Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 71]

Een onderbelicht schrijverschap
De biografie van Enid Blyton
Helma van Lierop-Debrauwer

Na dertig jaar verscheen een nieuwe uitgave van de biografie van kinderboekenauteur Enid Blyton door Barbara Stoney. De populariteit van Blytons boeken bij verschillende generaties lezers en de formule die ze hanteerde rechtvaardigen zo'n herdruk. Het is de vraag of dat ook geldt voor de kwaliteit van de biografie.

Als twaalfjarige las ik het ene meisjesboek na het andere. Het was mijn favoriete genre. Ik las de boeken van Cissy van Marxveldt, van Leni Saris én alle delen van de kostschoolserie over Pitty van Enid Blyton. De avonturen van Pitty en haar vriendinnen spraken enorm tot mijn verbeelding. Dat Pitty driftig was en soms klasgenootjes sloeg, zoals ik onlangs op een website las, kan ik me niet meer herinneren. Wat me is bijgebleven, is de gezellige sfeer van meiden onder elkaar.

Als object van studie las ik op latere leeftijd ook andere boeken van Blyton, vooral De dolle tweeling, De vijf en De vijf detectives. Waarom deze boeken zo aantrekkelijk zijn voor miljoenen lezers over de hele wereld, was voor mij, met de jeugdherinneringen aan Pitty in het achterhoofd, makkelijk te verklaren. Ze zijn geschreven volgens een vaste formule die, zoals Rita Ghesquiere in Het verschijnsel jeugdliteratuur opmerkt, de lezers een gevoel van veiligheid geeft. De boeken kenmerken zich door een stereotype structuur en eenvoudig taalgebruik, waardoor de lezer snel grip heeft op de verhalen. De personages bieden volop identificatiemogelijkheden. Ze beschikken voor al over positieve eigenschappen. Zo vormen de kinderen in De vijf detectives, Dikky, Daisy, Larry, Pip en Betty, een hecht clubje en gaan ze voor elkaar door het vuur. Een ander belangrijk aspect in De vijf en De vijf detectives dat zeker aan de populariteit van de boeken bijdraagt, is de dierenliefde; Timmy en Luster zijn honden om van te houden.

Blyton zelf was haar hele leven omringd door dieren, en terriër Bobs was haar absolute favoriet. Door zijn Letters fom Bobs (die vanaf oktober 1933 verschenen) was hij ook geliefd bij Blytons lezers. Zijn dood in

[p. 72]

1935 was zo pijnlijk voor Enid dat ze weigerde erover te spreken: ‘Voor haar was Bobs nog steeds in leven,’ schrijft Barbara Stoney, Blytons biografe. ‘Zijn brieven bleven verschijnen, zolang zij haar vaste pagina had [in Teacher's World; HvL] en haar lezers werden onkundig gehouden van zijn dood.’

Spotprent in Daily Mail, 28 mei 1957

Heruitgave

In 2006 verscheen een heruitgave van Stoneys biografie van Blyton. De oorspronkelijke uitgave verscheen in 1974, zes jaar na de dood van Blyton. Uit het voorwoord blijkt dat Stoney aan de oudste dochter van Enid Blyton, Gillian Baverstock, toestemming heeft gevraagd om de biografie te schrijven. Het was Blytons hoop dat haar dochter de biografie zou schrijven. Door tijdgebrek kon Gillian haar moeders wens niet ten uitvoer brengen. Overtuigd van de integriteit van Stoney, verleende ze toestemming en stelde ze al het materiaal dat ze had ter beschikking. Heel veel was dat niet; belangrijke stukken waren al voor de dood van haar moeder vernietigd en van Enids dagboeken zijn alleen de heel vroege bewaard gebleven.

De eerste vraag die opkomt, is die naar het waarom van de heruitgave. Het antwoord komt pas op pagina 172: ‘Sinds de publicatie van dit boek, nu meer dan dertig jaar geleden, is er wereldwijd nog meer belangstelling ontstaan voor Enids leven en haar buitengewone schrijverscarrière. Dit is deels het gevolg van het algemene gebruik van internet, nieuwe informatie, de oprichting van een genootschap dat haar naam draagt, en andere factoren, die ik in het volgende, nieuwe hoofdstuk, aan bod laat komen.’

Dat nieuwe hoofdstuk is het enige met een titel en heet ‘The “Phenomenon” lives on into the twenty-first century’. Het bevat nieuwe informatie over Blytons leven, op basis van een dagboek dat in 1998 werd gevonden in het archief van Darrell Waters Limited, de maatschappij die tot 1996 de zakelijke nalatenschap van Blyton beheerde. Vervolgens staat Stoney stil bij de controversiële receptie van Blytons boeken. Ook na Blytons dood is de discussie over de kwaliteit van haar werk doorgegaan, al is er volgens haar biograaf zelfs onder haar grootste critici inmiddels erkenning voor haar bijdrage aan de geletterdheid van kinderen. Stoney sluit af met een overzicht van hoe Blyton voortleeft in audiovisuele bewerkingen van haar boeken en documentaires over haar leven.

Wie meer informatie hoopte te vinden over de receptie van Blyton door de literaire kritiek, wordt teleurgesteld. Stoney heeft bewust gekozen voor ‘het verhaal over het leven van Enid Blyton: het zou geen literaire

[p. 73]

kritiek worden.’ Daarom wordt er weinig aandacht besteed aan het feit dat Enid Blyton het moeilijk had met kritiek op haar werk. Ze was ervan overtuigd dat ze haar lezers plezierige verhalen gaf die bovendien moreel verantwoord waren. Ze was dan ook verontwaardigd over het feit dat bibliotheken op een gegeven moment haar boeken van de planken haalden. Stoney gaat nauwelijks in op de beschuldigingen dat Blyton vooral in haar wereldberoemde Noddy-serie (met illustraties van de Nederlander Eelco Ten Harmsen van der Beek, de vader van Fritzi) blijk zou hebben gegeven van rassendiscriminatie. De golliwog, een zwarte pop, die voorkomt in een aantal Noddy-verhalen, was voor veel mensen een bewijs van Blytons racisme. Blytons verweer dat het maar een pop was, kon niet voorkomen dat de boeken onder vuur kwamen te liggen.

