Biografie Bulletin. Jaargang 19

[p. 33]

Angst en walging in de blogosfeer
Bloggen als vorm van lifewriting
Joris Van Bladel

Het bijhouden van weblogs is de afgelopen tien jaar uitgegroeid van een activiteit van een beperkt aantal ingewijden tot een hobby voor miljoenen. Joris Van Bladel analyseert dit relatief nieuwe fenomeen aan de hand van blogs van Noord-Amerikaanse soldaten die zijn uitgezonden naar Irak en Afghanistan.

Biografen zijn in hun speurtochten naar het karakter van hun onderwerpen en de omgevingsfactoren die een leven bepalen op een obsessieve manier op zoek naar bronnen. Brieven en dagboeken zijn van groot belang in deze zoektocht, maar wat is de invloed van de explosieve ontwikkelingen in de elektronische communicatie op het onderzoek van de biograaf? Is de weblog, of blog, als een moderne vorm van life writing een interessante bron? Het is onmogelijk een eenduidig antwoord te geven op deze vraag, daarvoor is het fenomeen van de blog te divers en te complex.

Miljoenen bloggers schrijven regelmatig hun gedachten neer op een gepersonaliseerde website. Sommigen zijn professionele schrijvers, velen zijn echter ‘amateurs’ die hun gedachten en meningen, hoe triviaal ook, zonder veel schroom de virtuele wereld insturen.

Vaak wordt het klassieke dagboek gezien als de tegenhanger van de weblog. Dit is niet terecht. Een dagboek wordt in principe geschreven in de intimiteit van het privéleven, maar een weblog is een schaamteloos publiek gebeuren. Toch is een weblog niet enkel een eenvoudige verslaggeving van wat de auteur bezielt. Weblogs zijn per definitie interactief, omdat ze voorzien zijn van links die verwijzen naar andere websites. Bovendien staan ze open voor commentaar. Soms ontstaan hierdoor levendige discussies of zelfs fikse ruzies tussen lezer en auteur van een blog. De blogwereld is extreem en vaak medogenloos. Er ontstaan ook gemeenschappen van gelijkgestemde blogs die via links naar elkaar verwijzen. Alle blogs samen vormen de zogenaamde blogosfeer.

Toch is de vergelijking tussen een traditioneel dagboek en een weblog niet helemaal

[p. 34]

uit de lucht gegrepen. Uit de geschiedenis van de weblog blijkt dat weblogs een technische verbetering zijn van het ‘elektronisch dagboek’ dat in 1994 ontstond. De elektronische diaristen werden in het jargon ‘escribitionisten’ genoemd en de inhoud van hun notities was vergelijkbaar met wat klassieke dagboekschrijvers in hun cahier neerschreven.

Vanaf 1998 werd het mogelijk een eigenlijke weblog aan te maken. De eerste bloggers concentreerden zich hoofdzakelijk op reportages en gaven commentaar op politieke gebeurtenissen. Zij bedreven een nieuwe en alternatieve vorm van journalistiek, door middel van artikelen die ze snel aan een groot publiek kwijt konden. Wat bloggers van de escribitionisten onderscheidde, waren de links, foto's en video's die de reportages en verslaggeving levendig en interactief maakten. Lezers werden aangespoord om met een eenvoudige klik hun feedback te geven op de postings, en op deze manier werden ze deel van het verhaal dat zich door hun toedoen verder ontwikkelde. Iedereen werd een beetje journalist en kreeg de gelegenheid om over alles zijn of haar mening uit te spuwen.

Volgens sommige blogoptimisten werd hierdoor het toppunt van een globale democratie bereikt. Bloggers van het eerste uur beseften dat snelheid, originaliteit en informatiemanagement belangrijke criteria waren voor hun populariteit en overleving. Eind 1999 democratiseerde de weblog omdat gebruiksvriendelijke en goedkope software beschikbaar kwam. Het fenomeen werd een modetrend en het aantal bloggers groeide exponentieel. In de eerste helft van 2008 werd in het rapport State of the Blogosphere / 2008 het aantal weblogs wereldwijd op 184 miljoen geschat. In hetzelfde rapport werd aangetoond dat er 346 miljoen bloglezers waren, en 77 procent van de actieve internetgebruikers meldde dat ze regelmatig blogs lazen. 79 procent van de blogs kan worden beschouwd als een vorm van life writing. Wat James Atlas in The New York Times van 2 mei 1996 schrijft over memoires lijkt ook te gelden voor blogs:

It's a democratic genre - inclusive, a multiculturist would say. The old and the young [...] the famous and the obscure, the crazy and the sane; the contemporary memoir is like the Nature Theatre of Oklahoma in Kafka's fable ‘Amerika’, where everyone can be an artist. Everyone can be an autobiographer.

