Biografie Bulletin. Jaargang 20

[p. 91]

Wie en wat
Liever een anekdote dan tien keer hetzelfde zeggen

Wie: Koen Hilberdink
Wat: Leven en werk van Johan Polak

Na de levensgeschiedenissen van de schrijvers Paul Rodenko en Hans Lodeizen ga je nu een biografie schrijven van de uitgever Johan Polak. Kun je iets over Polak en jouw belangstelling voor zijn leven en werk vertellen?

Aan heldenverering doe ik niet en ik heb nooit de behoefte gehad biografieën te schrijven van mensen voor wie ik een grote bewondering heb. Nadat ik het verzameld werk van Paul Rodenko had bezorgd, was ik nieuwsgierig naar zijn leven geworden. Om die reden heb ik zijn biografie geschreven. Voor Hans Lodeizen en Johan Polak ben ik gevraagd. Ik heb tegen beide projecten ‘ja’ kunnen zeggen omdat ik affiniteit heb met hen en hun werk. Bij Hans Lodeizen zag ik bovendien de mogelijkheid om de coming-out van een jonge homoseksueel te beschrijven, en te onderzoeken welke rol kunst in het algemeen en literatuur in het bijzonder spelen bij het zoeken naar identiteit. Zo'n boek wilde ik altijd al schrijven. Een biografie van Johan Polak brengt weer een heel andere uitdaging met zich mee. Zijn plaats in de literatuurhistorie heeft hij vooral te danken aan zijn werk als uitgever. Hij kan worden beschouwd als een van de belangrijkste naoorlogse uitgevers én verzamelaars van bibliofiele edities en handschriften. Zijn levensverhaal bevat boeiende ingrediënten: onderduik tijdens de Tweede Wereldoorlog, zijn relatie tot het Jodendom, zijn homoseksualiteit, de bedrijfsgeschiedenis van Polak & Van Gennep en literair Nederland in de tweede helft van de vorige eeuw, voor en achter de schermen. En dat alles tegen de achtergrond van interessante politieke ontwikkelingen, waar Johan Polak op verschillende manieren bij betrokken was. Het is een uitdaging daar een samenhangend verhaal van te maken.

Heb je al een idee hoe je de biografie gaat opzetten?

Uiteraard ben ik daarmee bezig vanaf het moment dat ik de beslissing nam een boek over Johan Polak te schrijven. Het zou echter vreemd zijn als ik daar in dit stadium al uitsluitsel over

Johan Polak (1928-1992)

kan geven. De vorm zal gaandeweg tijdens het onderzoek ontstaan, al heb ik natuurlijk wel een paar uitgangspunten. Ik wil wijdlopigheid voorkomen en zal proberen

[p. 92]

de lezer op sleeptouw te nemen. In de biografie wil ik het leven van Johan Polak dus als verhaal presenteren. Omdat ik zelf niet veel op heb met dikke biografieën, zal ik keuzes moeten maken. Liever één anekdote die representatief is voor het handelen van de gebiografeerde dan tien waarmee hetzelfde wordt gezegd. Het schrijven van een biografie is als het schilderen van een portret. Je kunt met één extra verfstreek accenten aanbrengen en je kunt bepaalde zaken wat minder kleur geven. Zo wordt het schrijven van een biografie voor mij echt spannend. Ik wil geen boekhouder van iemands leven zijn.

Waar verheug je je het meest op, wat onderzoek en schrijven betreft?

Eigenlijk is alles leuk. De biografie is een geweldig genre; er wordt immers een beroep gedaan op uiteenlopende vaardigheden. Het spreken met de vele tijdgenoten van Johan Polak is geweldig, daar verheug ik me op. Tijdens de gesprekken zal de historische context van de gebiografeerde voor me gaan leven - dat verwacht ik tenminste. Het archiefonderzoek zal weer een heel andere sensatie opleveren. Het is tijdrovend, dat gespit in de archieven - dat van Johan Polak is ook nog eens immens groot - maar wat kun je blij zijn met een vondst waardoor net weer een ander perspectief op een bepaalde kwestie wordt geboden. Het schrijven geeft weer een andere bevrediging. De concentratie die je daarbij nodig hebt zorgt voor rust; dat doe ik dan ook het liefst tijdens werkvakanties in het buitenland. Ik heb een groot deel van het boek over Hans Lodeizen in Marokko geschreven. Opstaan als de muezzin 's ochtends vroeg oproept tot het gebed en dan meteen aan de slag tot een uur of drie. Dat schiet echt op.

Wat kunnen knelpunten zijn?

De knelpunten zullen toch de keuzes zijn die je moet maken. Jij bent het die de verfkwast vasthoudt en het is fijn de regie over je portret te kunnen hebben, maar je moet wel een eerlijk beeld geven en niet alleen aandacht besteden aan je eigen hobby's. Je hebt wel de verantwoordelijkheid de gebiografeerde recht te doen door die zo volledig mogelijk in de context van de tijd te presenteren. Sommige aspecten van Polaks levensgeschiedenis vind ik interessanter dan andere, maar mijn voorkeur alleen mag niet leidend zijn. Ook zal het moeilijk zijn goed door te dringen tot de psychologie van Polak, niet in de laatste plaats omdat veel vrienden en zakenrelaties die nog in leven zijn vaak een afgerond beeld van hem hebben. Als psycholoog die je als biograaf ook een beetje moet zijn, zal ik proberen Johan Polak zo fris mogelijk tegemoet te treden.

Heb je enig idee wanneer de biografie uitkomt?

Ik vind dat je niet te lang aan een biografie moet werken, waarmee ik bedoel dat het geen levenswerk moet worden. Ik heb nu een contract getekend voor 2014. Ik doe mijn best, maar heb ook nog mijn werk bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.