Biografie Bulletin. Jaargang 21

[p. 48]

Een gedeeltelijk nieuwe Debussy
Het betrekkelijke belang van correspondentie
Emanuel Overbeeke

Toen musici in de zeventiende eeuw de status kregen van zelfstandige kunstenaars, ontstonden er biografische lexica waarin de hoogtepunten uit hun leven en werk werden vastgelegd ter lering voor andere, beginnende musici. De stroom aan muziekbiografieën is daarna nooit meer opgedroogd. In al deze levensbeschrijvingen - tot aan het begin van de twintigste eeuw vaak hagiografisch van aard - speelt de verhouding tussen leven en werk een grote rol. Dat geldt ook voor de nieuwste boeken over Claude Debussy.

De nieuwste biografie van Claude Debussy (1862-1918), geschreven door de Engelse musicoloog David J. Code, is om vele redenen een belangwekkend boek. Het is de eerste biografie die gebruiktmaakt van de jongste bundel van de brieven van Debussy (meer over dit laatste boek hieronder). De vele, door Code aangehaalde citaten uit deze Correspondance (2005) versterken het beeld van Debussy's complexe en soms ongrijpbare persoonlijkheid. Nieuw aan het uitstekend geschreven boek is echter niet zozeer het feitenmateriaal, maar de weergave van Debussy's meningen, die de componist zelf niet openbaar maakte. De feiten heeft Code vrijwel allemaal overgenomen uit Claude Debussy: Biographie critique van François Lesure (Parijs 1994), dat tot nader order de standaardbiografie is van de componist. Vergeleken met Lesure is Code minder uitputtend, beperkt hij zich meer tot sprekende details en schroomt hij minder een oordeel te vellen over Debussy en diens werk. Code toont, scherper dan Lesure, dat de jonge componist, geboren in 1862 vlak bij Parijs in een arm en eenvoudig gezin, zich nauwelijks bekommerde om zijn afkomst. Tijdens zijn conservatoriumtijd in Parijs ontpopte hij zich als een dandy zonder geld, in de jaren tachtig probeerde hij als beginnend componist in een zelfgekozen tempo zijn stijl te vinden zonder zich iets aan te trekken van de heersende mode. Hoewel hij zelf een luiaard, laatbloeier en soms een lomperik was, aarzelde hij niet ande-

[p. 49]

ren hardhandig de les te lezen. Zijn eigen, aanvankelijke onzekerheid als componist remde geenszins zijn kritische houding ten opzichte van collega's. Hij resideerde zonder gêne in zijn ivoren toren en beschouwde elk compromis als verraad. Toen hij na de première van zijn opera Pelléas et Mélisande in 1902 de grootste Franse componist van zijn tijd was geworden, nam zijn sociale onhandigheid en gebrek aan tact ontembare vormen aan. Tot de weinige gebeurtenissen waarmee hij de openbaarheid haalde, behoorden behalve zijn spaarzame optredens als pianist en dirigent ook zijn tweede huwelijk en zijn geschriften, briljant volgens degenen die er niet in werden aangevallen. De periode 1914-1918 was voor Debussy in vele opzichten een ramp: naast onzekerheid over het lot van familieleden had hij huwelijksproblemen en leed hij aan een ongeneeslijke ziekte, waaraan hij in 1918 overleed.

Debussy was een kunstenaar die vóór de schermen leefde voor zijn kunst en achter de schermen van zijn leven een kunst maakte. De aangehaalde citaten maken duidelijk dat leven en werk van Debussy meer met elkaar te maken hadden dan tot dusver werd aangenomen, maar Code maakt ook duidelijk dat de biografische achtergrond weinig zegt over de artistieke verwerking van de gebeurtenissen. Methodisch gezien is Code's grootste kracht dat hij leven en werk behandelt als autonoom opererende grootheden. Was Debussy op het persoonlijk vlak uit het lood geslagen, dan hervond hij zich altijd snel als kunstenaar. Als Code over Debussy's werk schrijft, doet hij dat met weinig jargon en veel overtuigingskracht, zonder dat hij in clichés vervalt.

Claude Debussy (aan de piano) temidden van bewonderaars, 1893.

Kattebelletjes

Debussy's kleurrijke persoonlijkheid komt goed naar voren in Hartstochtelijk houd ik van muziek, een bundeling van 216 van de meer dan duizend brieven uit de eerder genoemde Correspondance. Vertaler Lucas Bunge maakte een selectie en bundelde die. Debussy schreef doorgaans kattebelletjes en liet over het algemeen weinig los over de intenties achter zijn werk, en als hij dat deed, dan vaak op een terloopse en bij voorkeur cryptische wijze. Die passages heeft Bunge voor het grootste deel overgenomen. Een omissie is een brief van de jonge Debussy waarin hij zijn artistiek credo beschrijft in termen die hij bijna volledig ontleende aan het werk van de dichter Charles Baudelaire. Die omissie, en de vele annotaties, maken Bunges beleid duidelijk: hij is meer geïnteresseerd in Debussy zelf dan in diens muziek. Over Debussy's werk zegt Bunge nog het meest in de openingsteksten van de afzonderlij-

[p. 50]

ke hoofdstukken waarin hij ingaat op een compositie uit de betreffende levensfase. Van die composities, onder meer Jeux en La Mer, geeft hij een globale beschrijving, waarin karakter en analyse om de voorrang strijden en enthousiasmeren belangrijker lijkt dan het verschaffen van precieze informatie. Net als zijn onderwerp is Bunge verre van systematisch. Debussy's gevoel voor stijl, het vermogen anderen op elegante wijze te vermoorden, zijn provocatielust en zijn liefde voor grilligheid in denken en formuleren komen in de vertaling duidelijk naar voren. Debussy mopperde graag, was zelden tevreden en had weinig last van schroom.

Zowel de biografie als het brievenboek gaan echter voorbij aan een essentiële kwaliteit. Recente musicologische publicaties over het muziekleven in Frankrijk tussen 1871 en 1914 gaan uitvoerig in op de relatie tussen de heersende maatschappelijke en muzikale mores en de reacties daarop van de componisten. Liep negenennegentig procent van hen in de maat (voor Debussy een reden om op welluidende wijze met zijn collega's de vloer aan te vegen), Debussy trok zich niets van de heersende conventies aan. Als hij dat wel deed, gaf hij er ongegeneerd een eigen draai aan. Debussy was de volmaakte representant van het type kunstenaar dat lak heeft aan opgelegde regels en zich die vrijheid kan veroorloven, niet omdat hij als persoon een onverbeterlijke vrijbuiter was, maar omdat de uitzonderlijke kwaliteit van zijn kunst door iedereen werd erkend. Waar Code soms geneigd is in het werk invloeden van de context te signaleren, probeerde Debussy de suggestie van beïnvloeding stelselmatig te onderdrukken. Wat op dit punt ook de waarheid is, beide boeken delen twee belangrijke eigenschappen: Debussy wordt aantrekkelijker, en zijn muziek fascinerender.

David J. Code, Claude Debussy (London, Reaktion Books 2010)

Claude Debussy, Hartstochtelijk houd ik van muziek. Brieven, vertaald en toegelicht door Lucas Bunge (Amsterdam, Arbeiderspers 2010)