Taalfouten en ondoordachte meningen

Wat is de motivatie van die miljoenen mensen om hun exhibitionisme bot te vieren op internet? Deze vraag is het onderwerp van verschillende studies en vele discussies die, hoe kan het ook anders, openlijk worden gevoerd op verschillende blogs. Veel bloggers willen gewoon schrijven en hun schrijftalent aanscherpen. Andere bloggers hebben psychologische noden. Ze willen zich uitdrukken ‘op een semi-anoniem medium waar de lezers niet vooringenomen zijn’. Ze willen ‘hun eigen geschiedenis maken’. Er zijn ook bloggers die niet onder stoelen of banken steken dat ze via hun blog bewondering en bevestiging zoeken. Anderen hebben sociale doeleinden en willen gewoon in contact komen met andere mensen of ‘zielsgenoten’ en zien hun blog als een comfortabel communicatiemiddel. De filantropen onder hen willen kennis en ervaring delen; de hedonisten wisselen ervaringen uit over onder meer

[p. 35]

eten, drinken en seks, en de utilitaristen zoeken via hun blog een manier om rijk te worden.

De taal van blogs balanceert tussen schrijfen spreektaal. Dit fenomeen wordt in de hand gewerkt, beschreven en bejubeld door ‘blogtheoretici’. Zo promoot Andrew Sullivan, journalist voor The Atlantic, in zijn vaak geciteerde artikel ‘Why do I blog’ persoonlijkheid, spontaniteit, snelheid en een vorm van gecultiveerde rauwheid. Een blog is een dwingend, voortstuwend medium, want in de ratrace om de gunst van de lezer moet de blogger die lezer met regelmaat prikkelen. Hierbij lijkt het alsof prikkeling belangrijker is dan de inhoud, want directheid, gevatheid, creativiteit en onvoorspelbaarheid spelen een cruciale rol in de jacht zoveel mogelijk hits te halen. In de blogwereld wordt succes afgemeten aan de hand van het aantal keer dat een website is geconsulteerd. De vereisten van het medium hebben niet alleen invloed op de taal van de bloggers, maar ook op hun denken. Veel blogs worden ontsierd door taalfouten en vele gedeclameerde meningen zijn niet echt doordacht en staan vol contradicties. Sullivan noemt dit ‘journalism-in-progress’, waarbij hij de onvoltooidheid van de geschreven stukken niet als een probleem beschouwt, maar eerder als een kwaliteit van het medium. Hij vindt dat een goede blogger af en toe pauzes moet inlassen om na te denken, want Sullivan waarschuwt dat ‘blogging makes you stop thinking’. Cultuurpessimisten hebben het in hun discussies over blogs over een verschraling van het taalgebruik en het denken. De inhoud van de massale blogreacties op deze mening laat zich raden.

Bloggen aan de frontlijn

Het is duidelijk dat bloggen een wijdverbreid fenomeen is dat alle geledingen van de samenleving heeft bereikt. Logischerwijs bestaat er dus ook een gemeenschap van militaire bloggers. Een beperkte studie van militaire blogs gunt een blik op het medium en illustreert wat blogs kunnen betekenen voor biografen. Leren we van blogs meer over de oorlog en de auteurs die ze schrijven?

Op militaire blogs als http://www.aapavatar.net/blogs.htm en http://www.ringsurf.com.htm zijn blogs van Amerikaanse militairen, in het jargon Sblogs genoemd, op één webpagine verzameld. De aankondiging op de portaalsite van aapavatar is veelbelovend:

Sbloggers have been able to document the fierce struggle they face on a daily basis in Iraq and Afghanistan. Others allow you to follow the trials and emotions a reservist goes through when they are being mobilized and readied for war. Bloggers are not just writing and reporting the story, they are living the story every day. Sblogs are often gripping and sometimes graphic, first hand accounts, of the author's life and experiences.

Op de aapavatar-portaalsite staan 146 actieve Sblogs, 28 blogs die niet meer actief zijn of die onregelmatig worden aangevuld, en acht Engelstalige blogs geschreven door Irakezen. Het is onmogelijk al deze sites grondig te lezen. De hoeveelheid informatie, links, foto's, video en audio-opnames is overweldigend en desoriënterend. Heel snel wordt de lezer afgeleid van de oorspronkelijke posting. Een van de blogs is

[p. 36]

geschreven door een piloot van een Black Hawk helikopter (‘2Slick's Forum’), één door een militaire dokter (‘a Candle in the Dark’), één door een onderofficier (‘Boots in Baghdad’) en één door een echtgenote van een officier die voor één jaar is uitgezonden naar Irak (‘An Army Wife Life’). Deze laatste geeft het relaas van het thuisfront en van haar communicatie met haar echtgenoot.

