Biografie Bulletin. Jaargang 19

[p. 67]

De duisternis van binnen
De stripbiografie van Johnny Cash
Misha Davids

‘Je weet niet hoe ik er van binnen uitzie’, zegt Johnny Cash halverwege de stripbiografie Cash - I See a Darkness van Reinhard Kleist. ‘Niet precies’, antwoordt zijn toekomstige vrouw June Carter. ‘Maar het is er niet alleen maar donker.’

Bovenstaande conversatie vat in een notendop de carrière en reputatie samen van Johnny Cash, de countryzanger die nog te vaak gezien wordt als de brenger van simpele cowboyliedjes. Daarmee wordt zowel de man zelf als zijn indrukwekkende oeuvre tekortgedaan. Vanaf het midden van de jaren vijftig van de twintigste eeuw verkende Cash in zijn werk voortdurend de donkere kanten van de menselijke ziel. Hij deed dat met zijn diepe stem in liedjes waarin hij in een compacte vorm verhalen vertelde. Daarin balde hij het hele spectrum van de menselijke ervaring samen tot indrukwekkende miniaturen. Hoewel het misschien niet altijd direct zichtbaar is, is de hele moderne pop- en rockgeschiedenis in meerdere of mindere mate schatplichtig aan Cash. Zijn lange schaduw strekt zich nog steeds voor ons uit.

Het leven van Cash heeft ups, maar ook veel downs gekend, en de weerslag hiervan was altijd in zijn liedjes terug te vinden. De in 1932 in Arkansas als J.R. Cash geboren zanger verloor op jonge leeftijd zijn oudere broer, tegen wie hij huizenhoog opkeek. Het leven van de familie Cash tijdens de Depressie was hard en zwaar. Het hele gezin werd als katoenplukkers ingezet om een karig loontje te verdienen, en minstens één keer werd hun huis door een overstroming weggespoeld. Deze bittere ervaringen zouden in het werk van Cash steeds weer terugkeren. In de vroege jaren vijftig nam Cash dienst in het leger. Daar ontwaakten zijn sluimerende muzikale talenten. Hij maakte kennis met twee medemuzikanten, met wie hij een band vormde, en na zijn eervol ontslag uit het leger traden zij op in de zuidelijke staten van de Verenigde Staten. Met het daaropvolgende succes nam het aantal optredens explosief toe. Om de druk het hoofd te bieden nam Cash steeds meer zijn toevlucht tot drank en drugs. Dat betekende het einde van zijn eerste huwelijk en het begin van een reeks aanvaringen met justi-

[p. 68]

tie. In de vroege jaren zestig bereikten zijn creativiteit en roem een hoogtepunt, maar Cash zelf was toen een menselijk wrak. Twee zaken zorgen ervoor dat hij deze donkere periode overleefde. Enerzijds zijn hervonden geloof, anderzijds zijn ontmoeting en huwelijk met June Carter, die wist door te dringen tot de donkere binnenkant van Cash. Zijn carrière leefde op, vooral in commercieel opzicht, want het artistieke vuur leek in de loop van de jaren zeventig en tachtig te doven.

Dit veranderde begin jaren negentig, toen Cash met producer Rick Rubin ging samenwerken. Rubin was tot dan toe uitsluitend bekend van metal- en hiphopproducties, en menigeen zal gefronst hebben bij de gedachte aan die combinatie. Het resultaat sloeg echter iedereen met stomheid. De cd American Recordings bleek niets minder dan een meesterwerk. De combinatie van Cash' diepe stem, de tot op het bot uitgeklede productie van Rubin en de thema's zonde en verlossing, die als een rode draad door het album lopen, zorgde ervoor dat Cash door een nieuwe generatie muziekliefhebbers werd ontdekt. Hoewel hij aan een ernstige spierziekte leed en daarom na het midden van de jaren negentig niet meer optrad, verscheen er tot zijn dood een aantal albums die het niveau van American Recordings evenaarde. Toen Cash in 2003 aan zijn ziekte bezweek, haalde dit over de hele wereld de voorpagina's.

Schaduwzijde

Het werk van Cash heeft altijd een ambigu karakter gehad. Cash was een godvruchtige en conservatieve man voor wie familiebanden boven alles gingen. Tegelijkertijd koos

Johnny Cash door de ogen van Reinhard Kleist.

hij een in een aantal morele kwesties een positie die links van het midden viel. Al in een vroeg stadium van zijn carrière zette hij zich in voor de rechten van Indianen en voor de positie van gevangenen. Hij wist zijn conservatieve en progressieve ideeën naadloos te integreren in zijn muziek, en dit onderstreept de complexiteit van zijn persoon.

