Biografie Bulletin. Jaargang 19

[p. 59]

De Amerikaanse leeuw en de Amerikaanse droom
Hoe president Andrew Jackson de weg vrij maakte voor Barack Obama
Thomas Adriaan Hellinger

Andrew Jackson voorzag het presidentschap van de Verenigde Staten van een meer politieke lading. De invloed van die hervorming is nog steeds merkbaar in het huidige Washington.

Het verband tussen de zevende en de vierenveertigste president van de Verenigde Staten zal misschien niet iedereen meteen duidelijk zijn.

Afgezien van de gebruikelijke eigenschappen van presidenten, zoals een charismatische persoonlijkheid en een sterk arbeidsethos, zijn er weinig directe overeenkomsten tussen de twee mannen. Toch was het presidentschap van Andrew Jackson van zeer grote invloed op de presidenten die na hem kwamen, ook op Barack Obama. Ook al richt Obama zich meer op de politiek van Franklin Delano Roosevelt, zowel het presidentschap van Obama als dat van Roosevelt zou er zonder Jackson heel anders hebben uitgezien.

In de aanloop naar de historische presidentsverkiezingen van 2008 is een groot aantal biografieën verschenen van presidenten van de Verenigde Staten. Verscheidene daarvan gingen over de zevende, zoals Andrew Jackson: American Lion, door Jon Meacham. Meacham weet het leven van Jackson op bewonderenswaardige wijze op te roepen, waarbij hij zich vooral concentreert op de twee termijnen die Jackson in het Witte Huis doorbracht, van 1829 tot 1837. Het wordt al snel duidelijk dat Jackson een man was die sterke gevoelens losmaakte bij zijn landgenoten.

Andrew Jackson werd geboren in South Carolina, en groeide op in Tennessee. In American Lion beschrijft Meacham Jacksons moeilijke jeugd en benadrukt hij regelmatig hoe Jacksons ervaringen zijn houding tegenover de mensen in zijn directe omgeving bepaalden. Jackson groeide op in de schaduw van de Amerikaanse Revolutie, en oogstte bewondering van het hele land toen hij de Britse troepen versloeg in de slag bij New Orleans, de enige Amerikaanse overwinning van betekenis in de oorlog van 1812. Zijn rol bij deze overwinning en zijn populistische retoriek bezorgden hem een populariteit bij de Amerikaanse bevol-

[p. 60]

king die zijn gehele politieke carrière zou aanhouden. Doordat meer leden van de bevolking stemrecht kregen, slaagde Jackson erin zijn populariteit te gebruiken om bij de presidentsverkiezingen zijn tegenstander, president John Quincy Adams, te verslaan.

In tegenstelling tot de eerdere zeven presidenten van de Verenigde Staten vond Jackson dat zijn rol niet beperkt moest blijven tot het toezicht op de uitvoering van federale wetten. Hij brak met de traditie van zijn voorgangers door het presidentschap een politieke invulling te geven. Bij hem kreeg de min of meer neutrale functie een actiever en meer partijgebonden karakter. Op die manier creëerde hij een kloof tussen de uitvoerende en de wetgevende macht. Vooral de Senaat zag in deze verandering een grove vertekening van de bedoelingen van de founding fathers. Meachams biografie benadrukt ook Jacksons geloof dat het presidentschap bij uitstek verbonden was met de wil van het volk, een overtuiging die volgens hem uitbreiding van de presidentiële macht rechtvaardigde. In de huidige Amerikaanse politiek is dit geen opvallend uitgangspunt, maar in de vroege negentiende eeuw was dit een bijzonder gedurfde opvatting. Het resultaat was dat de afstand tussen Jackson en de gevestigde politieke orde alleen nog maar groter werd.

De door hem ingezette uitbreiding van de presidentiële macht werd hevig tegengewerkt door zijn fanatieke politieke tegenstanders, die Jackson zagen als een tiran die naar manieren zocht om de revolutie ongedaan te maken. Zijn populariteit zorgde ervoor dat Jackson redelijk onkwetsbaar was voor de retoriek van zijn tegenstanders en ze leek het idee van een met meer macht beklede president te rechtvaardigen. In dit opzicht is het presidentschap van Jackson uiterst relevant voor de vierenveertigste president. Zonder Jackson, en zonder presidenten als Franklin Roosevelt en George W. Bush, die hun politieke kapitaal gebruikten om het bereik van de uitvoerende macht te vergroten, zou de regering van Obama ongetwijfeld bescheidener zijn.

Soundbites en verdachtmakingen

Het karakter van Jackons presidentschap was ook grensverleggend in de manier waarop hij erin slaagde verkozen te worden. Zijn campagne had veel baat bij een uitbreiding van het stemrecht in verscheidene staten waar vanouds de op het establishment gerichte wetgevende macht doorslaggevende invloed op de presidentsverkiezingen had. De populaire Jackson voelde het volk goed aan, en dat had zijn weerslag op het stemgedrag van het nieuwe electoraat. Deze populistische inslag markeerde het begin van de moderne campagne bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Er was niet langer sprake van een beleefde strijd tussen wedijverende politieke elites. Het kamp van Jackson introduceerde nieuwe campagnetechnieken die de manier veranderden waarop een politicus werd verkozen. De campagne voor de presidentsverkiezingen ging nu meer lijken op de campagnes om in het congres te worden verkozen. Die werden al wel gekenmerkt door populistische retoriek. Ook in een ander opzicht zette de verkiezing van Jackson de toon: het was de eerste campagne waarin roddel een rol speelde.

