Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 75]

Zwijgend hert
Stephen Frears verfilmt een hectische Britse week
Rob van Essen

In de film ‘The Queen’ probeert koningin Elizabeth, gespeeld door Helen Mirren, het hoofd te bieden aan de problemen die ontstaan na de dood van prinses Diana. De makers van de film vonden dat dit aan de werkelijkheid ontleende verhaal niet compleet was zonder een ontmoeting met een veelbetekenend hert.

Begin mei van dit jaar werd bekend dat koningin Elizabeth actrice Helen Mirren had uitgenodigd om op Buckingham Palace een kopje thee te komen drinken en dat Mirren had afgezegd omdat ze andere verplichtingen had. De koningin was, zoals dat gaat, not amused. De uitnodiging had Mirren uiteraard te danken aan haar vertolking van koningin Elizabeth in de film ‘The Queen’, waarvoor ze eerder dit jaar de Oscar voor de beste vrouwelijke hoofdrol kreeg. De vraag is waar de koningin het met de actrice over had willen hebben. Was de uitnodiging een teken van erkenning of zou ze de actrice op subtiele wijze duidelijk hebben willen maken wat er aan de film en haar vertolking schortte?

‘The Queen’ gaat over de hectische dagen na de dood van prinses Diana. Omdat Diana na haar scheiding van prins Charles geen deel meer uitmaakte van het koninklijk huis, gaat koningin Elizabeth ervan uit dat Diana's dood een privé-gebeurtenis is, en een reactie van het paleis op het tragische ongeval blijft dan ook uit - waarbij uiteraard meespeelt dat de koningin en Diana elkaar nooit echt gelegen hebben. Volk en pers begrijpen het uitblijven van een reactie niet en beschuldigen de koninklijke familie, die op hun Schotse buitenverblijf doorjaagt alsof er niets aan de hand is, van harteloosheid. Het is aan de pas aangetreden premier Blair om te redden wat er nog te redden valt. Uiteindelijk krijgt hij de koningin zover dat ze het volk toespreekt en haar medeleven betuigt.

De film wil laten zien wat er zich gedurende die week allemaal achter de schermen heeft afgespeeld. Regisseur Stephen Frears en scenarioschrijver Peter Morgan lijken de koningin te willen rehabiliteren en zetten haar neer als een vrouw die zich van haar

[p. 76]

functie bewust is en zich wil houden aan een protocol waardoor ze zich al bijna vijftig jaar laat leiden. Toch beelden ze haar iets te karikaturaal af om helemaal in hun intenties te slagen. Elizabeth maakt in het echte leven vaak een wat stuurse indruk, en Helen Mirren probeert die stuursheid weer te geven door met grote regelmaat een stuurs gezicht te trekken. Dat lijkt wel heel simpel gedacht, en voorkomt dat je naar een personage kijkt; je kijkt naar Helen Mirren die met neergetrokken mondhoeken de Engelse koningin nadoet. Dat is jammer, omdat ze op andere momenten wel degelijk tot subtieler spel in staat is.

De andere rollen komen er nog bekaaider af. Prins Philip en prins Charles zijn eendimensionale karakters, en Tony Blair en zijn vrouw Cherie zijn al even flinterdun. Het is wel érg veilig om je personages op lichtelijk belachelijke manier te presenteren; het veroorzaakt een samenzwering met de toeschouwer, die zich net als de makers, lichtelijk superieur kan voelen ten opzichte van de karakters op het doek. ‘Ja, zo zijn ze - en wij niet’. In de zaal waar ik de film zag, klonk dan ook regelmatig de wat vettige, tevreden lach op die een regisseur die geen inhoudsloze klucht wil maken juist ten koste van alles zou moeten zien te vermijden.

En als inhoudsloze klucht is deze film niet bedoeld. Regisseur en scenarist hebben wel degelijk enige verdieping in het verhaal willen aanbrengen. De kern van de film bestaat uit de ontmoeting van de koningin met het grote, majestueuze hert waar prins Philip, prins Charles en haar kleinzoons al een paar dagen op jagen. Als de koningin ergens op de Schotse hooglanden met haar auto vast komt te zitten in een kreek, duikt dat hert opeens op. Hert en vorstin kijken elkaar in de ogen. Op de achtergrond klinkt het geluid van de naderende jagers. En wat doet de koningin? Ze zegt zachtjes ‘wegwezen’ tegen het hert. Later gaat ze langs bij de jager die het dier alsnog heeft geschoten en verzinkt ze bij het opgehangen en inmiddels onthoofde hertenlijk even in gepeins.

