Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 68]

Het moet tot kunst verwerkt worden
Een schriftelijk interview met Christine D'haen
Rob van Essen en Eva Gerrits

In 2004 verscheen Uitgespaard zelfportret, de autobiografie van de Vlaamse dichteres Christine D'haen. Dit jaar werd het boek bekroond met de Henriëtte de Beaufort-prijs. Deze prijs wordt eens in de drie jaar door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde uitgereikt, afwisselend aan een Nederlandse en Vlaamse auteur van biografisch of autobiografisch proza. In 1989 kreeg D'haen dezelfde prijs voor De wonde in 't hert, haar biografie van Guido Gezelle.

Uitgespaard zelfportret, dat door Christine d'Haen zelf omschreven wordt als een ‘soort autobiografie’, is samengesteld uit eerder gepubliceerd en onbekend werk. Het boek bestaat uit elf delen en bevat onder andere dagboeknotities, filosofische overpeinzingen, herinneringen, aan haar gerichte brieven en beschouwingen over literatuur en beeldende kunst. Een rode draad of chronologie ontbreekt; uit fragmenten en omtrekkende bewegingen ontstaat een caleidoscopisch zelfportret. De in 1923 geboren D'haen schrijft onder meer over haar jeugd in het Vlaamse Sint-Amandsberg, waar ze opgroeide in een doorsnee katholiek middenklasse-gezin, en haar wording als dichteres in de tijd dat ze in Amsterdam op het adres Kalkmarkt 6 woonde. In ‘Het huwelijk’ ontleedt ze haar rol als echtgenote en moeder. ‘Schreef in de aarde. Een leven in ontvangen brieffragmenten’ dat het hart van het boek vormt, toont de schrijfster door de ogen van anderen en is daarmee een van de sleuteldelen. De vorm van ‘Schreef in de aarde’ zou als de ultieme omtrekkende beweging opgevat kunnen worden, en het is veelzeggend dat haar redacteur Jan Kuijper de titel Uitgespaard zelfportret oorspronkelijk voor dit deel had verzonnen. De jury van de Henriëtte de Beaufort-prijs prees D'haen voor haar keuze voor een ‘nieuwe, nog ongeziene vorm’ en noemde Uitgespaard zelfportret een ‘werk dat als een monument boven al de andere werken uitrees’. Reden genoeg om Christine D'haen te interviewen. Op haar verzoek gebeurde dat schriftelijk.

[p. 69]

Beschouwt u uw ‘soort autobiografie als een verzameling losse delen of als een organisch geheel?

Uitgespaard zelfportret is een organisch geheel, langzaam gegroeid vanaf 1980 tot 2006. Slechts ‘gaandeweg’ is mij duidelijk geworden, hoe talrijk de aspecten zijn die deel uitmaken van een menselijk leven. Álles wat van buiten komt (en dat is veel!) vervult de geest en de ziel, en brengt gevoelens, gedachten, ervaring, psychische inhoud voort.

Niets is zómaar invoerbaar in een autobiografie (bijvoorbeeld mijn grote collectie lectuurnotities vanaf 1940, mijn meer dan honderd reisdagboekjes, et cetera) - het moet tot kunst verwerkt worden.

Welk deel of fragment is u het meest dierbaar?

Alles in Uitgespaard zelfportret is mij even dierbaar, en tegelijk even ‘verworpen’. Mijn leven is gegeven, en ik kies maar weinig zelf, ik bemin mijn leven omdat ik maar dat ene heb, maar ik werp het van mij weg omdat ik zoveel anders wil, ook mijzelf anders en beter, mijn land, mijn taal, mijn werk.

Maar Uitgespaard zelfportret is een chronologische studie van velerlei soorten stijlen: het hele brokkelige noteren, het aandurven daarna van alinea's, dan van een continue tekst, dan van objectiverende hoofdstukken, snapshots, de stijl van de beschrijving, in ‘Het begin’, portret, pastiche, parabel en andere, in de brieven ál de individuele en tijdsstijlen over meer dan zestig jaar, een huwelijksroman, kunstbeschouwing, gecommenteerde citaten (Adagia van Erasmus), dagboek... Die hele studie is mij lief. En misschien toch ‘Kalkmarkt 6’!

