Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 83]

Schrijvershuizen
Terug naar Sussex
Het huis van Virginia en Leonard Woolf in Rodmell
Hein Groen

Monks House is het huis dat Virginia Woolf en haar man Leonard in 1919 kochten. Hier ontvingen ze hun beroemde vrienden als Vita Sackville West, Maynard Keynes, T.S. Eliot en E.M. Foster, en vanuit hier vertrok Virginia Woolf op 28 maart 1941 om zich in de rivier de Ouse te verdrinken. Toch was Virginia Woolf gelukkig in Monks House.

‘Niets is zo bewonderenswaardig als de mens die zijn ongeluk met moed weet te dragen,’ schreef Montaigne. Het citaat staat op 20 april 1940 als een losse gedachte tussen andere opmerkingen in Virginia Woolfs dagboek.

Thoby Stephen - haar broer - had haar op haar eenentwintigste verjaardag de Essais van Montaigne gegeven. In haar eerste bundel The Common Reader schreef Woolf er een prachtig essay over. Montaignes opvattingen over leven en dood zijn ook de hare: het gaat om de reis, niet om de aankomst, The Journey Not the Arrival Matters werd de titel van het laatste deel van Leonard Woolfs autobiografie waarin hij over de dood van zijn vrouw schrijft.

Wijsheid is weten hoe te leven en hoe te sterven. Volgens Montaigne kunnen we pas iets over iemands leven zeggen als we hem of haar in de laatste akte hebben zien optreden. Die is het moeilijkst, want dan kunnen we ons achter geen enkele vermomming meer verschuilen. In de laatste scène tussen onszelf en de dood volstaan alleen nog de eenvoudigste woorden voor wat echt en goed aan ons leven is geweest.

‘Laat mij sterven terwijl ik met een halfafgemaakte zin de kamer uitga,’ schreef Virginia Woolf en zo ensceneerde ze het voor zichzelf. Terwijl Leonard in de tuin van Monks huis aan het werk was, schreef zij de laatste zin in haar dagboek: ‘L. is doing the rhododendrons. Zij wist dat zij krankzinnig werd en wilde dat voor zijn. Haar afscheidsbrieven aan Leonard en Vanessa gaan in de eenvoudigste bewoordingen over het geluk dat zij dankzij hen heeft gekend.

‘Happiness’. Nergens komt het woord zo vaak voor als in de dagboekaantekeningen die met Monks House te maken hebben. Soms is het woord een zin op zichzelf, een verzuchting, alsof het niet vaak genoeg ge-

[p. 84]

De tuinzijde van Monks House

zegd kan worden wanneer het je ten deel valt. ‘How happy L. & I are at Rodmell.’ Het gevoel in tijd en ruimte te baden, de dagelijkse duik ‘into that divine loneliness - always some walk’; tot een paar maanden voor haar dood komen dat soort beschrijvingen voor. Alleen ontbrak door de oorlog het gezonde weefsel rond haar ‘moments of being’.

Door The Journey Not the Arrival Matters begint een bezoek aan Monks House al boven aan de weg als je ziet dat de garage bij de benzinepomp nog steeds ‘Dean’ heet. Het was hun garage, ze kenden de Deans al vijfentwintig jaar toen Virginia Woolf zichzelf op 28 maart 1941 in de Ouse verdronk. Frank Dean was nauw bij de zoekactie betrokken geweest en regelde de crematie toen het lichaam na drie weken was gevonden. De gebeurtenis zou zonder enige ceremonie in Brighton plaatsvinden en Leonard zou de enige aanwezige zijn. Hij wilde alleen de Cavatina uit Beethovens strijkkwartet Opus 130 horen. ‘Er is een moment midden in de Cavatina dat de muziek enkele ogenblikken van een ongelooflijke ingehouden schoonheid is en even lijkt te aarzelen voor de klanken weer zacht en pulserend op gang komen,’ schrijft hij.

Hij had ooit met Virginia besproken dat het mooi zou zijn als dat moment bij zijn of haar crematie zou kunnen samenvallen met het opengaan van de deuren voor de kist wegglijdt. Maar toen hij bij ‘old Dean at the top of the village’ langs ging om het een en ander te regelen, kreeg hij het niet over zijn lippen hem dat allemaal uit te leggen. Hij was murw en uitgeput en wilde eigen-

[p. 85]

lijk maar één ding: dat het moment zo snel mogelijk voorbij zou zijn. Tot zijn verbazing verdween de kist bij de klanken van het intermezzo uit Glucks Orfeo. 's Avonds alleen thuis draaide hij voor zichzelf de Cavatina.

