Biografie Bulletin. Jaargang 21

[p. 8]

Wie en wat
Een nuttige vorm van zelfbedrog
Wie: Madelon de Keizer
Wat: Leven en werk van Albert Verwey; leven en werk van Frans Goedhart

Je werkt aan twee verschillende biografieën - welke?

Van 2000 tot 2004 leidde ik het niod-project Moderniteit, waarvan de uitkomsten werden neergelegd in de bundel Moderniteit. Modernisme en massacultuur in Nederland 1914-1940. Mijn plan was vervolgens een cultuurgeschiedenis van die periode te schrijven, waarin ik de neerslag van de grote ontwikkelingen van de periode 1900-1940 voor Nederland wilde onderzoeken. Allengs rees bij mij de gedachte dat ik dat het beste kon doen aan de hand van een belangrijk persoon. Toen doemde Albert Verwey op. Mij staat een biografie voor ogen die ingebed is in de ontwikkeling van de culturele moderniteit van Nederland vanaf 1880 tot 1940. Verwey's soms centrale, maar in ieder geval altijd belangrijke rol in het culturele leven van Nederland vanaf 1880 tot aan zijn dood in 1937 biedt daartoe een uitstekende ingang.

Ik zie Verwey als een dichter die de behoefte had zich sterk te profileren in het culturele veld. Verwey's politics of poetry beoogde een regeneratie van de cultuur. Deze ambitie laat zich illustreren aan de hand van zijn optreden als dichter en criticus in de Beweging van Tachtig en zijn door spinozisme geïnspireerde cultuurkritiek in de jaren negentig. En aan de hand van de combinatie daarvan in zijn tijdschrift De Beweging (1905-1919) en nadien in de invulling van zijn hoogleraarschap te Leiden.

Verwey's ambities vereisten de opbouw van een netwerk. Daartoe dienden aanvankelijk De Nieuwe Gids (voor hem tot 1889) en Het tweemaandelijksch tijdschrift, omgedoopt tot de xxste Eeuw (tot 1905); later vooral het eerder genoemde tijdschrift De Beweging (1905-1919).

Dan de tweede biografie waaraan ik werk. Al jaren geleden heeft het bestuur van de Stichting Het Parool mij gevraagd of ik, na mijn proefschrift over Het Parool (Het Parool 1940-1945. Verzetsblad in Oorlogstijd, Amsterdam 1991), nu ook de biografie van Frans Goedhart wilde schrijven. Goedhart was een van de oprichters van het illegale blad, waaraan hij, toen Het Parool na de oorlog als dagblad ging verschijnen, politiek commentator werd. Jarenlang heb ik

[p. 9]

mij echter eerst eens op een ander terrein willen ontplooien: ik wilde niet ‘mevrouw Het Parool’ worden. Een paar jaar geleden leek er zich de juiste constellatie voor te doen om naast de Verwey-biografie een boek over Goedhart te schrijven. Ik zou dat gaan doen samen met Parool-journalist Paul Arnoldussen. Na een paar maanden werken bleek dat we te veel van elkaar verschilden in werkwijze en opvatting over hoe het boek er uiteindelijk uit zou moeten komen te zien. Ik ging, gesubsidieerd door de Stichting Media en Democratie, daarna als enige auteur verder. Jammer, maar helaas.

Waarom juist deze twee biografieën? Delen ze iets?

Die vraag is al deels beantwoord: door omstandigheden werk ik aan deze twee boeken. Delen ze iets? Ja, ze delen dezelfde auteur. Ze worden geschreven door een niod-historica die zich al jarenlang met de politiek en de cultuur van de betreffende periode heeft beziggehouden. Ze zullen ongetwijfeld in eenzelfde stijl geschreven worden.

Op één punt zal de Goedhart-biografie sterk afwijken van die van Verwey: het grillige verloop van de geschiedschrijving van Het Parool maakt het nodig dat ik mijzelf in de Goedhart-biografie zal moeten opvoeren. Vanaf 1945 zijn van de kant van het Stichtingsbestuur van Het Parool (vooral door Goedhart) pogingen gedaan om tot een geschiedenis van het illegale blad te komen. In 1955-'56 leek het even te lukken, maar politieke geschillen en commerciële belangen van de Stichting Het Parool stonden toen een afgeronde geschiedenis van het illegale Parool in de weg. Begin jaren tachtig kwam ik - op voordracht van Loe de Jong - als geschiedschrijver in beeld. Toen leerde ik Goedhart zelf en de andere mensen van de ‘Parool-adel’ kennen. Maar ook de aan mij verstrekte opdracht liep niet van een leien dakje. Het was uiteindelijk Hans Daalder, hoogleraar politicologie in Leiden, die mij de helpende hand toestak. Hij wist van de hoed en de rand: in 1956 had het Stichtingsbestuur zijn proefhoofdstuk afgekeurd. Inmiddels curatoriumlid van de Stichting Het Parool regelde hij de zaak zo dat ik, ongestoord door directe Parool-bemoeienis, uiteindelijk in 1991 in Leiden op Het Parool in oorlogstijd bij hem en Ivo Schöffer kon promoveren.

