Biografie Bulletin. Jaargang 20

[p. 88]

Schrijvershuizen
Een huis van woorden
De reisgidsen van Renaud Camus
Hedwig Speliers

Wie schrijvershuizen in Frankrijk en Groot-Brittannië wil bezoeken, doet er goed aan de gidsen van Renaud Camus te raadplegen en mee te nemen. Honderden huizen bezocht, beschreef en fotografeerde hij, vooral met oog voor het tijdloze en het stemmige.

Levende schrijvers die dode schrijvers weer tot leven wekken door de plaatsen te beschrijven waar ze werden geboren, hebben gewoond en/of zijn gestorven: de Franse schrijver en diarist Renaud Camus doet niet anders. Geboren in 1946 in de Puy-de-Dôme in het Centraal Massief is hij in de eerste plaats bekend om zijn Journal, dat hij al vier decennia lang jaar na jaar publiceert. Hij studeerde rechten en literatuur, bezocht universiteiten in Parijs en Oxford, werd lector bij grote uitgeverijen en reisde de halve wereld af om ten slotte neer te strijken in een kasteel in Zuidwest-Frankrijk, hoewel hij ook een huis in Parijs bezit en onvermoeibaar Europa bereist. Hij is bovendien de woordvoerder van Franse homoseksuelen, al schreeuwt hij dat niet van de daken. Hij noemt zichzelf een achrien. Dit is een neologisme, gedeeltelijk gebaseerd op een anagram en op een vage, Oudgrieks klinkende verwijzing naar homoseksueel.

Renaud Camus is een betrouwbare gids, die ons literair-historisch, biografisch, filosofisch, geografisch maar vooral warmmenselijk meeneemt op zijn zoektochten. Wat hij zoekt is ‘la plus maison, la moins musée’ (‘zoveel mogelijk huis, zo weinig mogelijk museum’). Zeker, je kunt de Guide Bleu of Elseviers Cultuur Reisgids raadplegen en Groot-Brittannië bezoeken met je Baedeker. Daarin staan bruikbare, zij het vaak gortdroge en al te zakelijke tips. Camus echter is een special. Hij is een schrijver met prikkelende ideeën, controversiële uitspraken en originele gedachten. In drie jaar tijd reisde hij geheel West-Frankrijk af en stak daarna het Kanaal over om Groot-Brittannië, Schotland en Ierland te bezoeken.

[p. 89]

Daarover scheef hij vier dikke boekdelen, waarvoor hij de prachtige titel Demeures de l'esprit bedacht - plaatsen waar het intellect, de kunst en het talent werden geboren en gestorven; enkele maanden of levenslang te wonen.

Aan de binnenkant van de omslag van elk boek is, op deel i na, een handzame kaart afgedrukt met cijfers die verwijzen naar de respectievelijke hoofdstukken. Achterin het boek staan praktische gegevens vermeld: in wat voor soort omgeving de huizen liggen, hoe je ze het makkelijkst kunt bereiken, de openingsuren en de telefoonnummers.

Renaud Camus

Alles is leeftijdloos

In Engeland bezocht Renaud Camus 95 huizen, van stulp tot kasteel. Hij beschrijft ze van binnen en van buiten, wijdt er filosofische en kritische beschouwingen aan en fotografeert ze. Renaud is ook een voortreffelijke fotograaf.

Zijn Demeures de l'esprit. Grand-Bretagne i opent hij met ‘de Rolls-Royce der schrijvershuizen’, het Bateman's house van Rudyard Kipling in East Sussex. In Sissinghurst bezoekt hij de residentie van Vita Sackville-West en Harold Nicolson. Het landhuis Chartwell weerspiegelt volgens Camus het leven en het werk, de boeken en de schilderijen van Winston Churchill. Wie ooit Chartwell bezocht kan dat beamen: Churchill kocht een lelijke villa in een wondermooie omgeving met zicht op het woud van Weald, hij ontving er alle grootheden van de wereld en trok zich er vaak terug om te schilderen. Dat alles ís Chartwell.

Met hun National Trust, vergelijkbaar met de Nederlandse Rijksdienst voor Monumentenzorg en het Belgische Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed, geven de Britten blijk van hun bewondering voor traditie en beroemdheden. De huizen van Henry James, James Austen, Leonard en Virginia Woolf, Charles Dickens, Thomas Hardy, Coleridge, Shakespeare, Dylan Thomas, D.H. Lawrence, Lord Byron en Charles Darwin worden altijd druk bezocht, net als die van de zussen Brontë, Laurence Sterne, John Ruskin, William Wordsworth en Schotlands nationale dichter Robert Burns. Ook de woonsteden van Sir Walter Scott, Thomas Carlyle, W.B. Yeats en het geboortehuis van Bernard Shaw in de Synge Street te Dublin komen aan de orde in Camus' reisgids.

