Biografie Bulletin. Jaargang 21

[p. 13]

Wie en wat
Wie verdient de Imperial March?
Wie: Marten Buschman
Wat: Het leven van Henri van Kol

Henri van Kol (1852-1925). Tekening door Albert Hahn, 1918

Wie is Henri van Kol?

Dé standaardreactie als ik vertel over mijn voornemen een biografie van Henri van Kol te schrijven. Weinig mensen hebben van hem gehoord; slechts een enkeling die ingevoerd is in de geschiedenis van het socialisme en kolonialisme kent hem.

Dat geldt voor veel gebiografeerden.

Dat klopt, maar in dit geval is dat vreemd, want Van Kol heeft aan vele organisaties en bewegingen een belangrijke, soms zelf onmisbare bijdrage geleverd, vele ideeën geopperd over de koloniale ethische politiek ten opzichte van Nederlands-Indië en hij is in feite de oprichter van de sdap.

Dat is toch P.J. Troelstra?

Zo staat het in de officiële annalen, maar dat is niet helemaal waar. Mensen als Willem Vliegen en Jan Schaper waren in dit opzicht belangrijker. En Van Kol. Vliegen en Schaper hebben de eerste aanzet gegeven en Van Kol was de eerste die in de gaten had dat met de radicale elementen in de toenmalige socialistische partij, de sdb, weinig ‘positiefs’ te behalen was. Van Kol wilde in het parlement het woord voeren. In zijn brochures schreef hij al in de jaren tachtig van de negentiende eeuw dat een sociaaldemocraat concreet dient te werken aan de verbetering van de slechte situatie van de meeste loonslaven. Dit in tegenstelling tot de revolutionaire stroming binnen de sdb.

Van Kol was ook belangrijk vanwege zijn positie in de netwerken van jonge arbeiderssocialisten en van oudere bourgeois partijleden. In beide netwerken, waarvan de leden niet met elkaar spraken (de so-

[p. 14]

ciaal-culturele afstand was groot), was hij duidelijk aanwezig. Hij was de linking pin.

Wat was Van Kols achtergrond?

Henricus Hubertus van Kol werd geboren in 1852 in Eindhoven, bezocht de hbs in Turnhout en de Technische Universiteit te Delft, en maakte een glansrijke carrière als waterstaatsingenieur in Nederlands-Indië. Tijdens zijn studententijd in de jaren zeventig maakte hij kennis met het internationale socialisme en dat heeft hij nooit meer losgelaten. In Indië zocht hij maatschappelijke aansluiting door te schrijven. De titel van zijn eerste boek, uit 1881, luidde Christendom en socialisme. Hij werd lid van de Vrijmetselarij, trouwde met columniste Nellie Porrey en nam woeste gronden in erfpacht voor zijn koffieplantage Kajoemaas. Daarnaast handelde hij in aandelen, vooral toen zijn Java-koffie veel geld opleverde.

Van Kols plantage-activiteiten waren onbekend totdat in 1986 een gedenkboek van de plantage opdook. Hijzelf hield zijn koffiewerk gescheiden van zijn politieke en publicitaire arbeid. Dat is vreemd als je bedenkt dat er meer kapitalisten en vermogenden waren die zich aansloten bij socialistische organisaties. Om een voorbeeld te noemen: de socialist en Amsterdamse wethouder Floor Wibaut, een tijdgenoot van Van Kol, was een vermogende, internationaal opererende houthandelaar. Wibaut heeft daar nooit geheimzinnig over gedaan. Van Kol echter schrijft in zijn boek uit 1903 over Indië uitgebreid over zijn eigen plantage, prijst die uitvoerig (‘de hemel is daar niets bij’, schreef zijn bankier) maar vermeldde niet dat hij de eigenaar was. In mijn onderzoek ga ik op zoek naar een verklaring.

Wat beschouw je als het interessantste aspect van je onderzoek?

Dat is de mislukte coup tegen Troelstra in 1913. De sdap sprong bij de Tweede Kamerverkiezingen van zes naar achttien zetels (in een Kamer van honderd) en kon zo in een regering plaatsnemen. Maar vooral Troelstra was daartegen. Op dat moment greep Van Kol in, samen met Vliegen en Schaper. Hij liep al tegen de zestig en dit was zijn laatste kans om een post als minister van Koloniën te verkrijgen. Hij besloot buiten de partij om met de informateur te praten. Vliegen en Schaper lieten dat aan Troelstra weten, die eindelijk eens een koekje van eigen deeg kreeg, maar daarover zeer ontstemd was. Na hun bezoek aan zijn huis volgde Troelstra de beide heren en zag dat zij naar Hotel Des Indes liepen om daar Van Kol verslag uit te brengen. Van die scène kun je zo een film maken, met muziek uit Star Wars op de achtergrond. De enige vraag is wie de Imperial March verdient: Troelstra of Van Kol.

Wanneer verschijnt de biografie?

Dat zal nog wel even duren. Tussentijdse resultaten, leuke anekdotes en ook discussiepunten publiceer ik op de website www.henrivankolkronieken.eu. Reacties zijn welkom.