Biografie Bulletin. Jaargang 17

[p. 57]

Een liefhebster der natuur
Een nieuwe biografie van Beatrix Potter
Joke Linders

Beatrix Potter. A life in Nature van Linda Lear is niet de eerste biografie van de beroemde schrijfster en tekenares. Ze is wel de dikste. Lear heeft er alles aan gedaan om de lezer het gevoel te geven dat dit de eerste volledig wetenschappelijk verantwoorde biografie van Potter is. Maar is ze daarmee ook de meest diepgaande?

‘Meticulous’ is het eerste woord dat opwelt bij het zien en lezen van Beatrix Potter. A life in Nature van Linda Lear. In het Nederlands hebben we voor dat begrip twee woorden nodig: uiterst nauwgezet. Is dat een compliment of een hindernis? Het vijfhonderdvierentachtig pagina's tellende boek oogt uitermate verzorgd. Prachtig papier, zorgvuldige vormgeving, smakelijk stofomslag, verleidelijke schutbladen, uitgebreide verantwoording, honderd pagina's met voetnoten, vijf met dankbetuigingen, vier blokjes illustraties op glanzend fotopapier, een kloppend register, verantwoording van gebruikte bronnen en illustratiemateriaal enzovoort, enzovoort. Er is werkelijk alles aan gedaan om de lezer het gevoel te geven dat dit de ‘eerste volledig wetenschappelijk verantwoorde biografie’ is van een van de bekendste dubbeltalenten (auteur én illustrator) in Engeland. Interessant vanwege haar even overtuigende als vertederende boekjes over Pieter Konijn, Jozefien Kwebbeleend en de daaruit voortgevloeide Beatrix Potter-industrie, maar ook vanwege haar persoonlijkheid.

Geboren in 1866 in een victoriaans huishouden en opgegroeid onder de hoede van een gouvernante, met ouders die ook iets kunstzinnigs hadden, raakte Beatrix al vroeg vertrouwd met de wereld der natuur. Zoals meer mensen aan het einde van de negentiende eeuw begon ze zich toe te leggen op het nauwgezet kopiëren van alles wat ze tegenkwam: bloemen, insecten, konijnen, hagedissen, landschappen. Waar haar vader niet onverdienstelijk het fototoestel hanteerde, gaf zij de voorkeur aan pen, potlood en waterverf.

Omstreeks haar dertigste begon ze te publiceren; kleine verhaaltjes over dieren die menselijke én dierlijke eigenschappen bezitten.

[p. 58]

Beatrix Potter op vijftienjarige leeftijd

Wetenschap

In 1905, kort na het overlijden van haar uitgever Norman Warne, die haar net ten huwelijk had gevraagd - de tragiek is dat ze elkaar slechts eenmaal gekust zouden hebben - neemt Potter haar leven in eigen hand. Veertig is ze als ze een stuk land, een bos en een boerderij koopt in haar geliefde Lake District. Kort daarna maakte ze zich los van de ouderlijke omstrengeling en legde ze zich toe op wat we nu milieuverantwoord boeren zouden noemen. Tot op de dag van vandaag is Hill Top Farm een even aantrekkelijke als inspirerende toeristische attractie.

Excellent materiaal voor een biografie. Een benauwende kindertijd, in betrekkelijk isolement doorgebracht in de kinderkamer van een donker huis in Bolton Gardens te Londen; een getalenteerde en intelligente heldin met slechts één, minder begaafd, broertje; welvarende ouders die zich weinig met de kinderen bemoeiden maar ze wel elk jaar een uitgelezen vakantie bezorgden in Schotland of het Lake District; een onvervulde liefde; het ongekende en wereldwijde succes van haar werk en het even milieubewuste als emancipatoire slot van haar leven waarin ze alsnog kon genieten van een gelukkig huwelijk met haar advocaat. Zo'n verhaal smeekt om een biografie, en na haar dood op 22 december 1943 zijn er dan ook al een stuk of dertig verschenen.

Wie daar een nieuwe aan toe wil voegen, moet zich onderscheiden. En dat is zeker wat Linda Lear heeft willen doen. Nieuw materiaal of nieuwe bronnen waren echter niet voorhanden. Een van haar meest geslaagde voorgangsters, Judy Taylor, kon voor haar Beatrix Potter: Artist, Storyteller and Countrywoman (1986) al vrijelijk beschikken over alle brieven, tekendagboekjes en zorgvuldig bewaarde documenten. Toch is het boek van Lear bijna twee keer zo dik als dat van Taylor, dat aanzienlijk meer en interessanter beeldmateriaal bevat.

