Biografie Bulletin. Jaargang 18

[p. 87]

Wie doet wat
Een papieren monument

Wie: Gea Schelhaas
Wat: Biografie van Johanna van Woude (S.M.C. van Wermeskerken-Junius, 1853-1904)

Waarom een biografie van Johanna van Woude?

Achter ons huis in Utrecht ligt een begraafplaats: Kovelswade. Het graf dat het meest in het oog springt is dat van Johanna van Woude. Er staat een mooi monument op: een vrouwenfiguur leunend op een zuil, met daarvoor op de grond vier stenen boekjes. Volgens het opschrift is het in 1934 opgericht voor Johanna van Woude, ‘schrijfster en moeder’, ‘door haar vereerders’. Na het zien van dit monument werd ik nieuwsgierig en heb ik via antiquariaten een paar van haar boeken gekocht. Ik was positief verrast door de levendige toon van haar werk, al is de inhoud natuurlijk wel wat gedateerd. Al gauw ontdekte ik bovendien dat zij een interessant leven heeft geleid: ze was een gevierd auteur, haar boeken verschenen in flinke oplagen en daarnaast was ze redacteur van het veelgelezen weekblad voor meisjes De Hollandsche Lelie. Haar privéleven verliep echter minder voorspoedig. Haar huwelijk was niet zo idyllisch als de huwelijken in veel van haar boeken: het eindigde na vijftien jaar in een echtscheiding. Kort voor de scheiding werd ze ervan beschuldigd dat ze haar man had geprobeerd te vergiftigen. Hiervoor zat ze drie weken in voorarrest. In de jaren die daarop volgden ging het nog verder bergafwaarts. In 1902 werd ze opgenomen in het Utrechtse Willem Arntszhuis; in 1904 maakte de dood een einde aan haar lijdensweg.

Ik denk dat veel mensen het interessant zullen vinden Johanna van Woude en haar werk te leren kennen. Daarom heb ik besloten een biografie van haar te schrijven. Daarnaast is het vanzelfsprekend ook een zoektocht uit persoonlijke interesse.

Wat is het uitgangspunt van de biografie? Hoe ga je de biografie opzetten?

Ik ben nog maar net begonnen en dus ben ik vooral bezig om allerlei zaken uit te zoeken. De vergiftigingskwestie bijvoorbeeld, waarvan Van Woude zelf uitgebreid verslag

[p. 88]

doet in ‘Uit het dagboek van een preventief-gevangene’. De vraag is natuurlijk wat er nu precies is gebeurd. Degene die de beschuldiging uitte - de huishoudster - is waarschijnlijk niet helemaal toevallig de volgende echtgenote van meneer Van Wermeskerken geworden. Wat staat er in de rechtbankverslagen, wat is er destijds allemaal over gepubliceerd? Daarnaast is haar familie interessant: ook haar zoon Henri van Wermeskerken werd schrijver, net als eerder al haar zus Francisca J.J.A. Junius, alias Annie Foore. Hoe zagen de literaire kringen waarin Johanna van Woude verkeerde eruit? Hoe laat zij zich kennen in haar rubriek voor jeugdige lezeressen in De Hollandsche Lelie? Wat was het keerpunt in haar leven, de start van haar teloorgang (en was er wel echt sprake van een keerpunt)? Wie waren de bewonderaars die dertig jaar na haar dood het grafmonument voor haar oprichtten?

Kortom, ik zit nog in het stadium dat er nog veel meer vragen dan antwoorden zijn en waarin ieder antwoord weer nieuwe vragen oproept. En dan heb ik ook nog niet eens al haar werk helemaal gelezen. Daarom heb ik nog geen helder beeld van de uiteindelijke vorm van het boek, die zal afhangen van de beschikbare informatie. Wat ik wel weet is dat ik daarnaast een manier wil zoeken om delen van Van Woudes werk, bijvoorbeeld haar bestseller Hollandsch Binnenhuisje, weer toegankelijk te maken.

Heb je bepaalde ideeën over de vorm en functie van biografieën in het algemeen?

Een biograaf is iemand die de moeite neemt zo veel mogelijk informatie over een andere persoon te verzamelen om dat vervolgens als een samenhangend geheel te presenteren aan de rest van de wereld. Door keuzes te maken, verbanden te leggen en conclusies te trekken zal hij of zij altijd

Grafzerk van Johanna van Woude, met het verkeerde sterfjaar 1905, in plaats van 1904. Foto: Gea Schelhaas

[p. 89]

een eigen stempel op dat geheel drukken, maar ik denk dat het de kunst is om toch zo veel mogelijk op de achtergrond te blijven. Het gaat erom de beschreven persoon recht te doen en bovenal de kennis van de lezer te verrijken.

Spiegel je je aan bepaalde biografen? En zo ja, aan wie?

Er zijn geen specifieke biografen waaraan ik me zou willen spiegelen. Ik was destijds erg onder de indruk van het boek van Elsbeth Etty over Henriette Roland Holst. En onlangs las ik Dick Bruna van Joke Linders en anderen; wat mij betreft de perfecte combinatie van beeld en tekst, van vorm en inhoud.

Wat hoop je met jouw biografie duidelijk te maken?

Ik wil laten zien wie Johanna van Woude / Sophie van Wermeskerken was, en wat zij heeft betekend voor de Nederlandse literatuur. Er staat een stenen monument op haar graf; ik wil graag ook een papieren monument voor haar oprichten.