De geschiedschrijving van het illegale Parool was een belangrijk element in Goedharts leven - ook in zijn nadagen, toen ik daarmee begon. Ik heb Goedhart in de jaren tachtig talloze malen gesproken. Zijn verhaal in die tijd droeg het hele verhaal van zijn politieke en journalistieke leven in zich. Ook toen speelde ik al met de gedachte een biografie van hem te schrijven. Ik interviewde hem daarom ook over zijn naoorlogse politieke en journalistieke leven. De Goedhart-biografie onderscheidt zich dus ook van die van Verwey hierin dat ik Goedhart, zijn gezin, en de mensen van Stichting Het Parool persoonlijk heb gekend. Ik zou een slecht historica zijn als ik in mijn biografie van Goedhart net zou doen alsof dat niet zo was.

Hoe doe je dat, aan twee biografieën tegelijk werken?

Voor de Goedhart-biografie deed ik eerst een groot deel van het onderzoek en voegde de zo verkregen documentatie bij wat

[p. 10]

ik al in eerdere periodes aan materiaal had verzameld. Dat onderzoek gaat tot op de dag van vandaag door (twee onderzoeksassistenten, Marije Plomp en Jakob Bergvelt, helpen mij daarbij), terwijl ik inmiddels driekwart van het manuscript klaar heb.

Ondertussen doe ik, met een andere assistent, Menno Voskuil, onderzoek in het Verwey-archief, dat bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam berust. Dat is een immens groot archief, dat wij voor de zomer van dit jaar geheel zullen hebben doorgenomen - naar men bij de bibliotheek beweert, zijn wij de enigen die dat huzarenstukje hebben verricht. Nog voor ik aan de Goedhart-biografie begon, had ik al een ruw manuscript geschreven van de biografie van Albert Verwey. Op basis daarvan hebben wij het materiaal geordend en de onderzoeksvragen gesteld.

Wat zijn de voordelen van het werken aan twee biografieën, wat de nadelen?

Ik heb altijd al aan verschillende projecten tegelijk gewerkt. Mijn baan op het niod brengt dat nu eenmaal met zich mee. Tegelijk echt schrijven aan beide biografieën lijkt mij echter onmogelijk en dat doe ik dan ook niet. Door de verschillende stadia van het werk op elkaar af te stemmen (in de schrijffase van de ene biografie voor de andere biografie alleen onderzoek doen en vice versa), is het mij tot nu toe in de praktijk heel goed afgegaan. Daarbij, durf ik nu wel op te biechten, pleeg ik ook een nuttige vorm van zelfbedrog door, als ik aan de ene biografie werk, de andere meer als ‘hobby’ te zien.

Wat beschouw jij als de belangrijkste aspecten van een biografie?

Ik zie de biografie als een historisch genre dat het persoonlijke in de geschiedenis tot zijn volle recht kan laten komen. Het is daardoor een prachtig stijlmiddel om ingewikkelde historische problemen tot een prettig leesbaar geheel om te smeden (idealiter gesproken). Een voorbeeld. In de biografie van Verwey gaat het mij, als cultuurhistoricus, erom het verlangen naar culturele en politieke regeneratie in de samenleving vanaf 1890 tot 1940 te betrappen - een actueel onderwerp trouwens. In de biografie van Goedhart staat de mentale en politieke geschiedenis van de Koude Oorlog centraal en de herinnering daarin aan de Tweede Wereldoorlog. Moeilijke en gecompliceerde onderwerpen, die zich via deze personen goed laten beschrijven.

Wat zijn de grenzen van een biografie?

Geen - behalve het gebrek aan materiaal juist als je dat nodig hebt. Was Goedhart inderdaad een rokkenjager? Was hij een agent van de cia? Had Verwey een erotische relatie met Willem Kloos? Werd Verwey inderdaad door Menno ter Braak gewaardeerd? Waarom dan wel?

Wanneer komen beide biografieën uit?

Ik streef ernaar de Goedhart-biografie in augustus van dit jaar gereed te hebben. Het boek zal dit najaar verschijnen. Vanaf augustus kan ik mij dan fulltime wijden aan het schrijven van de Verwey-biografie, die ik in het voorjaar van 2014 hoop te publiceren.