Biografie Bulletin. Jaargang 18

[p. 39]

Bowie in fragmenten
Deelgebieden uit het leven van een popzanger
Hanna de Heus

Het schrijven van een biografie van David Bowie is een zinloze onderneming geworden. Er bestaan zo veel biografieën van de zanger dat er weinig tot geen nieuwe feiten meer over zijn leven kunnen worden achterhaald, en ook zijn werk is al uit den treure geïnterpreteerd. Dave Thompson en Thomas Jerome Seabrook richten zich in hun biografieën daarom op deelgebieden uit leven en werk van Bowie.

Wie tegenwoordig iets zinvols wil toevoegen aan de levensbeschrijvingen van David Bowie, moet het in een deelgebied van Bowies carrière zoeken en dat uitpluizen zoals nog niemand heeft gedaan. Dat laatste probeerden zowel Dave Thompson als Thomas Jerome Seabrook. Thompson richtte zich op recente jaren van Bowies carrière, grofweg de periode van 1990 tot 2004, en Seabrook koos voor Bowies Berlijnse periode van 1977-1979.

Een boek over de Berlijnse periode ligt voor de hand: Bowie maakte in die jaren de trilogie Low, ‘Heroes’ en Lodger. Daarna zou popmuziek nooit meer hetzelfde zijn, vooral omdat Bowie de lineaire ontwikkeling van rock naar glamrock en van glamrock naar disco radicaal doorbrak met platen die verwezen naar ambient music en een industriële sound. Het hele landschap van de popmuziek werd hierdoor opengebroken. ‘There's old wave, there's new wave and there is David Bowie’, heette het. Ook voor Bowies leven betekende deze periode een geweldige verandering. Hij verhuisde van Los Angeles naar Berlijn, waarmee hij een leven vol luxe, limousines en cocaïne achter zich liet om een appartement in een verpauperde wijk in West-Berlijn te huren. Voor Bowie had zijn verhuizing een artistieke drijfveer: ‘Als ik een stuk grond kocht, er een huis op liet zetten en het mijn thuis noemde, zou ik nooit meer iets schrijven.’ De werkelijke reden was prozaïscher: Bowie leidde zo'n destructief leven in Los Angeles, dat hij met een gewicht van nog maar zevenenveertig kilo in hoog tempo op de dood afstevende. Zijn beste vriendin wees hem er in niet mis te verstane bewoordingen op dat hij de ontnuchtering van het

[p. 40]

‘normale’ leven nodig had om alles weer in de juiste proporties te kunnen zien.

Dit alles is bekend; het is in een notendop de achtergrond waartegen Seabrook zijn boek schreef. De vraag is nu wat hij daaraan kan toevoegen.

Gemiste kans

Seabrooks koos ervoor om Bowies privéleven grotendeels buiten beschouwing te laten. Je kunt dat integer noemen, maar in dit geval riekt het naar gemakzucht en onvermogen. Seabrook interviewde niemand voor dit boek. Om te beginnen sprak hij niet met Bowie, maar dat valt hem niet te verwijten, want Bowie praat nooit met mensen die een boek over hem willen schrijven. Maar Seabrook interviewde ook geen mensen uit Bowies omgeving; geen muzikanten met wie hij samenwerkte, geen producers, geen kennissen. Hij baseert zich uitsluitend op eerder gepubliceerde biografieën, artikelen en interviews, en citeert naar verhouding veel te vaak uit recensies. Toch had het wel een interessante tekst kunnen opleveren als Seabrook zijn materiaal niet alleen had geordend, maar zich ook had ingeleefd in het Berlijn van die periode. Er waren mogelijkheden genoeg. Zo schrijft hij dat Bowie in Berlijn een voorliefde ontwikkelde voor cabarets en nachtclubs die sinds de jaren '20 niet meer waren veranderd. Wat een kans om de sfeer van die clubs te laten herleven, om voormalige bezoekers om anekdotes te vragen, om mensen die er optraden aan het woord te laten, om de inrichting voor de lezers tot leven te brengen, kortom om de hele sfeer waarin Bowie zich bevond te schetsen. Maar die kans laat Seabrook liggen.

