Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 46]

Het pantser van Clinton
Biografieën aan de vooravond van de Amerikaanse presidentsverkiezingen
Paul van der Steen

De Amerikaanse Democraten lijken een jaar voor de verkiezingen een goede kans te maken op de herovering van het Witte Huis. De belangrijkste kanshebbers: een als volwassene geboren, lastig te doorgronden vrouw en een charmante African-American met een levensverhaal gemodelleerd naar de wet van Oprah. Een beschouwing naar aanleiding van twee biografieën en een autobiografie.

In een wereld vol namaak elke schijn van namaak vermijden. Dat is zo ongeveer de belangrijkste les voor mannetjesmakers die het willen maken in het politieke wereldje. Authenticiteit is het toverwoord.

Toen spin doctor Jack de Vries onlangs afscheid nam van Den Haag vertelde hij aan tal van journalisten hoe hij door schade en schande wijs was geworden. Twee cda-voormannen had hij proberen te modelleren naar het ideaalbeeld van de lijsttrekker. Tevergeefs. Enneüs Heerma kwam maar niet los van zijn Swiebertje-imago. Jaap de Hoop Scheffers natuurlijke kramp bleek te hardnekkig.

Het lijkt een zware opgave om na zulke ervaringen aan de slag te moeten met een ogenschijnlijk op het Binnenhof verdwaalde gereformeerde geleerde. Maar De Vries had geleerd van zijn debâcles. Samen met de nieuwe leider wachtte hij tot Nederland was uitgelachen over kapsel en klunzigheid, tot de natie was bekomen van de ergste plaatsvervangende schaamte. Geen kunstgrepen. Geen extreme make-overs. Simpelweg wachten tot de storm overwaait.

Het werkte. Balkenende bleef zichzelf en werd daardoor voor velen een baken van betrouwbaarheid. Zijn voormalige zwaktes werden punten van kracht, bewijzen van juist zijn authenticiteit.

Sommige politici hoeven niet zo lang te wachten. Die hebben het van nature. Neem Bill Clinton. Wie ooit de openings-scène van de film Primary Colors heeft gezien, waarin John Travolta de charismatische kandidaat uit het Zuiden speelt, weet dat authenticiteit niet heel authentiek hoeft te zijn. Het gaat om het geven van het

[p. 47]

juiste gevoel. De ene hoogwaardigheidsbekleder schudt handjes. De andere neemt een warm bad in de massa. Clinton is een meester in het laatste, zo bewees hij weer eens toen hij begin oktober zijn boek kwam signeren in ons land.

Zijn vrouw, Hillary Rodham Clinton, heeft het niet, menen deskundigen. Warm, sterk, grappig en briljant wordt ze genoemd, maar ook koud, bazig, onbuigzaam en op macht belust. Bill heeft wat van een groot kind en daardoor iets aandoenlijks. Hillary's moeder Dorothy zei vaak dat het net was of haar dochter als volwassene was geboren. Bill is een meester in de zelfspot. Hij bezit het vermogen om natiebreed compassie op te wekken. In zijn beschrijving van de Lewinsky-affaire haalt Hillary-biograaf Carl Bernstein een andere journalist aan voor de beschrijving van de sfeer in het Witte Huis in die dagen. Zij voelde zich diep vernederd. En hij? ‘Als een voorheen vrolijke golden retriever die op de vloerbedekking in de huiskamer had gepoept liep hij schuw rond en had hij dagenlang een mismoedige blik in zijn ogen.’ Met diezelfde uitstraling van een ondeugende, maar uiteindelijk toch aaibare viervoeter kon Bill uiteindelijk ook de natie - met succes - om vergiffenis vragen. Hillary lijkt een pantser om zich heen te hebben waar ze moeilijk doorheen weet te breken. Andersom hebben veel Amerikanen ook het gevoel dat ze daar niet doorheen komen. Tegelijkertijd is dat pantser haar kracht. In tijden van crisis is haar man vaak een hulpeloze hond, terwijl zij dan op haar best is. Intelligent en kalm maakt ze analyses, neemt ze de beslissingen en geeft ze orders. Rodham Clinton spiegelt zich graag aan presidentsvrouw Eleanor Roosevelt en mag graag een van haar uitspraken aanhalen: ‘Een vrouw is net een keukenmixer. Je weet pas hoe sterk ze is als ze in de puree zit.’

Oorlogsmachine

Twee onlangs verschenen biografieën maken duidelijk waarom Bill en Hillary zo van elkaar verschillen. Hij de man uit het warme Zuiden, uit een verscheurd gezin zonder echte vader, groot geworden in de traditie van de uitbundige geloofsbeleving van de baptisten. Zij de vrouw uit het Noorden, uit een traditioneel gezin met een dominante en veeleisende vader, groot geworden in de veel ingetogener geloofsbeleving van de methodisten.