Deze vier bloggers maken deel uit van het middenkader van de militaire organisatie. Drie blogs worden geschreven door lagere officieren en hogere onderofficieren; de echtgenote van de officier heeft een universitaire opleiding genoten. Allen gebruiken een pseudoniem, hoewel met een paar klikken sommige van hen gemakkelijk kunnen worden geïdentificeerd. De militaire dokter die de blog ‘a Candle in the Dark’ vult, is dokter Ernesto Haibi, een New Yorker van Cubaanse afkomst die duidelijk literaire ambities heeft. Op een YouTube-video is hij te zien tijdens een publieke lezing over zijn eerste boekpublicatie.

De blogs worden onregelmatig bijgehouden. Dit is niet verwonderlijk gezien de bezigheden van militairen in een oorlogssituatie. Belangrijker is dat de Sblogs vaak beperkt zijn tot de periode van uitzending. Slechts bij uitzondering worden Sblogs onderhouden als de uitzending voorbij is. Het lijkt gemakkelijker een blog te schrijven waneer er zich drama's of ongewone situaties voordoen. Dit wordt bevestigd door de blog van de helikopterpiloot die na zijn uitzendingen in Koeweit en Irak terug in het burgerleven stapt. Hij neemt zijn blog pas weer op wanneer het drama van de presidentsverkiezingen van 2008 zich ontwikkelt, met andere woorden, gedurende een periode van politieke spanning.

Deze observatie leidt tot een ander gemeenschappelijk element van de militaire blogs. Alle Sblogs zijn opgezet om een politieke voorkeur te verdedigen en deze te ondersteunen met links die verwijzen naar specifieke bronnen. De Amerikaanse militaire bloggers zijn vaak republikeinse hardliners die in 2004 John Kerry een ‘a$$hole’ noemen. Erg genuanceerd zijn de meningen dus niet, en ze stijgen zelden uit boven het niveau van een gesprek in de kroeg. Uit de Sblogs spreekt een conservatieve, anti-intellectuele en gefrustreerde ideologie. De bloggers meten zich vaak een moreel en intellectueel superieure houding aan, die bovendien vaak defensief is, alsof ze willen bewijzen dat de oorlog die ze voeren gerechtvaardigd is. Ze nemen vaak een slachtofferrol aan en willen door hun blog respect afdwingen.

In de Sblogs fungeren de media als een belangrijk doelwit. De militairen willen een tegenwicht vormen voor de volgens hen eenzijdige of slecht geïnformeerde berichtgeving in de linkse of door geld gecorrumpeerde media. Militaire bloggers vinden dat zij met meer gezag over de oorlog kunnen schrijven.

Het valt op dat er weinig wordt geschreven over het dagelijkse leven van de bloggers. Er is weinig plaats voor introspectie. Op Sblogs krijgt het ware gezicht van de oorlog slechts een bijrol. Alleen de onderofficier en de echtgenote van de officier schenken aandacht aan hun dagelijkse problemen. Van de onderofficier komt men te weten dat het vaak bloedheet is in Irak en dat dit een grote invloed heeft op de stemming van de soldaten. Het gebrek aan persoonlijke mededelingen kan op verschillende manieren worden verklaard. Het past niet in een machocultuur om over emoties te

[p. 37]

schrijven of diepgaande analyses te maken van dagelijkse ervaringen - deze emotionele vlucht naar voren kan gezien worden als een overlevingstactiek. Anderzijds legt defensie beperkingen op bij het schrijven van blogs. Net als in Nederland verbiedt het Department of Defense weliswaar geen blogs, maar wijst het op de tactische verantwoordelijkheid van elke militair. Dit impliceert een vorm van zelfcensuur. Zo mogen er geen tactische details publiek gemaakt worden en ongehoord of beledigend taalgebruik dat invloed heeft op de operatie, is verboden. Alleen op de ‘The Adventures of Chester’-site vindt men details over de slag om Fallujah die interessant zijn voor militaire historici. Op de verschillende sites wordt niet veel geschreven over de lokale bevolking of over de omgeving waarin de militairen opereren. Dit in tegenstelling tot sommige Nederlandse militaire blogs die zich ongegeneerd beledigend uitlaten over de Afghaanse bevolking.

De Sblogs op de portaalsite van aapavatar zijn dus eerder politiek en sociaal georiënteerd. Veel blogs worden gebruikt om hun zaak te verdedigen en lezers te overtuigen. Daarnaast worden ze ook gebruikt om contact te houden met de thuisbasis.