Nog een voorbeeld: ‘Heroes’ werd opgenomen in de Hansa studio's, een studiocomplex vlakbij de Berlijnse muur. Bowie werkte in de grootste studio, de ‘Meistersaal’. Die zaal was in de Republiek van Weimar een balzaal geweest, waarin de Nazi's regelmatig soirees organiseerden. Wie Bowies carrière een beetje volgt, weet dat hij dit soort historische feiten altijd oppikt. Waarom wordt dan nergens een beschrijving van die zaal gegeven? Waarom niet geprobeerd de lezers iets te laten oppikken van wat Bowie gezien moet hebben? Deze studio scheen bovendien uit te kijken op de muur. Het gerucht gaat dat er vanuit Oost-Duitse wachttorens met verrekijkers naar binnen werd gekeken, soms met geweren in de aanslag.

Was dat zo? En zo ja, welk effect heeft dat dan gehad op de opnames, of op Bowie die daar wekenlang aan nog onvoltooid materiaal zat te werken? Misschien geen enkel, maar zeg daar als auteur iets over en maak dat aannemelijk! Zeker omdat Bowie het nummer ‘Heroes’ naar aanleiding van het uitzicht vanuit de studio schreef: hij zag twee geliefden die elkaar elke dag bij de muur ontmoetten, en schreef een nummer over hen. Bowie vond dat belangrijk genoeg om het niet alleen in het Engels, maar ook in het (overigens erbarmelijk slecht uitgesproken) Duits op te nemen. Kom op, zou je tegen Seabrook willen zeggen, als je een specialistisch boek schrijft, geef dan zo veel mogelijk details.

Seabrook weet wel precies wie wat aan welke plaat heeft bijgedragen, tot de kleinste gitaarfragmenten aan toe. Hij kent alle technische aspecten van de muziek, weet precies op hoeveel sporen er destijds in welke studio werd opgenomen en waartoe welk type synthesizer in staat was. Maar de toon waarop hij het beschrijft is te vlak.

[p. 41]

Seabrook is geen biograaf, geen goed schrijver ook - hij is een chroniqueur.

Automutilatie

Thompson maakte het zichzelf makkelijker door te kiezen voor een periode uit Bowies leven waarover relatief gezien nog weinig is gepubliceerd. Dat betekende dat hij veel onderzoek kon doen, dat er nog leemtes waren en dat zijn biografie bij voorbaat al een zeker bestaansrecht had. Hij interviewde diverse mensen uit Bowies omgeving, en sprak met andere musici uit die tijd om zich een completer beeld te vormen.

Hij citeert Bowie, die op zijn vijftigste terugkijkt op zijn leven en zegt: ‘At one point in my life, I would open myself up to a city, but not to the people in it. A city won't talk back, it didn't ask questions, it didn't want anything.’ Woorden die de afstandelijke en melancholieke sfeer van Low en ‘Heroes’ verduidelijken, maar zie: het is Thompson die ze noemt, niet Seabrook, in een boek dat niet eens over die periode gaat. Meteen wordt duidelijk dat Thompson over inlevingsvermogen beschikt, dat hij Bowies werk in een tijd en context kan plaatsen, en dat wordt door het hele boek heen bevestigd.

Neem als voorbeeld Bowies cd i. Outside (1995) die hij net als Low, ‘Heroes’ en Lodger met Brian Eno maakte. In tegenstelling tot deze eerdere albums is i. Outside duidelijk ‘not for the squeamish’ bedoeld. Thompson schetst allereerst een beeld van Bowies belangstelling voor kunst in het begin van de jaren '90. Bowie is in deze periode gefascineerd door lichaamskunst, en dan vooral in kunstenaars die zich met automutilatie bezighouden, zoals de Franse Orlan die bij zichzelf hoorntjes liet implanteren, de Oostenrijkse Rudolf Schwartzkögler van wie gezegd wordt dat hij stierf nadat hij zijn penis in plakjes had gesneden, en de Australische Stelarc die ooit een tentoonstelling in zijn eigen maag hield. Hij leest het tijdschrift Headpress, dat vol bodypiercings staat en vertelt zijn vrienden dat ze de Japanse film Tetsuo moeten gaan zien.

