Biografie Bulletin. Jaargang 18

[p. 36]

‘Musicien d'avenir’
Leven en werk van Jacques Beers
Adriaan Soeting

De Nederlandse musicus Jacques Beers (1902-1947), die ooit door Maurice Ravel een ‘musicien d'avenir’ werd genoemd, maakte in de jaren dertig van de vorige eeuw in Parijs furore als componist van wereldlijke en religieuze muziek. Na de oorlog raakte hij in vergetelheid. Gelukkig is er nu een biografie van Beers van de hand van Jurjen Vis, ook al is die biografie als bijlage van een dubbel-cd verschenen.

Jurjen Vis schreef verschillende biografieën, onder andere over een vriend van Jacques Beers, de musicus Leo Smit (2001). Vorig jaar promoveerde Vis op een proefschrift over Julius Röntgen. Röntgen was directeur van het Amsterdams Conservatorium in de tijd waarin Jacques Beers daar zijn opleiding genoot in de vakken piano (hoofdvak), orgel, theorie en, als apart hoofdvak, muziekgeschiedenis. Vis was bij uitstek degene die de biografie van Jacques Beers kon schrijven. Jammer dat die biografie is verscholen in een bijlage bij een dubbel-cd met muziek van Beers, al maakt dat die cd wel bijzonder waardevol. Vis is erin geslaagd veel feiten bijeen te brengen en heeft een biografie geschreven die, ondanks de beperkte ruimte, goed leesbaar is. Deze bijlage - zeventig kleine, dichtbedrukte pagina's, verlucht met vier foto's van Beers en een kopie van een briefje van Maurice Ravel - verdient het om ooit nog eens als aparte uitgave te verschijnen.

Beers begaf zich in 1927, een jaar na de afsluiting van zijn studie, naar Parijs. Zijn vriend Leo Smit arriveerde een halfjaar later. Het leven viel hem daar niet makkelijk, althans niet in financieel opzicht. Hij slaagde er wel in om in contact te komen met vele musici van naam. Hij genoot gastvrijheid bij de dichter Marcel Temporal en diens vrouw Marcelle Gérat. Verschillende gedichten van Temporal zette hij op muziek. Die liederen werden gezongen door Marcelle Gérar, eenmaal zelfs in aanwezigheid van Maurice Ravel. Beers was daarna meermalen te gast bij Ravel. Ravel schreef een aanbevelingsbrief aan een Parijse muziekuitgever, waarin hij de jonge Beers een ‘musicien d'avenir’ noemde. Jacques moet

[p. 37]

ook Albert Schweitzer hebben bezocht, toen die in Parijs verbleef. Schweitzer noemde Beers in een brief ‘mijn vriend’ en ‘iemand uit mijn kring’.

Beers maakte in Parijs naam als pianist, in het bijzonder als ‘accompagnateur’. De beroemde musicienne en muziekpedagoge Nadia Boulanger (1887-1979) was zo onder de indruk van zijn talent dat zij hem gratis compositieles gaf.

Vis geeft in zijn biografie veel bijzonderheden over het leven van Beers in diens Parijse tijd. Beers heeft destijds veel gecomponeerd, muziek voor piano en zang, sonates, songs, chants, chansons, en bewerkingen van oud-Nederlandse liederen. Van die muziek is nu een deel op cd gezet: Jacques Beers, musicien d'avenir. Het boekje bij de cd bevat niet alleen de biografie van Beers, maar ook een uitstekende beschrijving van de gespeelde muziek, eveneens van Vis.

Vis en de fluitiste Eleonore Pameijer richtten in 2005 de Jacques Beersstichting op. Al eerder was de Leo Smitstichting opgericht, die in de Uilenburger Synagoge te Amsterdam uitvoeringen initieerde van kamermuziek van componisten uit de tijd tussen de beide wereldoorlogen. Vis, Pameijer en andere musici als Frans van Ruth en Marcel Worms hebben gezorgd voor een intensivering van de kennis van en de belangstelling voor Jacques Beers. Bij deze revival heeft echter één aspect minder aandacht gekregen. Jacques was ook kerkmusicus en heeft veel kerkmuziek gecomponeerd.

