Biografie Bulletin. Jaargang 18

[p. 79]

De man met zeven levens
Een vormexperiment over een ongrijpbaar fenomeen
Eva Gerrits

Hoe maak je een film over een van de bekendste maar meest ongrijpbare popiconen ooit? Over iemand die bekendstaat om zijn multi-interpretabele songteksten en wisselende stijlen, en vooral om het feit dat hij zich niet in een hokje laat stoppen? Regisseur Todd Haynes heeft zich door zijn onderwerp laten inspireren en koos voor een aanpak waarin hij de grenzen van een traditionele biografische film overschrijdt.

Haynes staat niet bekend als een traditioneel filmmaker. Superstar, een van zijn eerste films, ging over het leven van Karen Carpenter, van het duo The Carpenters. Voor die film gebruikte Haynes poppen in plaats van acteurs. I'm Not There, Haynes' meest recente film, is opnieuw gebaseerd op het leven van een muzikant: Bob Dylan. De acteurs zijn nu wel degelijk mensen van vlees en bloed, maar ook hier experimenteert Haynes met de vorm: Dylan wordt op zeven verschillende manieren door vijf acteurs gespeeld, onder wie een vrouw en een jonge zwarte acteur. De hoofdpersoon heet ook niet Bob Dylan: hij heet Arthur, Woody, Jack, Pastor John, Jude, Robbie of Billy.

I'm Not There bestaat uit verschillende verhalen die aspecten uit het leven van Bob Dylan en van zijn persoonlijkheid verbeelden. Net als Dylan hanteert ook Haynes diverse stijlen: fragmenten waarin het personage Arthur optreedt zijn, in tegenstelling tot de meeste delen van de film, in zwart-wit en her en der door de film gemonteerd. De dichterlijke Arthur doet Rimbaud-achtig beschouwende uitspraken als: ‘I accept chaos. I don't know whether it accepts me.’ Woody is een vroegwijs, zwart jongetje dat in een goederentrein door Noord-Amerika reist. Hij houdt een gitaarkist tegen zich aangeklemd met de inscriptie: ‘This Machine Kills Fascists.’ Die inscriptie sierde ooit de gitaar van Woody Guthrie, de folkzanger die de jonge Dylan bewonderde en navolgde. Dat Dylan zich toen nog bewoog in de schaduw van een idool wordt in I'm Not There onderstreept door de volwassen manier van doen van het jongetje, dat een ego lijkt te hebben dat

[p. 80]

niet past bij zijn postuur. De jonge acteur Marcus Carl Franklin, die het personage Woody speelt, zingt ook. Zijn versie van Dylans ‘When The Ship Comes In’ is op de soundtrack te horen. Het personage Jack, gespeeld door Christian Bale, is een folkzanger. Bale speelt ook Pastor John, die zich later in de film tot de Heer bekeert. Cate Blanchett schittert, eveneens in zwart-wit, als de intrigerende Jude, een androgyne figuur die zich als superster in jetsetkringen beweegt en zich niets aantrekt van wat de buitenwereld van hem wil. Net als Dylan wordt Jude hinderlijk achtervolgd door de pers, maar hij laat zich niet kennen. Robbie, gespeeld door Heath Ledger, is een wat oppervlakkige acteur die de rol van een folkzanger genaamd Jack moet spelen. Hij is getrouwd met Claire (Charlotte Gainsbourg) maar van zijn liefdesleven maakt hij een puinhoop. Billy ten slotte wordt gespeeld door Richard Gere. Als Billy the Kid rijdt hij te paard door het dorp Riddle, waar net Halloween gevierd wordt. Extravagant uitgedoste types passeren de revue, in wie figuren uit Dylans nummers te herkennen zijn. Billy's laatste woorden: ‘I can change during the course of a day. When I wake I'm one person, when I go to sleep, I know for certain I'm somebody else. I don't know who I am most of the time. It's like you got yesterday, today and tomorrow all in the same room. There's no telling what's going to happen.’ De essentie van de film in een notendop.

Het mysterie Dylan

I'm Not There laat zich moeilijk samenvatten. Als een aaneenschakeling van associaties en interpretaties - vergelijkbaar met de

Cate Blanchett als Bob Dylan

manier waarop de songteksten van Dylan werken - trekt de film voorbij. In hoeverre de kijker enige samenhang ontdekt, hangt af van de bekendheid met het leven van Dylan, de tijd waarin hij optrad en zijn nummers; een Dylan-leek ziet helaas niet veel meer dan Richard Gere op een paard in een raar dorpje. Maar meer kennis betekent niet automatisch meer begrip en een verwijzing in een film waarin samenhang ontbreekt, is vaak gewoon maar een verwijzing. Dat bijvoorbeeld personages uit Dylans nummers te herkennen zijn, of dat scènes uit de film te herleiden zijn tot uitspraken die Dylan ooit in interviews deed, zijn tevreden stemmende, want oplosbare puzzeltjes voor fans, maar een dieper inzicht in het mysterie Dylan bieden ze niet. Dat is het effect dat I'm Not There sorteert: veel is herleidbaar, prettig om naar te kij-

[p. 81]

ken, maar veel blijft steken in betekenisloosheid.

Zoals gezegd koos Haynes ervoor om het leven van één man vorm te geven in fragmenten uit meerdere levens, een keuze die is ontstaan uit het idee van een ongrijpbaar fenomeen dat zichzelf herhaaldelijk opnieuw uitgevonden heeft en op verschillende manieren te interpreteren is. Maar dat Dylan veranderde van opvatting en stijl, maakte hem strikt gezien natuurlijk niet telkens tot iemand anders. I'm Not There is, zoals de titel al zegt, dan ook geen film over Bob Dylan, maar hooguit over de perceptie van hem.

Een bijkomend, en nadelig gevolg van Haynes' keuze voor verschillende filmstijlen en acteurs is dat de mini-biopics waaruit I'm Not There bestaat, niet allemaal even geslaagd zijn. Ongewild wreekt zich dat in een film die wordt gekenmerkt door een bewust gebrek aan samenhang.

Wie houdt van postmoderne puzzels en raadsels, intertekstualiteit, vormexperimenten en heel veel bekende acteurs, kan aan I'm Not There zijn hart ophalen. Wie niet weet wie Bob Dylan is en daar iets aan wil doen, kan beter Dylans autobiografie lezen (Chronicles, Vol. One, in het Nederlands verschenen als Kronieken, Dl. i). En luisteren naar zijn muziek, natuurlijk.

I'm Not There (Verenigde Staten, 2007). Regie: Todd Haynes. Scenario: Todd Haynes en Oren Moverman. Met: Christian Bale, Cate Blanchett, Marcus Carl Franklin, Charlotte Gainsbourg, Richard Gere, Heath Ledger, Julianne Moore, Ben Whishaw, Michelle Williams