Als je het langzame deel van Beethovens strijkkwartet kent en in Monks House rondloopt, raak je het niet meer kwijt en lijkt het huis in de eerste plaats als een stille klankkast voor de sfeer van die muziek te fungeren. Vooral als je weet hoe vaak Virginia Woolf tijdens het schrijven van The Waves naar de laatste strijkkwartetten van Beethoven luisterde.

Stoelen

Het huis, de tuin en het landschap zijn op een dag in mei van een serene tijdloosheid die van alle bezoekers bezit lijkt te nemen. Ze bewegen zich enigszins trance-achtig voort, ze hebben iets van slaapwandelaars, je ziet ze de beelden in hun hoofd op de werkelijkheid afstemmen. Of andersom. Bij het tuinhuis waar Woolf schreef worden stoelen buiten gezet. Er loopt een cameraploeg rond die wil filmen waar het bij elk schrijvershuis om gaat: afwezigheid. Er wordt geruisloos gewerkt, ook de stilte wordt opgenomen. Het tafereel dat in gereedheid wordt gebracht, bootst de situatie na van een foto waarop Virginia Woolf met Clive Bell, Maynard Keynes en haar nichtje Angelica buiten zit. Voor de tv zullen de lege stoelen plaats bieden aan alle beroemde gasten die de kijkers maar te binnen willen schieten. Het is de eenvoudigste short-cut om in één beeld een reeks beroemdheden op te roepen van wie iedereen zo langzamerhand wel weet dat Virginia Woolf erdoor werd omringd.

Misschien valt je bij al die opdoemende gezichten vooral in wat zij in Orlando over het bijeenzijn van literaire gezelschappen schrijft: dat er eigenlijk nooit iets bijzonders wordt gezegd. Het nageslacht hoeft niet jaloers te zijn: in memoires en biografieën klinkt het allemaal veel interessanter dan het in werkelijkheid was. Door erover te lezen zou je wel eens meer mee kunnen maken dan door erbij te zijn. Virginia Woolf zelf, zo weten we uit haar dagboeken, was dol op bezoek maar nog blijer als het weer vertrok. Hoe vaak zal zij, terwijl zij veinsde te luisteren, over iemands schouder naar de lichtval op Mount Caburn hebben gekeken? Of aan het boek hebben gedacht waaraan ze op dat moment bezig was? Ze was nu eenmaal het soort schrijver dat haar werkkamer geen seconde verliet.

Je ontkomt er niet aan met haar ogen te kijken. Wat zou haar het meest treffen, wat storen? De tentoongestelde foto's in een voorpoortaaltje van het tuinhuis zouden haar het minst bevallen. Ze zag liever geen foto's van zichzelf. Je verbaast je er soms over dat ze er niet meer heeft verscheurd. Ze zou verrast stilstaan bij de uitbreiding van het tuinhuis, dat na haar dood groter was gemaakt om als schildersatelier voor haar opvolgster Trekkie Parsons te dienen. Want Leonard Woolf leefde nog lang en gelukkig, precies zoals zij dat voor hem had gehoopt. Maar dat hij de ultieme kamer voor haarzelf zo snel na haar dood aan een ander had gegeven, zou haar toch op z'n minst verbaasd hebben.

Het uitzicht zou haar treffen als onveranderd. Als zij naar het huis van een schrijver ging, woog altijd de hele omgeving mee. Ze bezocht de toren van Montaigne, het graf van Walter Scott, de tuin van Shakespeare, het huis van Dickens. Een van haar eerste

[p. 86]

Leonard Woolf voor Monks House

publicaties, in 1904 voor The Guardian, ging over de pastorie van de Brontës. In de openingszin vraagt ze zich af of bezoeken aan huizen van beroemde schrijvers niet als sentimental journeys moeten worden afgedaan. Misschien zou er, suggereert ze, in plaats van entreegeld een examen afgenomen moeten worden om erachter te komen of de nieuwsgierigheid wel gerechtvaardigd is. Die lijkt bij de bezoekers van Monks House wel in orde. De vertraagde aandacht waarmee er naar de dingen en het landschap wordt gekeken doet vermoeden dat er meer met hun blikken aan de hand is dan wat hun ogen zien. Daar zitten boeken achter.

Monks House

Rodmell, Lewes, East Sussex BN7 3HF

Engeland

Tel. [phone]

Email: [e-mail]

Openingstijden:

31 maart tot 27 oktober, 14.00-17.30 u., op woensdag en zaterdag

Bovenstaande tekst is afkomstig uit Hein Groen, De ruimte van Virginia Woolf (Amsterdam, Bas Lubberhuizen 1998).

Geplaatst met vriendelijke toestemming van Hein Groen en uitgeverij Bas Lubberhuizen.