De geruchten dat zij niet al haar verhalen zelf schreef, schokten haar echter nog meer. Een proces tegen de bibliothecaris die de berichten de wereld in had geholpen, resulteerde in een openbaar excuus.

Stoney beperkt zich tot het schrijven van een kroniek van Blytons leven. Gillian Baverstock noemt de biograaf in het voorwoord ‘honest’ en ‘detached’. In hoeverre Stoney eerlijk is, is moeilijk te controleren. Uit het dankwoord valt af te leiden wie haar bronnen zijn geweest, maar waar en hoe ze die bronnen heeft ingezet, laat zich met uitzondering van de dagboeknotities en enkele brieven moeilijk vaststellen. Stoney presenteert het leven van Blyton als een doorlopend verhaal met als enige structurering het verloop van de tijd. Zelfs de mogelijkheid om door hoofdstuktitels accenten te leggen, laat ze onbenut. Hierdoor ontstaat de indruk dat het Stoney ontbreekt aan visie op het leven van Blyton. ‘Detached’, onpartijdig, is ze zeker niet. Want hoewel ze ingaat op de minder plezierige eigenschappen van Blyton, worden die toch vaak gerelativeerd. De bewondering voor wat Blyton in haar leven tot stand heeft weten te brengen overheerst, ook al ziet Stoney wel dat er een verschil is tussen de publieke Blyton en de kinderlijke, onzekere vrouw die ze privé was.

Huwelijksproblemen

Ook het vrijwel geheel ontbreken van de historische context van Blytons leven versterkt het gevoel dat Stoney visie mist. De enige historische gebeurtenis waar ze expliciet op ingaat, is de Tweede Wereldoorlog. Ze beschrijft hoe Blyton ondanks de papierschaarste haar productie op peil hield, hoe ze geëvacueerde kinderen en hun onderwijzers in haar columns bemoedigde en haar lezers tot hulpacties opriep. Maar al snel verdwijnt de oorlog naar de achtergrond door Blytons huwelijksproblemen. In 1942 scheidde ze van Hugh Pollock om in oktober 1943 in het huwelijk te treden met Kenneth Darell Waters.

Het boek geeft vooral een inkijk in de hoogte- en dieptepunten in het leven van Blyton Haar kindertijd en eerste tienerjaren (1897-1910) verliepen relatief rustig. Het vertrek van haar vader, met wie ze een hechte band had, was het eerste dieptepunt in haar leven. Dat hij haar, haar moeder en broers in de steek liet voor een nieuwe liefde was een schok. Met haar moeder kon ze niet overweg, en nadat ze op negentienjarige leeftijd had besloten haar eigen weg te gaan, werd het contact met haar moeder nooit meer hersteld. Ook haar broers heeft ze nadien nog maar weinig gesproken of gezien.

[p. 74]

Haar huwelijk met Hugh Pollock was aanvankelijk gelukkig en de geboortes van haar twee dochters, Gillian en Imogen, waren hoogtepunten in haar leven. De dagelijkse zorg voor haar dochters liet ze echter al snel over aan haar personeel, omdat haar kinderen haar al snel verveelden en ze haar tijd liever spendeerde aan het schrijven en het onderhouden van sociale contacten.

Veel aandacht gaat ook naar Blytons verhuizingen, waarvan ze ook haar lezers deelgenoot maakte. Het laatste huis dat ze betrok, ‘Green Hedges’, was voor veel van haar lezers een begrip.

Met Kenneth Darell Waters beleefde ze gelukkige jaren. Gezondheidsproblemen waren het begin van het einde. Toen Kenneth in 1967 overleed, ging ook Enids fysieke en mentale conditie hard achteruit. Ze stierf in 1968.

Tussen alle verwikkelingen van Blytons leven door beschrijft Stoney de alledaagse routines van de beroemde en zeer productieve schrijfster, die in de volwassenenliteratuur tot haar spijt geen voet aan de grond kreeg. Helaas leveren die passages slechts vooral informatie op over de kwantiteit van haar productie. Hier doet zich het gemis van een visie van de biograaf het meest voelen.

Blyton bekende ooit dat George, het belangrijkste personage uit De vijf, was gebaseerd op haarzelf. Ook in Blytons autobiografie The Story of My Life zijn hiervoor aanwijzingen te vinden. George is een echte ‘tomboy’, trots, temperamentvol en loyaal aan haar vrienden. Trots en temperament kan haar bedenker inderdaad niet ontzegd worden. Maar loyaliteit was niet Blytons sterkste punt. Uit de biografie komt het beeld naar voren van een egocentrische vrouw die vond dat alles moest wijken voor haar schrijverscarrière. Het is ook daarom te betreuren dat haar schrijverschap in de biografie ondergeschikt is gemaakt aan de ‘faits divers’ van haar leven.

Literatuur

Rita Ghesquiere, Het verschijnsel jeugdliteratuur (Amersfoort/Leuven, Acco 2000)

Barbara Stoney, Enid Blyton. The Biography (Stroud, npi Media Group 2006 [1974])

Internetsites: www.jeugdsentimenten.net/tag/enid-blyton (15 oktober 2007)