Biografie Bulletin. Jaargang 20

[p. 33]

Corresponderen met jezelf
Het Deutsche Tagebucharchiv in Emmendingen
Monica Soeting

In november van dit jaar werd de Stichting Nederlands Dagboek Archief opgericht. De oprichters van de stichting, Mirjam Nieboer en Monica Soeting, deden inspiratie op bij vergelijkbare instituten in Italië, Duitsland en Frankrijk. In deel 2 van een reeks artikelen over Europese dagboekarchieven: het Deutsche Tagebucharchiv in Emmendingen, Duitsland.

Er staan nog wat lege dozen in de gang en hier en daar wat verdwaalde stoelen. Maar verder is het Deutsche Tagebucharchiv in het Zuid-Duitse Emmendingen, twee dagen na de verhuizing, alweer een toonbeeld van orde. Nadat het archief van een verdieping van drieëneenhalve kamer is verhuisd naar een veel grotere etage, beschikt het over twee ruime kantoren, een vergaderzaal, studiezalen en een grotere opslagruimte. Toch komt het archief nog ruimte tekort, zegt Gerhard Seitz. Want bijna dagelijks komen er nieuwe dagboeken bij.

Seitz is zakelijk directeur van het Deutsche Tagebucharchiv. Hij wijst naar een enorme postzak in een hoek van de kamer: ‘Een zending dagboeken uit Australië. De schrijfster kwam oorspronkelijk uit Duitsland, en na haar dood wisten haar kinderen niet wat ze met al dat papier aanmoesten.’ Niet alleen erfgenamen weten het Tagebucharchiv te vinden. Sinds Frauke von Troschke, geïnspireerd door het dagboekenarchief van Pieve Santo Stefano in Italië¹, het archief in 1998 oprichtte, ontvangt het Duitse archief jaarlijks

Het oude raadhuis van Emmendingen. Het Deutsche Tagebucharchiv bevindt zich op de tweede verdieping.

meer dan tweehonderd dagboeken, brievenverzamelingen en andere egodocumenten, ook van mensen die nog leven. Inmiddels bezit het archief meer dan 8500 dagboeken, memoires en brievenverzamelingen. Die zijn, vertelt Seitz, allemaal spontaan naar het archief gestuurd; nog nooit heeft het archief een oproep hoeven doen.

1 Zie Alpita de Jong, ‘Visie en ondernemingszin. Het dagboekenarchief van Pieve Santo Stefano, Italië.’ In Biografie Bulletin 20 (2010) 2, pp 4-10

[p. 34]

Het Duitse dagboekarchief kent slechts twee regels: de dagboeken moeten in het Duits zijn geschreven en alleen ongepubliceerde dagboeken worden opgenomen. Meer dan tachtig vrijwilligers lezen elk nieuw ingestuurd stuk, maken er aan de hand van zorgvuldig opgezette vragenlijsten een samenvatting van en voeren de gegevens in de computer in. Het bestand wekt vooral de interesse van academici uit het nabijgelegen Freiburg, want egodocumenten, zegt Seitz, zijn belangrijke bronnen voor geschiedenisen cultuurwetenschappen, vooral wat de rol en de veranderingen van het dagelijkse leven en van mentaliteit betreft. Wetenschappelijk onderzoek is daarom een belangrijk onderdeel van het archief. Maar belangrijker vindt Seitz de functie van bewaarplaats. ‘Het archief voorziet in de menselijke behoefte om voort te bestaan na de dood’, verklaart hij de vloed aan persoonlijke aantekeningen.

Het oudste document dat het archief bewaart - een bont versierd reisdagboek waarin de auteur vooral aandacht besteedt aan de lichamelijke kwaliteiten van de meisjes die zijn pad kruisen - stamt uit het begin van de negentiende eeuw; de indrukwekkendste geschriften zijn de oorlogsdagboeken. ‘Soms stuurt iemand een dagboek waarin hij vertelt wat voor verschrikkelijke dingen hij in de oorlog heeft gedaan’, vertelt Seitz. ‘Zo iemand durft niet over zijn ervaringen te praten, maar wil die toch vastleggen.’

