Biografie Bulletin. Jaargang 16

[p. 39]

De hele mens
Het biografisch onderzoek naar Marga Klompé
Gerard Mostert

In oktober 1956 was Gerard Mostert vijftien jaar, maar hij herinnert zich nog goed dat in die tijd voor het eerst een vrouw als minister in het kabinet plaatsnam: Marga Klompé. Vijftig jaar later is hij bezig met onderzoek dat zijn neerslag moet krijgen in een biografie van Klompé.

Door haar promotieonderzoek naar Corry Tendeloo (1897-1956, advocaat, politica en strijdster voor vrouwenrechten) had de historica Anneke Linders de smaak van onderzoek naar belangrijke politica's goed te pakken gekregen. Tijdens dit onderzoek was ze diverse malen gestuit op Marga Klompé, een politica die zij zo interessant vond dat ze besloot aan haar een biografie te wijden. Zij beschouwde het als een uitdaging; terwijl van Tendeloo bijzonder weinig bekend en op te sporen was, bestaat van Marga Klompé een meterslang archief en zijn er talloze publicaties over haar verschenen. Linders ging het onderzoek op eigen initiatief als zelfstandig onderzoeker verrichten, de daarmee gepaard gaande onkosten bestrijdend uit subsidies van fondsen.

Het is opmerkelijk dat over Klompé nog geen wetenschappelijke biografie is geschreven, terwijl ze op velerlei manieren een zeer belangrijke rol heeft gespeeld, niet alleen als vrouw in de nationale en internationale politiek, maar ook als rolmodel voor veel al dan niet rooms-katholieke vrouwen en als vrouwelijke leek binnen de rooms-katholieke kerk. Weliswaar hebben de afgelopen jaren enkele historica's serieus het plan opgevat een biografie van Klompé te schrijven, maar vooralsnog zonder resultaat. Terwijl de jaren verstrijken en de mensen die Klompé van nabij hebben meegemaakt en in staat zijn daarover te vertellen, snel in aantal afnemen.

Bijzondere erfenis

Dat er steeds minder mensen leven die Klompé persoonlijk hebben gekend, was een van de redenen waarom Linders haar onderzoek begon met het verzamelen van mondelinge bronnen. Zij hechtte in haar gesprekken zeer aan het scheppen van een gemeenschappelijke basis van vertrouwen

[p. 40]

Marga Klompé 1912-1986
Kath. Documentatiecentrum te Nijmegen.
Fotograaf: S.E. Smit

en veiligheid en heeft op die manier optimaal kunnen putten uit de herinneringen van meer dan zestig mensen. Daarbij ging het vooral om herinneringen aan Marga Klompé als privépersoon, een aspect waarover in de archieven bijzonder weinig te vinden is. Klompé zelf bracht over haar privéleven in interviews slechts mondjesmaat iets naar buiten.

Tegelijkertijd deed Linders in een groot aantal archieven onderzoek naar een aantal deelgebieden, die in de eerste vijf hoofdstukken van haar biografie een plaats zouden moeten vinden: Klompés jeugd, haar studie in Utrecht en haar tijd als lerares scheikunde; de oorlogsjaren, haar betekenis voor de Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers, haar bemoeienis met een aantal andere vrouwenorganisaties en haar eerste contacten met koningin Wilhelmina en prinses Juliana. Voor informatie over Klompés functioneren in de internationale politiek raadpleegde Linders onder meer het archief van de Raad van Europa in Straatsburg. Deze vijf hoofdstukken plus samenvattingen van een aantal volgende hoofdstukken had ze geschreven, toen zij op 19 december 2005 stierf.

Omdat ik, haar man, vanaf het begin als een soort assistent intensief bij het hele onderzoeksproces betrokken was geweest, vroeg ze mij, toen duidelijk was dat zij spoedig zou sterven, te proberen het project tot een goed einde te brengen. Een bijzondere erfenis, die ik mij met gemengde gevoelens door haar in de schoot heb laten werpen. Bij de uitvoering ervan word ik gesteund, geholpen en gecorrigeerd door de historica Anneke Ribberink, die bereid is betrokken te zijn bij het project, en door twee meelezers, vrouwen met professionele redactionele ervaring.

Door mijn betrokkenheid vanaf het begin van het onderzoek kwam ik langzaam maar zeker dichter bij Klompé. Dat was en is alleen maar gunstig, omdat de distantie aanvankelijk overheerste. Ik ben voormalig theoloog en conservatoriumdocent muziektheorie, niet rooms-katholiek, geen vrouw, geen historicus of politicoloog. Toch raak ik, naarmate het onderzoek vordert, van lieverlee meer geïnteresseerd in Klompé - wegbereidster op veel terreinen - en haar drijfveren, haar geloof en haar persoonlijkheid.