Dat zou allemaal erg ontroerend zijn als het niet zo gewild overkwam. Hier is afgeweken van het bekende verhaal om iets duidelijk te maken. Met andere woorden, het gaat hier zonder meer om een veelbetekenend hert, maar wat moet het precies uitdrukken? Staat het symbool voor prinses Diana, of is deze ontmoeting ingelast om duidelijk te maken dat de koningin wel degelijk over compassie beschikt? Met een beetje goede wil zou je deze scène zelfs kunnen opvatten als een verwijzing naar de film ‘Sissi’ uit 1955, waarin Romy Schneider als toekomstige keizerin van Oostenrijk op vergelijkbare wijze een hert het leven redt, maar dat zou een verwijzing zijn die in het filmverhaal verder geen enkele functie heeft. Met andere woorden: hoe de scène met het hert ook is bedoeld, hij werkt niet. Als je wilt laten zien dat de koningin een mens met gevoelens is, bestaat de uitdaging er uit dat te doen door middel van scènes die zich in een alledaags decor afspelen. In de scènes met het hert ligt de symboliek er zo dik bovenop, dat het je niet zou verbazen als het dier tijdens de ontmoeting met de koningin opeens was gaan spreken. ‘Kom, majesteit, keer terug naar Londen en spreek uw volk toe.’ Maar het hert zwijgt.

Bibliobus

Het probleem met ‘The Queen’ is dat de

[p. 77]

Helen Mirren als koningin Elizabeth ii

film (afgezien van de scène met het hert) precies is wat je ervan verwacht, niet meer en niet minder. Je zou bijna beweren dat het eerder een tv-spel lijkt dan een speelfilm, maar dan zou je de makers te kort doen van tv-spelen als ‘A Question of Attribution’ uit 1991, waarin ook een koningin Elizabeth wordt opgevoerd. Deze bbc-productie van Alan Bennett (scenario) en John Schlesinger (regie) gaat over de band tussen de koningin en haar adviseur in zake de koninklijke kunstcollectie, Anthony Blunt, die op een gegeven moment als kgb-spion wordt ontmaskerd. De koningin wordt gespeeld door Prunella Scales (hier vooral bekend vanwege haar rol als Sybil in de bbc-comedy ‘Fawlty Towers’) die een wat subtielere koningin neerzet dan Helen Mirren.

Onlangs publiceerde Alan Bennett, de schrijver van ‘A Question of Attribution’, in The Londen Review of Books het verhaal ‘The Uncommon Reader’, waarin koningin Elizabeth verslaafd raakt aan literatuur nadat ze heeft ontdekt dat er vlakbij de achteringang van het paleis elke week een bibliobus stopt. Misschien zou dat verhaal moeten worden verfilmd. Een film met een fictief verhaal zou wel eens meer kunnen zeggen over de koningin, het beeld dat er van haar leeft en de tijd waarin de film gemaakt wordt dan een verfilming van een historisch gegeven, waarbij toch altijd de vergelijking met de werkelijkheid zich tussen de kijker en het beeld dringt.

En wat vindt de koningin er zelf van? De acteerprestatie van Prunella Scales beviel haar kennelijk; in ieder geval werd de actrice een jaar nadat ‘A Question of Attribution’ was uitgezonden door haar benoemd tot Commander of the Order of the British Empire. Toen ze de actrice de bijbehorende versierselen opspelde, zinspeelde de vorstin nog even op de door Scales vertolkte rol door haar toe te voegen: ‘Eigenlijk vindt u natuurlijk dat u dit zelf zou moeten doen. We zullen waarschijnlijk nooit weten welk bon mot de koninklijke tekstschrijvers voor het bezoek van Helen Mirren hadden gereserveerd.

‘The Queen’ (Groot-Brittannië, 2006). Regie: Stephen Frears. Scenario: Peter Morgan. Met Helen Mirren, Michael Sheen, James Cromwell