Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 75]

Een gezonde geest in een ziek lichaam
Een film met een boodschap
Eva Gerrits

In ‘The Diving Bell and the Butterfly’ wordt de kijker een blik gegund in het leven van iemand die letterlijk opgesloten zit in zijn lichaam. De verfilmde autobiografie is ook een ode aan de geestkracht, en daarom worden claustrofobische momenten afgewisseld met beelden die behagen.

In 1995 kreeg Jean-Dominique Bauby, vierenveertig jaar en hoofdredacteur van het Franse tijdschrift Elle, het locked-in-syndroom als gevolg van een hersenbloeding: hij raakte volledig verlamd en kon alleen zijn linkerooglid nog bewegen. Door met zijn oog te knipperen leerde hij communiceren en slaagde hij er zelfs in een boek te dicteren, getiteld Le scaphandre et le papillon (in het Nederlands verschenen als Vlinders in een duikerspak). Enkele dagen na publicatie overleed hij. Julian Schnabel, beeldend kunstenaar en regisseur van biografische films over de Amerikaanse kunstschilder Basquiat (‘Basquiat’) en de Cubaanse schrijver Reinaldo Arenas (‘Before Night Falls’), heeft zich ook op dit levensverhaal gestort. ‘The Diving Bell and the Butterfly’ is een film met een boodschap: geestkracht kan alle tegenslag overwinnen. Schnabel wil de kijker meteen de film in sleuren en koos in de openingsscène voor het perspectief van de verlamde Bauby: we kijken door diens ogen als hij in het ziekenhuis ontwaakt uit een coma. Hoe ziet dat eruit? De beelden zijn wazig, we zien en horen een arts die uitlegt wat er is gebeurd. Van dichtbij antwoordt de stem van Bauby. Maar de arts hoort het niet; alleen wij horen de monologue intérieure van Bauby, bij wie het besef doordringt dat hij zijn gedachten niet meer kan verwoorden. Af en toe wordt het beeld zwart: Bauby knippert dan met zijn ogen. De arts constateert dat één oog er slecht aan toe is en besluit het dicht te naaien; daar hoeft geen verdoving aan te pas te komen want Bauby voelt toch niks. De naald komt angstig dicht in beeld, we zien hem door de oogleden gaan en houden een beperkt blikveld over. Als kijker bekruipt je een gevoel van beklemming en onmacht. Maar deze filmische confrontatie met de situatie waarin Bauby verkeert werkt in beperkte mate: wij zitten comfor-

[p. 76]

tabel in een bioscoopzaal te kijken en te luisteren naar een acteur die een vermoeide klank in zijn stem legt en soms zucht en steunt, want hij speelt iemand die het zwaar heeft.

Instortende gletsjers

Bauby voelt zich opgesloten, ondergedompeld in een wereld waar niemand hem hoort, alles is ingestort. Het verhaal wordt dan ook afgewisseld met onderwaterbeelden van een duiker in een ouderwets duikerspak met een grote helm, en van instortende gletsjers. Dan leert een therapeute hem met veel geduld te communiceren door knipperend met zijn ene oog te reageren op de letters uit het alfabet. Lichamelijk is hij verlamd maar zijn geest is vrij - we zien beelden van een vlinder die uit zijn cocon komt gekropen.

Bauby, die gewend was aan een snel leven waarin alles vanzelfsprekend leek, realiseert zich na zijn hersenbloeding, als hij kwijlend met vertrokken mond in een rolstoel zit, pas goed wat hij allemaal had en kon. Hoe dat vroegere leven eruitzag, zien we aan de hand van flashbacks, en aan de reacties van zijn vader, zijn ex-vrouw en zijn minnares. Zijn vader, gespeeld door een knappe, oude Max von Sydow, is te oud om Bauby te bezoeken dus belt hij om te zeggen dat hij van hem houdt. Maar Bauby kan niets terugzeggen, en Von Sydows spel maakt de scène aangrijpend. Ook Emmanuelle Seigner, die de vrouw van Bauby speelt, maakt indruk wanneer ze het telefoontje van de minnares (‘ik heb je niet opgezocht, ik wil je onthouden zoals je was’) moet aanhoren, omdat zij, die wél aan het ziekbed zit, de liefdesbetuiging aan de minnares moet verwoorden die Bauby oogknipperend aangeeft. De meest indringende scène zit aan het einde van de film: de flashback naar het moment waarop het misging. Een nonchalante Bauby haalt in een snelle convertible zijn zoontje op voor een dagje uit. Het is zomer, ze verheugen zich; we zijn getuige van een dierbaar moment en hiermee kunnen we ons identificeren. Plotseling rijdt Bauby van de weg, hij zakt in elkaar en zijn mond trekt scheef. Het is een van de meest onopgesmukte scènes uit de film - het wordt van een afstandje geregistreerd, we zitten niet in iemands hoofd, geen ronkende metaforen, maar we kennen het drama - en het slaat in als een bom.

‘The Diving Bell and the Butterfly’ zit vol prettige beelden. De landschappen en decors zijn prachtig, het ziekenhuis waar chronisch zieken worden verpleegd oogt leeg, fris en sfeervol, en soms dansen er dromerige sprookjesfiguren door de gangen. Eerst in Bauby's fantasie; later komen ze nog eens voorbij als metafoor met een vage strekking. Vooral de vrouwen zijn nadrukkelijk mooi; de therapeutes blijven ondanks de witte overjas subtiel-verleidelijk. Het leven ziet eruit zoals in glossy magazines als Elle en de film bevat een boodschap die rechtstreeks uit een zelfhulpboek lijkt te komen. Wie daar bezwaren tegen heeft, moet vast ook even slikken bij het zien van het beeld bij het eindmuziekje: het is weer de instortende gletsjer, maar dan achterstevoren afgespeeld.

‘The Diving Bell and the Butterfly’ (Frankrijk, Verenigde Staten 2007). Regie: Julian Schnabel. Scenario: Ronald Harwood. Met Mathieu Amalric, Anne Consigny, Marie-Josée Croze, Emmanuelle Seigner, Max von Sydow