Hoewel Jacksons presidentschap een model

[p. 61]

Andrew Jackson, president van de Verenigde Staten, 1829-1837

vormde voor de moderne, met meer macht beklede invulling die tegenwoordig aan de functie wordt gegeven, hanteerde hij andere uitgangspunten dan de presidenten van nu. Dat heeft uiteraard te maken met de grote maatschappelijke veranderingen die in de afgelopen eeuw hebben plaatsgevonden. Vooral als het gaat om de omgang met bevolkingsgroepen met een andere herkomst zijn de verschillen opmerkelijk; Jackson was een fanatiek voorstander van de slavernij en stond bekend om de nietsontziende manieren waarop hij Indianen afslachtte.

Ook de persoonlijkheden van de twee leiders lopen uiteen. Het laatste boek van Obama, The Audacity of Hope (in het Nederlands verschenen als De herovering van de Amerikaanse droom), mag dan geen traditionele autobiografie zijn, het biedt wel

[p. 62]

veel inzicht in de denkwereld van de schrijver. Niet alleen zijn politieke overtuigingen komen aan bod, maar ook zijn achtergronden, zijn waarden en normen en vooral ook zijn opvattingen over goed bestuur.

In zijn nog korte politieke carrière heeft Obama zich laten kennen als iemand die een beheerste en rationele vorm van leiderschap voorstaat. Andrew Jackson werd vaak belachelijk gemaakt (niet altijd even verdiend, zoals Meachams biografie aantoont) om zijn gebrek aan zelfbeheersing, vooral in zijn persoonlijke leven. Maar hoewel hun persoonlijkheden en politieke overtuigingen sterk van elkaar verschillen, delen ze vele traditionele Amerikaanse opvattingen over bestuur en fundamentele waarden.

Zoals gezegd is The Audacity of Hope geen autobiografie in de strikte betekenis van het woord. Het boek bevat Obama's persoonlijke opvattingen over de huidige Amerikaanse politiek en een aantal recepten om de aandoeningen te genezen die door slecht bestuur zijn veroorzaakt. Ook andere Amerikaanse politici schrijven tegenwoordig boeken waarin zaken worden uitgediept die door de huidige nieuwsmedia met hun monsterlijke brij van soundbites en verdachtmakingen worden genegeerd, boeken waarin de schrijvers hun wereldbeeld ontvouwen, biografische informatie verschaffen en uitleg geven over het beleid dat ze voorstaan.

Behalve dat The Audacity of Hope waardevolle aanwijzingen bevat over Obama's toekomstige politieke beslissingen, stelt het de lezer in staat Obama als mens te leren kennen. Dat is opmerkelijk, omdat politici die soortgelijke boeken schrijven, juist wat dit betreft maar al te vaak in gebreke blijven. Het wordt al snel duidelijk dat Obama's schrijfstijl zijn oratorische talenten weerspiegelt. De manier waarop hij zijn biografische onthullingen verweeft met de ontwikkeling van zijn politieke opvattingen, komt bijna nergens geforceerd over.

Groeiend wantrouwen

Obama's kritische visie op de Amerikaanse politiek vindt steeds meer weerklank in kringen van Amerikaanse intellectuelen. Hij maakt zich vooral bezorgd over de kritiek op de beruchte ‘twee partijen-consensus’. Hij wijst erop dat politiek altijd met polemiek gepaard is gegaan, maar dat in de afgelopen dertig jaar het geruzie tussen de twee partijen wel erg grote vormen heeft aangenomen. Hoewel hij zich aan de linkerzijde van het politieke spectrum bevindt, ziet hij zichzelf als de belichaming van de groeiende afkeer van de ideologische partijstrijd.

Ook spreekt Obama zijn afkeer uit over de factoren die bijdragen aan de neergang van de Amerikaanse politiek. Zo klaagt hij erover dat geld een te grote rol speelt in de politiek en dat politieke toespraken worden teruggebracht tot soundbites. Hij probeert niet te verbergen dat hij medeplichtig is aan deze tendensen, en geeft op die manier een beeld van de strijd waarmee elke politicus die naar oprechtheid streeft, wordt geconfronteerd.

De biografie van Jackson en de autobiografie van Obama geven niet alleen een goed beeld van de presidenten in kwestie, maar ook van het politieke karakter van het presidentschap van de Verenigde Staten.

Jackson is ongetwijfeld een van de invloedrijkste Amerikaanse presidenten, en zonder de uitbreiding van de presidentiële macht

[p. 63]

die hij bewerkstelligde, zouden veel van de maatregelen die de regering van Obama inmiddels heeft genomen onmogelijk zijn geweest. Zo zou het idee om politieke middelen in te zetten om financiële instellingen te redden, ondenkbaar zijn geweest als Jackson niet had besloten het Amerikaanse bestuur drastisch te hervormen.

De autobiografie van Obama is verplichte kost voor iedereen die wil weten hoe Obama's presidentschap zich zal ontwikkelen. De biografie van Meacham is niet alleen van belang voor iedereen die een goed beeld wil krijgen van de eerste jaren van de Amerikaanse republiek, maar ook voor lezers die een beter begrip willen hebben van de inhoud en de aard van het presidentschap van de Verenigde Staten.

Vertaling uit het Engels: Rob van Essen

Jon Meacham, Andrew Jackson: American Lion (Random House, New York 2008)

Barack Obama, De herovering van de Amerikaanse droom, in het Nederlands vertaald door Emy Bais en Peter de Jong (Atlas, Amsterdam 2008)