Biografie Bulletin. Jaargang 20

[p. 61]

Het overtreden van de denkbeeldige lijn
Plattegrond van een jeugd van Wanda Reisel
Eva Gerrits

Met Plattegrond van een jeugd heeft Wanda Reisel een boek geschreven waarin autobiografische elementen en fictie op een wonderlijke manier bijeen zijn gebracht. Het huis waarin zij haar jeugd heeft doorgebracht diende als verzamelplaats voor haar herinneringen en een aantal van haar verhalen. Zo ontstond een gelaagd beeld van de wording van een schrijfster.

Op de schutbladen van Wanda Reisels nieuwste boek, Plattegrond van een jeugd, prijken oude bouwtekeningen van het huis waarin de schrijfster vanaf haar kleutertijd tot en met haar achttiende jaar woonde. Een kast van een huis dat tot de verbeelding spreekt. ‘Hier begint het. Amsterdam, Van Eeghenstraat 100, vijf verdiepingen, zestien kamers, zesentwintig vaste kasten. Kolenhok en prieel in de tuin, grenzend aan het Vondelpark. Maar wat begint er eigenlijk?’ luiden de eerste regels. Reisel, bekend van de romans Baby Storm, Een man een man, Witte liefde en Die zomer, benadrukt vervolgens dat een levensverhaal een verháál is. Wat je over je eigen leven weet, bestaat niet alleen uit je eigen herinneringen, maar ook uit die van anderen, in de vorm van anekdotes, oude familiefilmpjes en foto's. Omdat ook zij veel van horen zeggen heeft, noemt Reisel haar geschiedenis ‘kennelijk’ de hare. Het motto waarmee het boek opent onderstreept dat het niet om een objectieve autobiografie gaat. Het is afkomstig uit Voer voor psychologen van Harry Mulisch en luidt: ‘Het beste is, het raadsel te vergroten.’

Reisel heeft Plattegrond van een jeugd ingedeeld aan de hand van het aantal verdiepingen inclusief het souterrain. Ook de straat en het dak vormen een deel. De tekst is deels gedrukt op witte en deels op grijze pagina's. De grijze pagina's hebben titels meegekregen als ‘Stoep’, ‘Huis’, ‘Gang’, Ouderlijke slaapkamer i’, enzovoort. Dwalend door al die ruimten haalt Reisel jeugdherinneringen op. Een daarvan gaat over denkbeeldig getrokken grenzen die aangeven waar ze als kind wel en niet mocht komen: niet in de keuken als haar

[p. 62]

moeder kookte; niet de hoek om als ze op straat fietste; niet naar de Crazy Horse Saloon waar achter het donkerrode gordijn vreemde dingen gebeurden. ‘Je moet over de denkbeeldige lijn stappen. Dat heb ik toen wel gesnopen,’ schrijft Reisel.

Spannend klinkt dat. Even later, in het hoofdstuk ‘Telemeisje’, vertelt de ‘ik’, een vrouw, hoe ze haar vader bezoekt in een verzorgingshuis in Amstelveen. Ze blijkt haar geld te verdienen als escortdame. Zou Reisel zó grensverleggend bezig zijn geweest, denk je eerst, maar het blijkt een van de vele verhalen te zijn waarmee ze haar herinneringen in het boek afwisselt; die verhalen zijn afgedrukt op witte pagina's. Wellicht is Reisel in het echt behoudender, zoals blijkt in het hoofdstuk ‘Schipperskind’, waarin zij beschrijft hoe zij als dertiger eindelijk durfde toe te geven aan de wens gaatjes in haar oren te laten maken. Van haar vader, die arts was, mocht dat niet omdat je er hepatitis of een vergiftiging van kunt krijgen. Soms wordt gaande het verhaal pas duidelijk dat iets niet autobiografisch maar verzonnen is.

Grensverleggend

Reisels verhaal over haar jeugd biedt geen analyse en geen chronologische reconstructie van haar leven of poëtica. Het is ook geen zoektocht naar antwoorden, wat bij een traditionele auto/biografie vaak het uitgangspunt is. Wel maakt het veel duidelijk over het verband tussen Reisels leven en haar werk, en vooral over haar wording als schrijfster. Als ze vertelt over haar gang door het huis, de herinneringen aan wat zij zag en wat zij hoorde over haar familie en met hen meemaakte, merk je hoe dat haar fantasie in gang zette. Zonder dat het met zoveel woorden wordt uitgelegd, maakt die vertelling duidelijk hoe haar verhalen en romans zijn ontstaan.

Op een gegeven moment lijken Reisels herinneringen aan haar kindertijd en haar fantasie steeds meer door elkaar te lopen. Zo vertelt zij in ‘Zo horen tuinen te zijn’ hoe zij als kind speelde in de buurttuinen die grensden aan het Vondelpark. Dan overlijdt tijdens een gure winter de ezel van buurvrouw Dutilh. De kinderen slepen het dier op een dekentje naar buiten en begraven hem. Een jaar later herdenken ze hem met kerstballen op het graf en een vuurwerksterretje, terwijl mevrouw Dutilh achter het raam een traan wegpinkt. Een herinnering als een kerstverhaal, maar het geeft wel iets weer van de weemoed die de tuinen bij Reisel oproepen. Andere verhalen zijn een stuk absurder of hebben inhoudelijk niets meer te maken met het huis in de Van Eeghenstraat, zoals ‘Aan mijn kant’ waarin een vrouw lijdt aan synesthesie en woorden ziet in plaats van dingen, of ‘Water en wijn’, waarin een inkijkje wordt gegeven in het leven van twee trouweloze stellen.

Namen noemen

Soms gaat Reisel expliciet in op haar schrijverschap, zoals in het hoofdstuk ‘Groene deur’: ‘Mijn moeder is maar in schijn de meegaande vrouw die tweede viool speelt. In werkelijkheid speelt ze altviool. In mijn roman Witte liefde wilde ik mijn houding bepalen omtrent haar karakter.’ Een paar pagina's verder, op een grijze pagina zonder titel: ‘Eens analyseerden wij kwartalen lang Hermans' De God Denkbaar Denkbaar de

[p. 63]

God. Het non-conformisme van dat boek opende mij de ogen.’ En: ‘Het lezen van het oeuvre van Patrick Modiano is voor mij een doorslaggevende reden geweest romanschrijver te worden.’ Het noemen van deze auteurs lijkt op een eerbetoon of een dankbetuiging. Nog sterker is dat het geval in het hoofdstuk ‘Keuken’. Daarin beschrijft Reisel hoe haar ouders de Tweede Wereldoorlog hebben overleefd en wie van haar Joodse familie is omgebracht. Hier noemt ze de namen van de mensen die haar ouders hebben gered.

Ook op andere plekken refereert Reisel aan de oorlog, maar daar blijft zij laconiek en verbindt zij die aan de werking van haar verbeelding: ‘Ook mijn fantasieën, hoe absurd ook, komen voort uit de werkelijkheid. Als je je als kind de Sjoa of Sinterklaas hebt moeten voorstellen is de rest een makkie.’

Wanda Reisel, Plattegrond van een jeugd (Amsterdam, Contact 2010)