Biografie Bulletin. Jaargang 16

[p. 85]

Een brave Hendrik
De wereld van Otto van Eck
Dolph Kohnstamm

Achttien jaar was Otto van Eck toen hij in 1798 stierf. Twaalf jaar daarvoor was hij begonnen met het bijhouden van een dagboek, niet voor zijn plezier, maar omdat zijn ouders dat wensten. Arianne Baggerman en Rudolf Dekker voorzagen de aantekeningen van Otto van uitvoerig commentaar en plaatsten het in een historisch kader.

In 1998 publiceerden Baggerman en Dekker Het dagboek van Otto van Eck, geschreven in de jaren 1791 tot 1797 door een jongen die elf jaar oud was toen hij ermee begon en achttien toen hij ermee ophield. Een jaar later stierf hij aan tuberculose. Het dagboek bevindt zich in het Rijksarchief van Gelderland als onderdeel van het familiearchief van de familie Van Eck, en bestaat uit 1560 beschreven velletjes papier.

Die eerste publicatie - bij Uitgeverij Verloren - opende met een inleiding van dertien pagina's, waarna zonder commentaar of uitleg de volledige transcriptie in tweehonderdzestig pagina's werd afgedrukt. Het boek dat nu is verschenen kan gezien worden als een nadere uitwerking van die eerste dertien pagina's inleiding, waarbij telkens fragmenten uit het dagboek gebruikt zijn ter illustratie en onderbouwing van de besproken thema's. Stond in die eerdere publicatie het dagboek op zichzelf, hier is het gebruikt als leidraad voor een prachtige historische studie van leven en denken in Holland aan het einde van de achttiende eeuw en het begin van de negentiende eeuw. Wie die eerste publicatie leest raakt gemakkelijk geërgerd. Wat een brave Hendrik! Wat een saaie opsomming van bezigheden! Het kost moeite het uit te lezen en zal buiten de vakhistorici maar weinig mensen hebben aangesproken. Groot is het verschil met dit nieuwe boek, het resultaat van een jarenlange studie in het kader van een nwo ‘Vernieuwingsimpulsproject’ toegekend aan de Rotterdamse Faculteit voor Historische en Kunstwetenschappen, waaraan beide auteurs verbonden zijn. Het resultaat is een mooi geschreven en rijk geïllustreerde reeks van historische hoofdstukken, in het bijzonder over verschillende aspecten van de opvoeding in een

[p. 86]

periode van Verlichting, tijdens de politieke en staatkundige omwentelingen van die jaren. Zonder twijfel een van de belangrijkste boeken op het terrein van de historische pedagogiek ooit in ons land verschenen, een must voor alle studenten en docenten die op dat gebied werkzaam zijn. Het boek werd dit jaar bekroond met de dr. Wijnaendts Francken-prijs van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.

Waar Otto in het eerste boek irriteerde, wordt hij in dit boek het sympathieke slachtoffer van een tirannieke moeder die hem dwingt een dagboek bij te houden opdat zij en haar man het iedere avond kunnen lezen, opdat zij kunnen nagaan of hun oudste zoon berouw genoeg toont voor zijn ongehoorzame gedrag en plichtverzaking. Op een gegeven moment gaan zij zelfs zo ver dat ze het dagboek aan vrienden willen laten lezen.

Otto's vader, Lambert van Eck, was rechter en politicus in Den Haag. Beide ouders stamden uit regentengeslachten en hadden geld genoeg voor een groot huis in de stad én een fraai buitenhuis nabij Delft. Het boek opent met een fascinerend verslag door vader Van Eck van een reis naar Parijs, die hij in 1788 samen met zijn vriend en zwager, de Rotterdamse baljuw Paulus Gevers, maakte. Van Eck was een progressieve en liberale intellectueel. In het familiearchief bevindt zich een door hem geschreven encyclopedie. Otto genoot van het buitenleven zoals Rousseau's Emile daarvan genoot, en de beschrijvingen van de Hollandse pastorale natuur - in stukken waarin de beide auteurs de jongensstem begeleiden en inkaderen - doen daarnaar hevig terugverlangen.

Een deel van de rijke en veelzijdige historische kennis van de auteurs komt naar voren in zestig pagina's noten, bronnen, verantwoording en nadere verklaringen. Ach, had Otto mogen weten dat zijn met tegenzin geschreven ‘journaals’ twee eeuwen later tot dit boek zouden leiden! Het was hem als zieke en stervende achttienjarige tot troost geweest.

Arianne Baggerman en Rudolf Dekker, Kind van de Toekomst. De wondere wereld van Otto van Eck (1780-1798) (Amsterdam, Wereldbibliotheek 2005)