Château de Cuverville, het huis waar André Gide en Madeleine Rondeaux van 1900 tot 1928 woonden. Foto: Renaud Camus

In Frankrijk stapte Renaud Camus over zevenenzestig drempels. Daartussen zitten huizen waarin meerdere beroemdheden hebben gewoond, niet altijd literaire schrijvers, maar ook geleerden of andere bekenden die hun ideeën te boek hebben gesteld. Hij bezocht puik bewaarde en ruïneuze verblijven, stulpjes en paleizen, burgerhuizen en kastelen. We laten Renaud Camus zelf aan het woord. In zijn eerste boek,

[p. 90]

Demeures de l'esprit. France i Sud-Ouest, gaat hij op bezoek bij de Franse zee-officier en romanschrijver Pierre Loti (1850-1923) in de rue Pierre-Loti 14, te Rochefort, Charente-Maritime: ‘Het huis van Pierre Loti in Rochefort is onder de schrijvershuizen in Frankrijk een koningin, zoals dat van George Sand in Nohant of de villa Arnaga van Rostand in Cambo.’ Hij geeft toe dat hij net zo goed had kunnen verwijzen naar de toren van Montaigne in Montaigne, het Combourg van Chateaubriand, les Rochers van Mme de Sévigné, le Ferney van Voltaire of naar de huizen van Balzac en Victor Hugo in Parijs. Waarom hij dan Pierre Loti vooropzet? Omdat dit schrijvershuis geen museum en geen reconstructie is, maar pure werkelijkheid; een meesterwerk onder de schrijvershuizen.

Helaas zijn sommige huizen dankzij de oprukkende bouwwoede moeilijk te bereiken. Wil je bijvoorbeeld zien hoe de grote Franse renaissancedichter Pierre de Ronsard (1524-1585) twintig jaar lang heeft geleefd en gewerkt in zijn Prioré de Saint-Cosme moet je je eerst door de ‘ingrate banlieue de Tours’ (‘de lelijke voorstad van Tours’) ploeteren. Pas nadat je door de hel van dit stedelijke gezwel met de bedrieglijke naam ‘La Riche’ (‘de Kostbare’) bent gegaan, beland je op een hemelse plek. Camus besteedt aan dit avontuur biografische en filosofische beschouwingen en illustreert die met voortreffelijke foto's.

Wie op weg is naar Clermont-Ferrand om daar te genieten van het vulkanische Auvergne-landschap, mag niet nalaten in Bourges te stoppen en zich onder te dompelen in de monumentale sfeer van zijn gotische kathedraal, ook al is dit geen schrijvershuis maar een Godshuis. Wie een fanatiek bewonderaar is van Alain-Fournier (pseudoniem van Henri-Alban Fournier, 1886-1914) en zijn cultroman Le grand Meaulnes, een meesterwerkje dat in de Nederlandse vertaling van Max Nord aan zijn zoveelste herdruk toe is, bezoeke de kleine dorpsschool in Epineuil-le-Fleurie: het decor waartegen de romanhelden François Seurel en Augustin Meaulnes het grote avontuur van hun leven beleven.

Liefhebbers van zon, wijn en literatuur kunnen kiezen tussen Bordeaux en Bergerac. Op hun weg vinden ze de demeures de l'esprit van Montaigne en François Mauriac, een magistrale brok Franse literatuur. Ietsje centraler gelegen, in de buurt van Toulouse, nabij Andillac, ligt de gentilhommière le Cayla, het lieftalligste schrijvershuis ter wereld op de eenzaamste plek van de aardbol. Le Cayla is het geboortehuis en de sterfplaats van het schrijverspaar Maurice en Eugénie de Guérin. Alles hier is perfect. Er vloeien geen grote stromen met industriële verdelgingskracht, maar slechts een beekje dat luistert naar de naam Santussou. ‘Tout est tranquille, recueillie, géorgique, sans âge’, luidt het commentaar van Camus: ‘Alles is rustig, stemmig, Vergiliaans landelijk, leeftijdloos.’

Literatuur

Renaud Camus, Demeures de l'esprit. France i Sud-Ouest (Paris, Fayard 2008)

Renaud Camus, Demeures de l'esprit. Grande-Bretagne i (Paris, Fayard 2008)

Renaud Camus, Demeures de l'esprit. Grande-Bretagne ii (Angleterre Nord, Écosse) & Irlande, (Paris, Fayard 2009)

Renaud Camus, Demeures de l'esprit. France ii Nord-Ouest (Paris, Fayard 2010)