Aan een aantal onderwerpen die Anneke Linders met betrekking tot deze biografie belangrijk vond en die in discussies tussen haar en mij aan de orde kwamen, zal in het boek veel aandacht besteed worden. Om te

[p. 41]

beginnen: ik zal geen hagiografie schrijven. Dat is in dit geval het vermelden waard, gezien de grote schare bewonderaars van Klompé. Het was veelzeggend dat Ruud Lubbers op een bijeenkomst van de Marga Klompé Stichting op 28 oktober 2006, precies twintig jaar na Klompés overlijden, gekscherend een opmerking maakte over een eventuele heiligverklaring van Marga. Verder is het interessant dat het wezen van de mens, als schepsel van God, in de gedachtewereld van Klompé een centrale plaats innam. Als zij sprak over de mens bedoelde zij, vanuit haar christelijke geloofsbeleving, de hele mens: lichaam en geest, met materiële én immateriële behoeften. Door mij zal ‘heel de mens’ daarnaast opgevat worden als een persoonlijkheid met goede en slechte kwaliteiten, sterke en zwakke eigenschappen. Dit zal aannemelijk moeten worden gemaakt op grond van bronnen, waarbij de biograaf er niet aan ontkomt zelf te beoordelen wat goed en wat slecht is. Ook is ‘heel de mens’ op te vatten als een individu dat geboren en gevormd wordt in een psychosociaal ‘systeem’, in dit geval het gezin. Ik zal niet terugdeinzen voor het zoeken naar verklaringen die in Klompés jeugd te vinden zijn. Linders was ervan overtuigd dat voor Klompé, zoals voor veel prominente politica's, haar moeder van buitengewoon groot belang was. (In Biografie Bulletin jaargang 14 nummer 1, voorjaar 2004, schreef zij daarover een artikel met de titel ‘Cherchez la mère’, een noodzakelijke aanvulling op de bekende theorie over het belang van de vader.)

Het belangrijkste echter van alle aspecten van Klompé moet in de biografie dat van gender zijn. Haar schitterende politieke carrière - uitmondend in het ambt van minister, in 1971 gevolgd door de benoeming tot Minister van Staat - is vooral boeiend omdat zij een vrouw was. Daarom is het belangrijk na te gaan hoe Klompé dacht over de positie van vrouwen in de samenleving en over een eventuele specifiek vrouwelijke bijdrage daarin. Samenhangend daarmee is het van belang te weten hoe zij zichzelf als vrouw zag.

Gezinswerk

Ten slotte nog wat problemen, die iedere biograaf maar al te bekend zullen voorkomen. Zoals het probleem van chronologie versus thematiek, waarbij ik er niet aan ontkom beide te combineren en binnen de chronologie verschillende thema's tot onderwerp te nemen. Dan is er het probleem van de maatschappelijke en politieke context. Natuurlijk opereerde Klompé niet in een vacuüm, maar ik ervaar het probleem als een voortdurend vaststellen van proporties en prioriteiten. Het boek moet enerzijds niet een aan Klompé opgehangen vaderlandse geschiedenis van 1948 tot 1971 c.q. rooms-katholieke kerkgeschiedenis van 1971 tot 1986 worden. Aan de andere kant moet ik ervoor waken belangrijke maatschappelijke zaken over het hoofd te zien. Ik geef daarvan het volgende voorbeeld. Uit interviews met leerlingen van scheikundedocent Klompé komt duidelijk naar voren dat zij het belangrijk vond de meisjes sociale vorming mee te geven als voorbereiding voor hun latere functioneren in gezin en maatschappij. Maatschappelijk werk noemde Klompé dat. Een leuk initiatief, zo lijkt het. Maar bij nader inzien blijkt dat Klompé daarmee helemaal paste binnen de context van het rooms-katholieke beleid ten aanzien van de middelbare

[p. 42]

meisjesscholen. Men vond maatschappelijk werk uitstekend geschikt voor meisjes, omdat het ‘gezinswerk’ was, zoals te lezen valt in het artikel ‘Als het meisje zich maar weet weg te cijferen. De katholieke mms tijdens het Interbellum’, van Margriet Noordman en Wilma Schellekens in Vijfde Jaarboek voor vrouwengeschiedenis. Zo origineel was het idee dus niet. Overigens distantieerde Klompé zich in verschillende uitspraken van de antifeministische gedachte die aan het rooms-katholieke meisjesonderwijs ten grondslag lag.

Hiermee is in het kort het begin geschetst van het verhaal over de bijzondere erfenis die mij een jaar geleden ten deel viel. Er moet nog veel onderzoek en schrijfwerk gedaan worden, maar te zijner tijd zal dit alles resulteren in een biografie van Klompé, een boek dat er moet komen. Niet om Klompés toekomstige plaats in de nationale geschiedeniscanon te helpen realiseren, maar wel als bouwsteen voor de geschiedschrijving over vrouwen en als inspiratiebron voor verder onderzoek.