Carl Bernstein levert met Een vrouw aan de macht een biografie af die past in de muckrakers-traditie waarvan hij met zijn voor malige Watergate-collega Bob Woodward

[p. 48]

een van de boegbeelden is: doorwrocht, goed gedocumenteerd en met oog voor detail. Het vormt tegelijk ook de zwakte van het boek. De minutieuze reconstructies van gebeurtenissen zitten de karaktertekening in de weg. Bernstein gunt zichzelf nauwelijks gelegenheid om afstand te nemen van de feiten. Aan analyse van zijn hoofdpersoon komt hij daardoor te weinig toe.

In Hillary Rodham Clinton. De biografie doen Jeff Gerth en Don van Natta jr. dat beter. Voordeel van hun boek is dat er veel aandacht wordt besteed aan Rodham Clintons periode als senator van New York. Daardoor krijgt de lezer meer te zien dan alleen ‘de vrouw van’, hoe zelfstandig en eigenzinnig ze ook in die rol geweest mag zijn. Dat Gerth en Van Natta jr. in slechts iets meer dan de helft van het aantal pagina's klaar zijn met Rodham Clinton gaat ten koste van andere periodes.

In het kleine wereldje van biografen in Nederland mogen de schrijversweduwen spreekwoordelijk zijn, wie zich waagt aan het levensverhaal van een Amerikaanse presidentskandidaat kan rekenen op nog veel hardnekkiger weerstand. Jeff Gerth en Don van Natta jr. moeten in Hillary Rodham Clinton. De biografie tientallen geïnterviewden ongenoemd laten, omdat zij vrezen voor repercussies. Carl Bernstein kreeg toen hij aan Een vrouw aan de macht begon meteen waarschuwingen van vrienden en bekenden: ‘Watch your back. De Clintons beschikken over een oorlogsmachine, geleid door mensen die door de wol geverfd zijn.’ De meest ervaren commandant is Hillary zelf. Zij leidde het zogenaamde ‘Defense Team’ bij de presidentsverkiezingen waar haar man aan meedeed. Er viel het een en ander te verdedigen. Toen een raadsman in het najaar van 1991 suggereerde de pers zelf in te lichten over een aantal problematische zaken, weigerde Bill Clinton. ‘Ik kan die kast niet opendoen... Ik word vermorzeld onder de lijken.’ Het waren echter niet alleen zijn schuinsmarcheerderij en het ontwijken van de dienstplicht die moesten worden weggestopt en toegedekt, ook in Hillary's verleden zaten avonturen, vooral op fiscaal en economisch gebied, die beter buiten de publiciteit konden blijven.

Waar in de omgeving van Bill nog een zekere georganiseerde chaos heerste, zijn rond zijn vrouw discipline, toewijding, trouw en geheimhouding kernwoorden. Hillaryland is een gesloten bastion. Een adviseur van de senaat: ‘Als je ontrouw bent of indiscreet, zul je een prijs moeten betalen voor die ontrouw. De groep is doordesemd van angst voor vergelding.’ Een bekende van de Democratische presidentskandidate die werd gevraagd mee te werken aan het boek van Gerth en Van Natta jr. antwoordde: ‘Ze vermoordt me als ze erachter komt dat ik met je praat.’

Karikatuur

Rodham Clinton is de architect van haar eigen imago, houdt zich bezig met de kleinste details en stond aan de basis van haar vele politieke en fysieke metamorfoses. Haar levensverhaal construeerde en reconstrueerde ze zelf. Biografen lopen daarbij maar in de weg. De twee nieuwe biografieën halen inderdaad oude wonden open: de zelfmoord van vriend/collega Vince Foster, de Whitewater-affaire, haar mislukte avontuur in de Amerikaanse gezondheidszorg, de zaak-Lewinksy. De boeken maken Rodham Clinton wat menselijker, maar slagen er uiteindelijk niet in de

[p. 49]

persoon die wellicht als eerste vrouw de machtigste positie op aarde gaat veroveren, écht te doorgronden.