Zo'n rijk leven doet biografen natuurlijk watertanden. Cash zelf heeft twee autobiografieën geschreven (in 1975 en 1997) en in 2004 verscheen de geautoriseerde biografie The Man called Cash van muziekjournalist Steve Turner. In 2006 kwam daar Reinhard Kleists Cash - I see a Darkness bij, de eerste Cashbiografie in stripvorm. Kleist had daarvoor al enkele Duitse stripprijzen gewonnen, en werd met deze biografie ook in het buitenland bekend. Als scharnierpunt van zijn verhaal koos Kleist het beroemde concert dat Cash op 13 januari 1968 gaf in Folsom Prison. De opna-

[p. 69]

me daarvan leverde een van zijn beroemdste lp's op. Daarmee volgt het boek grofweg dezelfde lijn als de niet onaardige film Walk the Line (James Mangold, 2005). Daarin vormt het Folsom Prisonconcert eveneens de rode draad en de climax. Kleist volgt hetzelfde patroon, maar hij laat zijn boek eindigen met een uitgebreid hoofdstuk dat zich aan het einde van Cash' leven afspeelt. In de pagina's daarvóór wordt het leven van Cash min of meer chronologisch verteld, van zijn moeilijke jeugd via zijn opkomst in de jaren vijftig en de daaropvolgende excessen met drank en drugs tot zijn ‘redding’ door June Carter en zijn hervonden geloof.

Parallel hieraan staat Kleist uitgebreid stil bij het verhaal van Glen Sherley. Deze countryzanger was een grote fan van Cash en zat in 1968 in Folsom Prison een gevangenisstraf uit. Toen hij hoorde dat zijn idool in de gevangenis zou optreden speelde hij Cash een door hem geschreven liedje (‘Greystone Chapel’) toe. Groot was zijn verrassing toen Cash dat tijdens zijn concert speelde. Het verhaal van Glen Sherley is om verschillende redenen relevant. Allereerst geeft 't het concert in Folsom Prison meer diepte. Daarnaast lijkt Sherley in een aantal opzichten een spiegelbeeld van Cash. Als die geen uitlaatklep had gevonden in zijn muziek en geloof was de kans groot geweest dat hij geëindigd zou zijn als Sherley: aan lagerwal, achter tralies en met weinig zicht op een beter bestaan. Als Cash de duisternis van binnen niet overwonnen had, had ook hij zijn leven waarschijnlijk in de gevangenis gesleten.

Kleist legt de schaduwzijde van Cash vast in een losse, schematisch aandoende tekenstijl. Daarin maakt hij optimaal gebruik van de voordelen die het stripmedium een biograaf biedt. Sommige tekeningen zijn gebaseerd op overbekende foto's van Cash. Dit lijkt gemakzuchtig, maar verankert het verhaal stevig in de realiteit. Even relevant is zijn keus om een aantal liedjes van Cash in het verhaal op te nemen, iets dat in proza niet mogelijk is. Dit is in dubbel opzicht een geslaagde keuze. Enerzijds lenen de verhalende teksten van Cash zich voor een dergelijke uitbeelding, anderzijds maken ze duidelijk hoezeer Cash' leven en werk met elkaar waren verweven. Het duidelijkst wordt dit aan het eind van het boek. Daarin zoekt Cash na een openhartig gesprek met Rubin de rust op in het bos. Hij krijgt er een hels visioen, ontleend aan de klassieke countrysong ‘Ghost Riders in the Sky’. Moeiteloos schakelt Kleist over van de zieke Cash in het bos naar de aan het liedje ontleende apocalyptische taferelen. Het toont aan dat hij zijn medium tot in de puntjes beheerst en tot de ziel van zijn onderwerp weet door te dringen.

Hetzelfde kan helaas niet gezegd worden van de Nederlandse vertaling. Die is uiterst slordig en inaccuraat. Op twee plaatsen in het boek valt het woord ‘Colombia’ waar het platenmaatschappij Columbia moet zijn. Af en toe staan d's en dt's op de verkeerde plaatsen, en in de uitbeelding van de Cash-klassieker ‘Don't Take your Guns to Town’ spreekt een moeder haar zoon niet aan met ‘Billy Joe’ (zoals de oorspronkelijke tekst luidt) maar met ‘Billy Joel’. Deze onvergeeflijke fouten zijn gelukkig de enige smet op deze prachtige uitgave.

Reinhard Kleist, Cash - I See a Darkness (Den Bosch, Silvester 2009). Vertaling uit het Engels door Gert Jan Pos