Biografie Bulletin. Jaargang 18

[p. 82]

Film
De mythe gemythologiseerd
Hagiografie van een popidool
Eva Gerrits

Ian Curtis was de voorman van de Britse band Joy Division, een van de invloedrijkste post-punkbands uit Manchester uit de jaren zeventig. Nog voor de band echt doorbrak pleegde Curtis zelfmoord. Ook Joy Division hield daarmee op te bestaan. Deborah Curtis, zijn weduwe, schreef een boek over haar leven met Ian, getiteld Touching From a Distance. Zij staat ook als co-producent vermeld op de titelrol van de film ‘Control’, het regiedebuut van Anton Corbijn, dat op het boek is gebaseerd.

Corbijn heeft ervoor gekozen te filmen in zwart-wit. Daarmee verwijst hij indirect naar de foto's die hij aan het begin van zijn carrière als popfotograaf maakte van een toen ook nog relatief onbekende Ian Curtis. Als een reeks dramatische composities waarin vooral de troosteloosheid van Curtis' geboortestad Macclesfield goed tot zijn recht komt, trekken de laatste levensjaren van Ian voorbij. Althans, zijn levensjaren zoals Corbijn en de scenarioschrijver die hebben ingevuld. Zo zien we hoe een zelfbewuste adolescent met ontbloot bovenlijf op bed naar zijn favoriete muziek (David Bowie) ligt te luisteren en met zijn vrienden bij bejaarden langsgaat om kletspraatjes te maken, maar vooral om stiekem pillen uit hun medicijnkastje te halen. Giebelend slaan de jongens ze later zelf achterover. Het effect laat niet op zich wachten: groggy en lallend bellen ze even later aan bij de ouders van Deborah om hun dochter mee uit te vragen. De scène lijkt gebaseerd op een vrolijke kwajongensstreek, maar in werkelijkheid pakte het anders uit: Ians maag werd in het ziekenhuis leeggepompt en ook een van zijn vrienden werd nog maar net op tijd bij het ziekenhuis afgeleverd. De Ian uit de film citeert gedichten van Wordsworth en ziet er spannend uit met zijn lange haar en indringende ogen. De volkse Deborah valt als een blok voor hem en in een volgende scène rennen ze uitgelaten door de heuvels rondom Macclesfield. Ze trouwen en al snel stelt Ian zijn vrouw verliefd voor een kindje te maken. Je zou haast denken dat Ian Curtis toen nog onbekommerd genoot van de

[p. 83]

liefde en het leven en niets wijst erop dat hij zichzelf van het leven zou beroven. In Touching from a Distance vertelt Deborah echter dat hij haar weinig ruimte gaf terwijl hij zijn gang ging, zich regelmatig overgaf aan onberedeneerde woedeaanvallen en gefascineerd was door de dood en gedachten aan zelfmoord.

Dramatisch hoogtepunt

In ‘Control’ gaat het later pas mis met Curtis, als hij furore begint te maken met Joy Division en niet opgewassen blijkt tegen de steeds groter wordende druk van het sterrendom. Zijn huwelijk wordt hem een last als hij verliefd wordt op een bewonderaarster, de Belgische ambassademedewerkster Annik, en hij niet kan kiezen. Corbijn vond dat een gepast moment om een van de bekendste nummers van de band te laten horen: ‘Love will tear us apart’. Het effect is clichématig. Dan wordt Ian nog geplaagd door hevige epileptische aanvallen die hij niet onder controle krijgt. Naarmate de film vordert, worden de kringen onder zijn ogen almaar donkerder. Hij wordt gehypnotiseerd en we zien de beelden die onwillekeurig bij hem opkomen. Een daarvan heeft de kijker al eerder gezien: in de keuken is Deborah regelmatig in de weer met een zwaar wasrek, dat met behulp van een katrol omhooggetrokken wordt. Het herhaaldelijk tonen van die handeling dient dan ook als vooruitwijzing: aan dat wasrek zou Curtis zich uiteindelijk verhangen. Tijdens de hypnose zien we hoe het rek met een klap omlaagdondert en de bioscoopbezoeker die nog niet wist hoe het met Curtis is afgelopen, is op het spoor gezet.

Het grote gebaar wordt ook bij het dramatische hoogtepunt van de film - Ians zelfmoord - niet geschuwd. We zien niet hoe hij zijn nek breekt, dat horen we alleen; wel wordt Deborahs wanhoop en ontreddering als ze haar man dood aantreft, zorgvuldig in beeld gebracht en ook die scène wordt ondersteund door muziek van Joy Division.

Makkelijke weg

De manier waarop de feiten, zoals beschreven in Touching from a Distance, in de film zijn verwerkt, doet weinig recht aan het boek. Waar het publiek bij een documentaire als ‘Zij gelooft in mij’ over André Hazes onwillekeurig in de lach schoot bij scènes die bij nader inzien eerder schrijnend dan grappig waren, werkt het bij ‘Control’ andersom. Hier wordt de werkelijkheid regelmatig tot iets grappigs vervormd, zoals in de scène met de pillenslikkende jongens.

[p. 84]

De manier waarop de overige bandleden van Joy Division in beeld zijn gebracht is nog erger. In de film zijn ze gereduceerd tot een karikaturaal stelletje dat niet veel meer produceert dan een paar zenuwachtige scheten voor hun eerste televisieoptreden. Grappig bedoeld, maar het doet onrecht aan deze jongens, die in werkelijkheid verantwoordelijk waren voor de muziek waarvoor Curtis de teksten leverde. En die na zijn dood verder zouden gaan als New Order, een band die een enorme invloed heeft gehad op de ontwikkeling van de dancemuziek.

Ian Curtis wordt neergezet als een getalenteerde, getroebleerde jongen met wie je je best wilt identificeren en die in de valstrikken van een leven als beroemdheid terechtkomt. De werkelijkheid was grilliger en ongrijpbaarder, maar zo diep gaat ‘Control’ niet. De film is een ode aan een popidool en wat dat betreft gaat Corbijn heel doeltreffend te werk met al die sfeervolle, beladen shots. De optredens van de band zijn goed in beeld gebracht en de vervoering van het publiek is voelbaar. Sam Riley, die Ian Curtis speelt, ís Ian Curtis. Ook de afgemeten motoriek die zijn optredens kenmerkte heeft hij zich eigengemaakt zonder dat het eruitziet als een goedkope imitatie. Een nadeel is dat ‘Control’ te lang duurt en te veel wil laten zien. De film is niet teruggebracht tot de essentie, de biografie van Deborah Curtis wordt naverteld en er is geen keuze gemaakt tussen het liefdesverhaal en het verhaal van de band, tussen belangrijke en minder belangrijke personages; alles ‘moet nog even in beeld worden gebracht’; het is een invuloefening geworden die niet is losgezongen van de maker of het onderwerp. ‘Control’ is geen film over Ian Curtis en werpt ook geen kritische blik op het verschijnsel Ian Curtis. Het beeld dat bewonderaars al van Curtis hebben wordt door Corbijn bevestigd - de mythe wordt gemythologiseerd; er wordt niet mee afgerekend.

‘Control’ (Nederland, 2007). Regie: Anton Corbijn. Scenario: Matt Greenhalgh. Met Sam Riley, Samantha Morton, Alexandra Maria Lara.