Kerkmuziek

De biografie van Vis geeft over de kerkmuziek van Beers wel veel informatie. In 1929 werd Beers benoemd tot organist en ‘Chorleiter’ van de Deutsche Evangelische Gemeinde

Maurice Ravel (l.) en Jacques Beers, ca. 1930. De foto werd genomen door Marcelle Gérar.

in Parijs, die samenkwam in de Christuskirche. Predikant van deze kerk was Erich Dahlgrün, met wie Beers bevriend raakte. Beers sprak Frans als een Fransman en zijn Duits was zo goed dat de Duitse vrouw met wie hij in het huwelijk zou treden aanvankelijk niet wilde geloven dat hij geen Duitser was.

Van huis uit was Beers rooms-katholiek. Hij had nog als koorknaap gezongen in de Onze Lieve Vrouwekerk in zijn woonplaats Zwolle en had daar op jeugdige leeftijd regelmatig op het orgel de diensten begeleid. Voor de diensten in de Christuskirche in Parijs componeerde hij muziek voor een ‘Gottesdienstordnung’, die ook in België en Nederland zou zijn gebruikt. Hij had al spoedig de beschikking over een kerkorkest. Verschillende beroepsmusici verleenden hun medewerking: de klavecinist

[p. 38]

Ralph Kirckpatrick en de tenor Hugues Cuenod, wat Beers niet verhinderde in 1934 een Missa sine tenore te schrijven. De musicus en muziekhistoricus Willem Noske (1918-1995) noemde dat stuk later ‘de beste miscompositie van een Nederlander uit de twintigste eeuw’. Beers voerde met zijn koor en orkest cantates uit van Bach en motetten van Schütz, maar schreef ook zelf kerkmuziek, onder andere twee Weihnachtskantaten en een bundeltje Neue geistliche Lieder (1938). Dit bundeltje bevat zeventien liederen gekozen uit de Geistliche Gedichte van de predikant Kurt Ihlenfeld, een man die sterk gekant was tegen het nationaalsocialisme en die het middelpunt vormde van de Eckhart-Kreis, waartoe dichters en schrijvers behoorden als Jochen Klepper en Theodor Heuss.

Na het uitbreken van de oorlog met Duitsland werd de Duitse kerk in Parijs gesloten. Beers vertrok naar Amsterdam. Hier raakte hij bevriend met de Duitse predikant Hans Fischer, die actief was in het verzet. Vlak voor diens vertrek naar Rotterdam deed Fischer Beers een bundel met nieuwe psalmberijmingen van Heinrich Vogel (1902-1989) cadeau. Bij diens berijmingen componeerde Beers Psalmweisen. Daarna maakte Beers kennis met Pfarrer Arno Pötzsch (1900-1956), Marine-Oberpfarrer en gevangenispredikant in den Haag, - ‘eine Gottesfügung’, aldus Beers. Zijn tweede zoon, Arno, is naar Pfr. Pötzsch vernoemd, en naar drie andere predikantvrienden: Erick [Dahlgrün] Hans [Fischer] Peter. Met Pötzsch vervaardigde hij de bundels Singende Kirche (3 Bnde). Herausgegeben für die Deutschen evangelischen Gemeinden in den Niederlanden von Pfarrer Paul Kaetzke (1942).

Minor en major

Frits van der Waa, die een overigens uitstekende recensie schreef van de cd in de Volkskrant van 17 juli 2008, stelde aan het slot daarvan: ‘Het valt niet te ontkennen, dat Jacques Beers een minor composer was en dat hij dat zou zijn gebleven, ook wanneer hij niet zo vroeg gestorven was.’ Dit is een ongeoorloofde stigmatisering. Wie behoren dan tot de majores? Daarover zal altijd verschil van mening blijven bestaan.

Beers stierf te vroeg om in Nederland algemeen bekend te raken. Hij overleed in 1947 ten gevolge van een hartkwaal, veroorzaakt door uitputting in de hongerwinter. De behandeling van de Commissie voor de zuivering van het Radio-Omroeppersoneel heeft stellig bijgedragen aan zijn vroege dood. Beers had geweigerd de ‘Ariërverklaring’ te tekenen en zich bij de Kulturkammer aan te sluiten. Na de oorlog werd hij echter veroordeeld omdat hij als klankregisseur had gewerkt bij de Nederlandse Omroep. De veroordeling werd later ingetrokken, maar dat kwam voor Beers te laat. Dankzij de uitgebrachte dubbel-cd, de biografie van Vis en de bemoeienissen van de Jacques Beersstichting zal de componist hopelijk de aandacht krijgen die hij verdient.

attacca, cd 28116 en 28117