Vervolgens beschrijft Thompson hoe Bowie deze fascinatie in zijn muziek uitdrukt. Bowie was ervan overtuigd dat dit soort kunstenaars hun grenzen steeds zouden verleggen, totdat er uiteindelijk een moord zou plaatsvinden die als kunst zou worden gepresenteerd. Hieruit ontstond het idee voor i. Outside. De cd i. Outside speelt zich af in de nabije toekomst en kent een losse verhaallijn rond de privédetective Nathan Adler, wiens opdracht het is een artistieke moord te onderzoeken. De kunstenares Ramona A. Stone heeft op een geheime locatie een moord-performance gegeven, waarvan de veertienjarige Baby Grace het slachtoffer - of zo men wil het kunstobject - was. Op zijn speurtocht naar Ramona A. Stone komt de detective allerlei andere malafide praktijken op het spoor, zoals handelaren die menselijke lichaamsdelen aan kunstenaars leveren, die hun werk vervolgens weer te koop aanbieden in Ramona's galerie. De klanten hebben een hoog PC Hooft-gehalte: ‘People known for being known, some only to each other, thought it the most profound exhibit in years.’ Bij de cd zit een boekje met dagboekfragmenten van Nathan Adler, een van de weinige keren dat Bowie zich aan het schrijven van fictie waagde.

Thompson laat het hier niet bij. Hij kijkt ook waar het album verder toe leidde. De redactie van het Britse kunstblad Modern

[p. 42]

Painters was zo onder de indruk van Bowies begrip van conceptuele kunst dat ze hem vroeg in de redactie zitting te nemen. Daardoor verschenen er in het blad opeens interviews van Bowie met bekende kunstenaars als Balthus, Tracy Enim en Damien Hirst. Andere kunstenaars lieten zich door Bowie beïnvloeden, zoals de Amerikaanse band Nine Inch Nails en de Engelse schrijver Hanif Kureishi, die wilde dat Bowie de muziek bij de verfilming van zijn roman The Buddha of Suburbia schreef.

Maar ook Thompsons boek gaat gebukt onder omissies. Zo vroeg Bowie de kunstenares Floria Sigismundi in 1996 een aantal videoclips bij zijn muziek te regisseren, die tot de mooiste uit zijn carrière behoren. Maar daarover is niets in Thompsons boek terug te vinden. Het is niet eens obscuur vergeten werk dat hij over het hoofd kan hebben gezien; de video's staan nota bene op Bowies ‘Best of’ compilatie-dvd.

Thompson slaat verder de plank mis op punten waar hij een waardeoordeel aan Bowies werk toekent. Zo is hij enthousiast over Bowies optreden tijdens een herdenkingsconcert voor Freddie Mercury, waarbij Bowie volkomen onverwacht voor een vol stadion door de knieën gaat en het Onze Vader voor een aan aids lijdende vriend bidt. Terecht wordt dit moment door velen als een van de meest tenenkrommende, gênante vertoningen uit Bowies carrière beschouwd, maar Thompson vindt het geweldig. Dat Bowie de band Tin Machine (1989-1991) oprichtte, vindt hij echter een vreselijke misser, terwijl deze band ervoor gezorgd heeft dat Bowie als rockartiest verder kon; zonder Tin Machine was Bowies carrière waarschijnlijk eind jaren '80 op een artistiek dieptepunt gestrand. Sterker nog: zonder Tin Machine had Thompson waarschijnlijk dit hele boek niet kunnen schrijven.

Thomas Jerome Seabrook, Bowie in Berlin (Londen, Jawbone Press 2008)

Dave Thompson, Hallo Spaceboy (Toronto, ecw Press 2006)