo af en toe leek een cursist mijn aansporing eens een boek uit het gekozen genre te lezen volledig in de wind te hebben geslagen. Zo koos een dame op leeftijd ervoor haar conflict met kabelmaatschappij Ziggo tot onderwerp voor haar autobiografische roman te verheffen, om zo ‘alle ouderen die in dezelfde situatie zitten een hart onder de riem te steken’.

[p. 73]

Voor cursisten die het plan hadden een biografie te schrijven bleken hun ouders toch wel het populairste onderwerp te zijn. Vrijwel iedereen koos er tot nu voor het levensverhaal van moeder en/of vader op te tekenen. Vaak bleek men al lang met dit plan rond te lopen, maar wist men niet hoe en waar te beginnen. Het volgen van een cursus als (Auto)biografie schrijven geeft dan net die stimulans om op een gegeven moment de pen ook daadwerkelijk ter hand te nemen.

De redenen om de levens van ouders vast te leggen liggen voor de hand: hun verhalen en levensgeschiedenissen mogen niet in de vergetelheid raken en men ziet een biografie als een papieren eerbetoon aan de vorige generatie. De beoogde lezers zijn vaak familieleden, maar enkele cursisten gaven al aan een groter publiek te ambieren. Bij sommige opzetten die ik mocht beoordelen werd mijn nieuwsgierigheid geprikkeld, zoals die van een cursiste die haar vaders leven als zedenagent te boek wilde stellen. Juist dit soort ‘kleine levens’ worden de laatste jaren steeds vaker beschreven, en de biografie van een zedenagent zou mooi passen in deze trend. Het is te hopen dat deze biografie niet al te lang op zich laat wachten.