Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 51]

Taarten bakken voor roodharigen
Biografielezingen in Maastricht
Mireille Berman

Op 12 mei van dit jaar vond in Maastricht een biografendag plaats. Tijdens die dag spraken alleen biografen die op de een of andere manier met Limburg te maken hadden. Dat criterium is al even onbestemd als het concept van een lezingenbundel, en belooft dus niet veel goeds. Gelukkig hielden de meeste sprekers zich niet aan de opdracht.

Een lezingenbundel is eigenlijk een onding. De bijdragen zijn vaak wisselend van kwaliteit: meeslepend of saai, toegankelijk of juist specialistisch. Er is sprake van overlap en de auteurs houden zich vaak niet aan het gekozen thema - kortom, een coherent boek is het vrijwel nooit. Gaat het om redevoeringen die omgewerkt zijn tot een essay, dan wordt het helemaal riskant. Wat in een zaaltje met gelijkgezinden nog aardig klonk, blijkt op papier meestal een verzameling clichés.

Oude levens, nieuwe kwesties vertoont al die mankementen en zelfs nog eentje meer. Dat zit zo. De bundel is uitgegeven ter gelegenheid van de Dag van de Biografie, die in mei van dit jaar te Maastricht werd gehouden. De auteurs was gevraagd iets te zeggen over biografieën van de hand van Limburgse auteurs of over persoonlijkheden die uit Limburg komen. Maar is zo'n soort categorie niet vergelijkbaar met ‘taarten bakken voor roodharigen’?

De samenstellers vinden van niet. Aan de artikelen hebben ze een lijst toegevoegd van biografieën van Limburgse personen, dan wel biografieën geschreven door biografen afkomstig uit Limburg. Vooral dat laatste is absurd; doet het er iets toe waar de biograaf geboren is? Is Johan Huizinga's biografie van Erasmus een Groningse biografie? Is Gé Vaartjes een Limburgse biograaf, omdat zijn wiegje daar ooit heeft gestaan?

Gelukkig trekken veel auteurs zich niets aan van het Limburgse adagium. Hans Renders gaat er zelfs op een recalcitrante manier tegenin. In het openingsstuk over ‘de recente hausse aan biografieën over Limburgers’ merkt hij fijntjes op dat het vaak juist niet-Limburgers zijn die een biografie van een Limburger schrijven. Vol-

[p. 52]

gens Renders komt dat omdat de Limburgers zelf te geborneerd zijn om de grootse figuren in hun midden te erkennen: ‘Het polderdenken houdt zich schuil in het Geuldal.’ Renders' ironische en losse toon is een verademing naast de serieuze opsomming van Wiel Kusters, die het sociale netwerk rondom Pierre Kemp verkent. Kusters verliest zich zo in details dat hij vergeet te vertellen waarom het de moeite waard is iets over Kemps leven te weten.

Cri de Coeur

Jos Perry neemt Theun de Vries als auteur van biografieën onder de loep. Perry laat zien hoe De Vries' vroege werk nog helemaal in lijn met de strenge marxistische leer was, terwijl hij later steeds losser ging schrijven. Gé Vaartjes verkent aan de hand van Top Naeff of het literaire werk van een gebiografeerde iets kan zeggen over diens gevoelens en gedachten. Vaartjes vindt van wel, maar bepleit uiterste behoedzaamheid. Naeff reisde bijvoorbeeld naar Engeland, en in een van haar romans wordt kleurrijk beschreven hoe de hoofdpersoon voor het eerst de Engelse kust ziet. Het is verlokkelijk voor een biograaf om zo'n passage autobiografisch op te vatten, maar Vaartjes zegt streng dat ze in een biografie hoogstens van nut kunnen zijn om een passage te verlevendigen. Dat is een van de verleidingen die een biograaf moet kunnen weerstaan. Mineke Bosch, net als Jos Perry werkzaam aan de Universiteit Maastricht, pleit ook voor voorzichtigheid in haar bijdrage ‘Psychoanalyse, gender en de biografie’. Het is een wat moeizame titel voor een ware cri de coeur, die neerkomt op het volgende: Biografen van Nederland, hoedt u voor psychologische verklaringen, want u kunt u niet losmaken van uw vooroordelen. De meeste biografen, net als de meeste mensen, meten met twee maten. Schopt een vrouw het ver in de politiek, dan heeft frustratie haar fanatiek gemaakt. Doet een man hetzelfde, dan is hij standvastig en ambitieus. Bosch laat aan de hand van de biografie van Gesina van der Molen door Gert van Klinken zien hoe zoiets in zijn werk gaat en stelt dat veel biografen een ‘naïeve opvatting van gender’ hebben.

Er is natuurlijk op zich niets mis met behoedzaamheid. Zelfs als je denkt dat je alleen de feiten opsomt, moet je precies weten wat je doet, want ook zo'n ordening draagt een interpretatie in zich. Er moet een selectie worden gemaakt; wat vertel je, wat laat je achterwege, en in welke volgorde presenteer je de feiten? Het zou mooi zijn als biografen proberen zich bewust te worden van hun eigen interpretaties. Maar tegelijkertijd blijven biografen kinderen van hun tijd, daar valt niet aan te ontkomen. Dat is het tragische lot van geschiedschrijvers; nooit kunnen zij zich helemaal bevrijden uit de kleinzieligheid van hun eigen generatie. Maar Mineke Bosch heeft gelijk: je kunt het allicht proberen. Haar betoog is een pleidooi tegen luiheid van geest.

Zo zijn de essays in deze bundel slechts verbonden door de dunne rode draad van de biografie, en door die bewuste meidag in Maastricht. Het is maar goed dat de meeste auteurs zo eigengereid zijn. Daardoor is deze bundel geen lofzang op regionale geschiedschrijving geworden, maar een aardig allegaartje met een paar goede, prikkelende bijdragen.

Rob Bindels en Ben van Melick (red.) Oude levens, nieuwe kwesties (Roermond, Huis voor de Kunsten Limburg 2007)