Militaire blogs op RingSurf

RingSurf heeft ongeveer vijfhonderd weblogs, die worden beheerd door de auteur van MudVilleGazette. MudVilleGazette is een van de pioniers van de militaire blogs en bevat een interessant artikel over het ontstaan van militaire weblogs. In deze historische schets wordt beschreven hoe militairen hoofdzakelijk tot weblogging kwamen uit ontevredenheid over de verslaggeving in de traditionele media. Ze gebruikten het open en directe medium van de weblog om hun ongenoegen te uiten en het eenzijdige beeld te corrigeren dat van militairen bestond. Met de Sblogs wilden ze militairen meer zichtbaarheid geven. Veel Sblogs zijn geschreven door teleurgestelde en ontgoochelde militairen. De blogs die op RingSurf zijn verzameld vormen hiervan een duidelijk voorbeeld.

MudVilleGazette gebruikt symbolen uit de militaire cultuur. Weblogs die niet meer bijgehouden worden, komen terecht in ‘The Ghost Battalion’ en de militaire bloggers van het eerste uur worden respectvol geciteerd in het rijtje van ‘the First Platoons’. Militaire blogs geven inzicht in militaire humor. De selectie van de gepubliceerde humoristische cartoons, videofilms en foto's geeft blijk van een machocultuur die graag vrouwen, ‘mietjes’ en ‘losers’ op de korrel neemt. Ook gaat er heel wat fatalisme achter schuil, wat wordt samengevat in het populaire militaire gezegde ‘Shit always flows downstream’. Sblogs geven op een indirecte manier inzicht in de militaire cultuur en in de militaire mentaliteit.

Vier Sblogs die willekeurig op deze site werden aangeklikt zijn ‘Iraq War Today’, ‘Blackfive’, ‘Argghhh’ en ‘Across the Pond’. De eerste drie zijn meer van hetzelfde: politiek geïnspireerde blogs die de republikeinse kijk op de wereld bevestigen. ‘Iraq War Today’ schijnt zich hierbij te specialiseren in een dagelijks overzicht van het ‘lokale’ Irakese nieuws en het wereldnieuws. Iemand die de actualiteit op de traditionele media volgt, vindt niets nieuws op deze site. Verder worden er gedichten en overlijdensberichten gepubliceerd. De ‘brothers in arms’-cultuur is alom aanwezig. Als er al enige emotie wordt getoond, dan op een indirecte manier, wat vreemd is voor een

[p. 38]

medium dat openheid en spontaniteit als kenmerkende eigenschappen beschouwt. Op deze blogs leest men niet veel over de oorlog en hoe deze de levens van de militairen bepaalt. Toch is er één uitzondering. De auteur van de blog ‘Across the Pond’ beschrijft op een sobere en open manier zijn emoties en belevenissen zonder pathetisch te worden en zonder begrip, respect of bewondering te willen afdwingen. Boeiend zijn de postings waarin hij de spanning, zijn angst, zijn onzekerheid en zijn ongeduld beschrijft gedurende zijn laatste maand in Irak. Hij vertelt over de ontgoocheling en de vervreemding van de thuiskomst en het verdriet over het verlies van zijn vriendin, die zich tijdens zijn uitzending heeft verloofd met een ander. Het is verrassend dat de blog ‘Across the Pond’ geschreven werd door een soldaat. Hij heeft duidelijk geen politieke agenda en beschrijft zonder complexen het leven zoals dat zich aandient.

Helden en slachtoffers

Op basis van deze summiere analyse van militaire weblogs is het onmogelijk algemene uitspraken te doen over militaire weblogs en zeker over het blogmedium in het algemeen. Sblogs kunnen wel gebruikt worden om inzicht te krijgen in de militaire cultuur en de militaire mentaliteit. De auteurs van de geconsulteerde weblogs zijn politiek geëngageerd, voelen zich slachtoffer van de situatie, dringen zich snel in een heldenrol en zijn te weinig bezig met de bescheiden verslaggeving van wat hen overkomt als soldaat. Hoewel blogs duidelijk een nieuwe vorm van lifewriting zijn, mogen ze niet worden verward met de traditionele soldatenbrieven of dagboeken. Wat de hoogdravende portaalsites ook mogen beweren, over het leven van Amerikaanse militairen in Irak of Afghanistan komt men door de lectuur van hun weblogs niet zo bijster veel te weten. De bestaande uitzonderingen bevestigen zoals altijd slechts de regel.

Literatuur

James Atlas, ‘Confessing for Voyeurs: The Age of The Literary Memoir Is Now’, in The New York Times, 12 mei 1996

Arianna Huffington, The Huffington Post Complete Guide to Blogging (New York, Simon & Schuster 2008)

Andrew Sullivan, ‘Why I Blog’, in The Atlantic, november 2008, p. 106-113

Dave Winer, UserLand Software, the history of weblogs, http://www.userland.com/theHistoryOfWeblogs

State of the Blogosphere/2008 (www.technocratie.com/blogging/State-of-the-blogosphere)