[p. 59]

De verklaring daarvoor ligt in het door Lear gekozen uitgangspunt. Zelf fervent tuinliefhebber en botanicus wilde ze Potter in de eerste plaats neerzetten als liefhebster der natuur, een vrouw die onder andere omstandigheden en in een ander tijdgewricht een groot wetenschapper had kunnen worden. Om dat aan te tonen volgt ze Potter bij elke schrede en wandeling op het natuurhistorische pad. Al Potters observaties en handelingen met planten en dieren worden nauwkeurig beschreven en toegelicht, evenals de natuurliefde van haar ouders, grootouders, neven, nichten en vrienden van de familie. Hoewel die contacten en invloedsferen op zichzelf informatief zijn, kunnen al die feiten niet aantonen dat de latere illustratrice een gemankeerd wetenschapper is. Ze geven ook maar weinig inzicht in het geheim van haar schrijverschap annex illustratiekunde. Waarom heeft deze eigenzinnige en getalenteerde vrouw de stap naar het publiceren van haar werk gezet? Uit louter financiële motieven? Dat is onwaarschijnlijk. Haar ouders hadden geld genoeg. Om zich te onderscheiden en los te maken van het ouderlijk huis? Mogelijk, maar daar biedt Lear nauwelijks feiten of argumenten voor. Potter was eerder dociel dan opstandig. Ze snakte wel naar een bepaalde mate van zelfstandigheid en onafhankelijkheid, maar geld was nooit een probleem. Toen de uitgevers niet direct enthousiast op haar werk reageerden, besloot ze haar boeken zelf op de markt te brengen. Eenmaal succesvol heeft ze altijd in de gaten gehouden of haar rechten wel veilig waren. Allemaal zaken die weinig of niets te maken hebben met liefde voor de natuur of de ijverige bestudering ervan, maar eerder duiden op een sterke persoonlijkheid die zich relatief laat ontvouwde.

Het enige voordeel van Lears nauwgezette natuurhistorische benadering is dat ze het sentimentele van Potters aangeklede muizen en konijnen enigszins relativeert. Wat een eindeloos geduld en analytisch vermogen moet Potter hebben gehad toen ze haar muizen, insecten, paddestoelen en konijnen bestudeerde, tekende, ontleedde, uitkookte, opzette of beschreef. Een precieze biologe die alles volgens helder omschreven, milieuvriendelijke regels uitgevoerd wilde hebben.

Darwin

Waarom Lear in haar biografie niet dieper ingaat op de mogelijke invloed van het Darwinisme op Potter, is onduidelijk. Slechts een keer verwijst ze ernaar omdat een kortstondige vriendin van Potter er iets in zag. Lear suggereert dat een dergelijke belangstelling taboe was voor een vrouw in een unitarisch georiënteerde familie. Een pover argument, omdat diezelfde vrouw op tal van andere gebieden de grenzen van het toegestane wel wist te doorbreken.

De gehanteerde wetenschappelijke aanpak - alle feiten, data, hypotheses, historische, sociologische en psychologische factoren onderzoeken, controleren, verifiëren en benoemen - heeft in deze biografie nadelig uitgepakt. Hoe relevant zijn de wapenfeiten van alle voorouders en familieleden als ze niet of nauwelijks worden gerelateerd aan de keuzes die de heldin maakte? En is het niet vreemd om steeds het aambeeld van de slechte moeder-dochter relatie te beslaan als daarvoor nauwelijks bewijs of argumenten worden aangevoerd? Met haar vader had de kleine Beatrix blijkens de verhalen over wat ze zoal samen deden, een betere relatie dan met haar moeder, maar dat

[p. 60]

die zich niet of nauwelijks met haar opvoeding bemoeide, was normaal in het victoriaanse Engeland.

De aanpak en structuur van de biografie mag dan zorgvuldig zijn, de indeling naar achtergronden, overgangen, experimenten, ontdekkingen, ideeën en ervaringen is zo uitputtend en saai dat romantiek en betovering volledig ontbreken. Lear heeft wel erg weinig psychologische duiding aangedurfd. Potter verloor op haar twintigste haar haren - er moet toch iets met haar aan de hand zijn geweest? Wat heeft die periode van ziekte en isolement met haar gedaan? Heeft het haar veranderd, verbitterd gemaakt, zelfstandiger of juist volgzamer? Heeft ze eronder geleden of was het gewoon een van die periodes in haar leven waar men liever niet bij stilstaat? Dit soort vragen liet zich niet beantwoorden op grond van Potters brieven, omdat men in de jaren twintig van de vorige eeuw doorgaans weinig expliciet was over het innerlijk leven. Maar er zijn andere levens, levensverhalen en theorieën waaruit Lear had kunnen putten. De inventarisatie en rangschikking van het feitenmateriaal is zo dominant dat het verhaal van Beatrix Potters leven nergens van de grond komt. Stijl, woordkeus, structuur zijn keurig maar saai. Doordat de natuurhistorische feiten slechts een marginale toevoeging zijn aan wat we al van Potter wisten, is deze fraaie, wetenschappelijke uitgave toch behoorlijk overbodig.

Linda Lear, Beatrix Potter. A Life in Nature (Londen, Penguin Books 2007)