In de Democratische gelederen heeft ze de meeste concurrentie te duchten van Barack Obama, de zesenveertigjarige senator van de staat Illinois. Groot geworden op Hawai'i en Java, zoon van een blanke Amerikaanse en een Keniaan. In Hillaryland werd de kandidatuur van Obama voor het presidentschap aanvankelijk niet serieus genomen. Die jongen kwam net kijken. Bill Clinton zag het na een ontmoeting met de tegenstrever van zijn vrouw in Selma, Alabama beter. Bij terugkeer in New York sprak hij tegen een vriend vol bewondering over het politieke talent en de redenaarskunst van Obama. Authenticiteit bezit de gave om authenticiteit te herkennen. In een interview met cnn's Larry King noemde Bill Clinton Obama ‘politiek gezien een buitengewoon talentvolle man’ om vervolgens het succes te wijten aan de positieve ontvangst in de pers en aan ‘de manier waarop de mediacultuur in elkaar zit’. Obama straalt warmte uit. Hij heeft meer naturel in zijn pink dan de gemiddelde senator in zijn hele lijf, maar doorziet ook de wensen van de Amerikaanse media die van alles entertainment maken. Dat de welhaast almachtige talkshowhost Oprah Winfrey voor haar staatgenoot Obama heeft gekozen kan een keuze van haar hart zijn. Ze herkent ongetwijfeld iets in de man die het net als zij vanuit het niets gemaakt heeft in Chicago. Het is opvallend hoe Obama een levensverhaal uitvent dat naadloos aansluit bij de wetten van het genre van zijn beschermvrouwe. Of die nu een overspelige filmster te gast heeft, een vechtster tegen overtollige kilo's of een slachtoffer van huiselijk geweld, het scenario van een Oprah-tearjerker is vrijwel altijd hetzelfde: ellende - moment van inzicht/berouw - redding.

De jonge Barack Obama was zoekende naar een doel in zijn leven en duidelijk ook naar zijn identiteit. In het al twaalf jaar oude maar pas dit jaar in het Nederlands vertaalde Dromen van mijn vader schuwt hij de zelfkritiek niet. Over zijn jaren als jongeling schrijft hij: ‘Ik was een karikatuur van de zwarte mannelijke adolescentie, die weer een karikatuur van de snoevende Amerikaanse mannelijkheid is.’ Waar Bill Clinton nog pretendeerde pretsigaretten gerookt te hebben zonder ze te inhaleren, windt Obama er geen doekjes om: ‘Junkie, Hasjhoofd. Dat leek mijn bestemming: de laatste, fatale rol van de jonge would-be zwarte man.’ Maar steeds op tijd slaat de democraat de juiste weg in. Op toevallige en minder toevallige ogenblikken krijgt Obama zelf of dankzij anderen de juiste inzichten. Zo weet hij uit te groeien tot het

Barack Obama

[p. 50]

type ideale schoonzoon, een ‘zwarte’ presidentskandidaat die de blanke Amerikaanse middenklasse, anders dan Jesse Jackson in het verleden, geen angst inboezemt. Voor velen verpersoonlijkt hij de titel van zijn andere in het Nederlands verschenen boek De herovering van de Amerikaanse droom: na twee presidenten die om diverse redenen het aura van smoezeligheid om zich heen hadden hangen, zou de nog jonge en redelijke onbesmette senator schoon schip moeten maken.

Ideaalbeeld

In de peilingen heeft Hillary Rodham Clinton inmiddels een comfortabele voorsprong genomen op Barack Obama en de rest van de Democratische concurrentie. Het maakt haar de meest waarschijnlijke kandidate van haar partij en dé grote kanshebber op het presidentschap bij de verkiezingen van volgend jaar. Haar vermeende gebrek aan authenticiteit lijkt een van de grootste risico's die haar missie kunnen ondermijnen. Het heeft alles te maken met een pers en een publieke opinie die vanuit bewust dan wel onbewust seksisme naarstig op zoek blijven naar de lievige kanten van een politica. Soms zien ze daardoor spoken. Een roze trui op een belangrijke persconferentie in 1994 leidde tot diepgravende analyses dat Rodham Clinton haar imago wilde verzachten. Hoezeer de presidentskandidate ook van dit soort mechanismen zal gruwen, ze kan ze onmogelijk negeren en zal daardoor haar best doen om toch aan het ideaalbeeld te voldoen. Ze loopt daardoor wel het gevaar dat ze geforceerd overkomt. Neem de net iets te ingestudeerde wijze waarop ze tot nu toe kritiek, haar voorgelegde dilemma's en scherpe vragen weglacht. De traditionele media en websites raken nauwelijks uitgepraat over de Hillary-giggle, die het midden houdt tussen een gil en gekakel. Dit soort gemaakte vrolijkheid kan bijdragen aan een nederlaag. De lessen van Jan Peter Balkenende en Jack de Vries leren dat het publiek koelte en afstandelijkheid na verloop van tijd ook kan gaan waarderen als voorbeelden van authenticiteit en presidentiële waardigheid.

Carl Bernstein, Een vrouw aan de macht. Het leven van Hillary Rodham Clinton (Amsterdam, De Bezige Bij 2007)

Jeff Gerth & Don van Natta jr., Hillary Rodham Clinton. De biografie (Amsterdam, Artemis & co 2007)

Barack Obama, Dromen van mijn vader. Een autobiografie (Amsterdam, Atlas 2007)