Heeft u bij het samenstellen rekening gehouden met reacties uit uw omgeving en daarbij enige vorm van zelfcensuur toegepast?

Ik moest, als ik over herkenbare personen schreef, rekening houden met hun reputatie, vooral in ‘Kalkmarkt 6’ en in ‘Het huwelijk’. Daar heb ik wel degelijk bezwaren in acht genomen. Er is een problematische deontologie van de auteur. Wát mag hij over medemensen zeggen, wat niet? Ik ben zo voorzichtig mogelijk geweest.

Uw autobiografie kenmerkt zich door zijn bijzondere vorm. Zou u zich als biograaf in een traditie willen plaatsen?

Helaas ben ik niet een groot lezer van biografieën. Ik zie niet direct een traditie waarin ik Uitgespaard zelfportret zou plaatsen. Ik vind Uitgespaard zelfportret eerder uniek, een ‘autobiografie’ zoals er geen andere geweest is. Helaas - want ik houd van traditie. Nee, ik zie geen valabel model.

Kunt u de verschillen in werkwijze beschrijven tussen het schrijven van uw autobiografie en het werken aan de biografie van Guido Gezelle?

Het boek over Gezelle toonde hem als dichter, gefundeerd in het priesterschap, in de context van de poëtische en taalkundige wereld waaruit hij voortkwam en waarin hij leefde, en plaatst hem in een concrete leefwereld in zover dat nodig (onontbeerlijk) was om zijn poëzie te begrijpen. Uitgespaard zelfportret vertoont met de dichters-biografie van Gezelle wel die gelijkenis, dat de schrijfster van Uitgespaard zelfportret vóór alles met haar levenslange poging haar roeping te ontdekken en waar te maken be-

[p. 70]

zig is. Haar levensvraag is: hoe word ik en blijf ik een eersterangs dichter? Maar het boek ziet de auteur van binnenuit, en het is een vrouw!

Beide biografieën zijn fragmentarisch. Hoe de samenvatting, de ultieme coherentie is, wordt nog niet gezegd; moet nog gevonden worden na veel overweging - of kan nog niet gevonden worden.

Wat zou wat u betreft centraal moeten staan bij het schrijven van een biografie?

Er zijn zoveel soorten biografieën, mijns inziens, als er soorten levens zijn; voor een wetenschapper zal het de geschiedenis zijn van zijn wetenschappelijke ontwikkeling, van een filosoof die van zijn filosofische ideeënontwikkeling, voor een schilder, een politicus, een militair et cetera, de geschiedenis van zijn desbetreffende bekommernissen. Mijns inziens is de biografie geschiedenis, dat wil zeggen, behoort tot de historiografie (precies, toetsbaar, zo waarheidsgetrouw mogelijk) én kunst, dat wil zeggen intuïtief, gestileerd, esthetisch. Een uiterst moeilijk genre! Wetenschap en kunst tegelijk.

Kunt u zich een voorstelling maken van de biografie die iemand anders van u zou schrijven?

Ik wens geen biografie van mij, door iemand anders geschreven. De geheimen van mijn leven wens ik voor mijzelf te bewaren. Ik kan mij voorstellen dat die voor mensen leerzaam en boeiend zouden kunnen zijn - maar het moet dan maar zo zijn dat ze onbekend blijven, tant pis. Dat is omdat ik eerder een volgeling ben van T.S. Eliot, die vond dat een auteur in zijn wérk moet bestudeerd worden en dat hij in zijn werk alleen gevormd en gefigureerd is, symbolisch verwerkt en getransformeerd. Het léven is slechts nodig in zover het onontbeerlijk is voor het begrip van het werk. Er zijn andere mogelijkheden, en boeiende, maar ík sta aan die kant.

Christine D'haen, Uitgespaard zelfportret (Amsterdam, Meulenhoff 2004)