De oprichters van het Italiaanse archief lieten zich leiden door de gedachte dat geschiedenis niet alleen wordt gemaakt door vorsten, generaals en politici, maar ook door

Een van de nieuwe studiezalen van het archief

[p. 35]

gewone mensen. Ook hier kun je je herinneringen achterlaten in de zekerheid dat die bewaard blijven. Een ongetrouwde, tachtigjarige vrouw zei het zo: ‘Ik zou graag willen dat tenminste één iemand mijn dagboeken zal lezen. Anders verdwijn ik straks van de aarde zonder een spoor achter te laten.’ Het Duitse dagboekarchief onderstreept die gedachte. Seitz: ‘Autobiografische geschriften als dagboeken maken de geschiedenis concreet. Natuurlijk zijn er altijd al dagboeken verzameld. Maar die waren bijna altijd van bekende mensen als schrijvers of politici. Ons gaat het om de ervaringen van heel gewone mensen. Bovendien vertellen mensen in dagboeken vaak over gebeurtenissen die de kranten nooit hebben gehaald.’ Lees bijvoorbeeld wat de West-Berlijnse Christa R. schreef op 11 november 1989, na de val van de muur: ‘De muur is open! Bij de postkantoren en banken stonden urenlang Ostler, die per persoon dm 100,- kregen. Later werd er op de Kurfürstendamm door ongeveer 1000 Autonomen tegen het kapitalisme gedemonstreerd. Dat sloeg natuurlijk nergens op.’

Volgens Seitz is wat je aan je dagboek toevertrouwt altijd eerlijker dan wat je aan een ander vertelt. Hij citeert een zin uit het dagboek van Dietmar R.: ‘Wie een dagboek schrijft, moet dat persoonlijk en eerlijk doen. Als we een brief opstellen, corresponderen we met familieleden, vrienden, kennissen of zakenpartners. Maar als we een dagboek schrijven, corresponderen we met onszelf.’

Steun

Het Duitse dagboekenarchief doet meer dan dagboeken verzamelen, ontsluiten en archiveren. Het organiseert bijna maandelijks bijeenkomsten waarbij aan de hand van een thema als de val van de muur of de Tweede Wereldoorlog fragmenten uit dagboeken worden voorgelezen, meestal afgewisseld met muziek. En het archief publiceert. Dit voorjaar gaven ze een Materialheft uit waarin uit de doeken wordt gedaan hoe leraren Duits het thema dagboek in hun lessen kunnen integreren. Dat was een eenmalige uitgave. Regelmatig verschijnen er jaarboeken en themabrochures naar aanleiding van de evenementen, vaak voorzien van een cd, catalogi en nieuwsbrieven. Wie wil kan een rondleiding aanvragen, en er wordt gewerkt aan een permanente tentoonstelling. Daarnaast onderhoudt het archief een uitgebreide website, voorzien van een webcam, video- en geluidsopnames en foto's van dagboeken. Op de website zijn citaten uit dagboeken uit de collectie geplaatst en essays over het fenomeen dagboekschrijven. Een beter gedocumenteerde archiefwebsite kun je je nauwelijks voorstellen.

Maar wie betaalt dat allemaal?

Volgens Rosemarie Werdnik, vice-voorzitter van de vereniging Deutsches Tagebucharchiv, is Von Troschke een genie in het vinden van sponsors. De eerste was de burgemeester van Emmendingen. Die aarzelde geen moment toen Von Troschke hem eind jaren negentig vertelde dat ze een dagboekenarchief wilde oprichten. ‘Doe dat in Emmendingen’, had hij geroepen, ‘voordat een andere stad met het plan wegloopt’, en bood meteen drie kamers in het oude stadhuis in het centrum van de stad aan. Hij hielp ook met het opzetten van een campagne onder middenstanders en banken, en Von Troschke vroeg met

[p. 36]

zijn steun subsidies aan bij de regering van Baden-Württemberg en bij verschillende nationale fondsen. Dat alles leverde genoeg geld op om het archief op te zetten en een zakelijk directeur aan te stellen - de enige die een salaris heeft. Voor de verhuizing kreeg het archief dit jaar veertienduizend euro van de Sparkasse Freiburg - Nördlicher Breisgau, en kleinere bedragen van verschillende Emmendinger bedrijven. Zonder die steun, vertelt Werdnik, hadden ze de nieuwe ruimtes niet kunnen opknappen. Naast dergelijke - meestal eenmalige - schenkingen is het archief aangewezen op de contributie van leden, die voor een minimum bedrag van veertig euro per jaar de nieuwsbrieven en ansichtkaartencollecties ontvangen. En dan is er nog die enorme groep vrijwilligers, die de nieuw ingekomen dagboeken kopieert, leest en ontsluit. ‘Zonder de steun van de vrijwilligers’, zegt Werdnik, ‘zouden we helemaal niet kunnen werken.’ De lange lijst van leden van de wetenschappelijke adviescommissie, van wie slechts één geen professor is, zal de reputatie van het archief niet schaden, net zomin als de vele onderzoeksprojecten die met behulp van het archief worden uitgevoerd.

Deutsches Tagebucharchiv E.V.

Marktplatz 1

79312 Emmendingen

Tel. 07641 / 574659

Mailadres: [e-mail]

Website: www.tagebucharchiv.de