Biografie Bulletin. Jaargang 16

[p. 50]

Het lijntje van Nijntje
Een onconventionele biografie van Dick Bruna
Joukje Akveld

Een van de bekendste Nederlandse exportartikelen is Nijntje Pluis, de schepping van Dick Bruna. Bruna is echter meer dan de bedenker van het wereldberoemde konijn. Hij schreef ook boeken voor volwassenen en ontwierp talloze omslagen. Als beroemd burger van de stad Utrecht kreeg hij onlangs een museum; nu volgt een biografie.

Dick Bruna is hot. Zijn geesteskind Nijntje Pluis is al lang geleden tussen de kaften van het boek uitgehupt en leidt een tweede leven in de wereld van merchandising en commercie. Nog niet zo lang geleden begon ze zelfs een politieke loopbaan als ambassadeur van New York, waar ze als ‘Family Tourism Ambassador’ de stad moet promoten. Maar Bruna, de bijna tachtigjarige kunstenaar uit Utrecht, staat voor meer dan een wereldberoemd konijn. Zijn omslagontwerpen voor de Zwarte Beertjes-serie genieten een grote populariteit onder verzamelaars en een wethouder van Utrecht trok de aandacht toen hij verklaarde dat zijn stad over twee merken beschikt: de Dom en Dick Bruna. Dat was voldoende aanleiding om een museum voor Bruna op te richten; geen enkele andere Nederlandse kinderboekenschrijver of -illustrator viel deze eer ooit eerder te beurt.

Bij uitgeverij Waanders verscheen Dick Bruna, een ‘baksteen’ van 550 pagina's van hetzelfde vierkante formaat als Bruna's prentenboekjes. Een biografie in de strikte zin des woords is het niet - wel een rijk geïllustreerd boek met typische Bruna-typografie en Bruna-tekeningen, dat uitnodigt tot eindeloos bladeren.

‘Het lijntje van Nijntje is meesterlijk,’ zegt Sjarel Ex, directeur van museum Boijmans van Beuningen, in het voorwoord van Dick Bruna. Daarmee is de toon van het boek gezet. Zijn constatering wordt gevolgd door artikelen van Joke Linders, Koosje Sierman, Ivo de Wijs en Truusje Vrooland-Löb, die hun enthousiasme over Nijntje en haar schepper evenmin onder stoelen of banken steken. Dick Bruna leest dan ook in eerste instantie als een hulde aan de kunstenaar en zijn creaties.

De vier schrijvers namen ieder een ander aspect van Bruna's kunstenaarschap onder de loep. Zo ontstaat niet alleen een beeld

[p. 51]

van Bruna als tekenaar, maar ook als grafisch vormgever, ontwerper, schrijver en uiteindelijk inspirator voor een serie succesvolle kindermusicals.

Een koffertje van geluk

Joke Linders nam het leeuwendeel van het boek voor haar rekening. In bijna driehonderd pagina's - waarvan meer dan de helft uit illustratiemateriaal bestaat - beschrijft ze hoe Hendrick Magdalenus Bruna zich ontwikkelt van een klein, mollig ventje met klompvoetjes tot ‘de vader van Nijntje’.

Een aardige anekdote is de geboorte van Mijn, die plaatsvond tijdens een vakantie in Egmond aan Zee. Zoals dat bij de echte groten der aarde gaat, werd deze geboorte voorafgegaan door een annunciatie:

dag mevrouw Pluis, riep toen de engel
luister goed naar wat ik zeg
u krijgt een lief klein wit konijntje
toen vloog het engeltje weer weg

Het was 1955, een ster was geboren.

Anders dan de naam ‘Nijntje Pluis’ doet vermoeden wilde Bruna geen pluizig konijn neerzetten. Zijn creatie moest platter zijn, eerder het idee van een konijn verbeelden dan een realistische hangoor. Geïnspireerd door Léger en Matisse ontstond de Nijntje die later als Miffy de wereld zou veroveren. Ze zou in 1963 nog wel een facelift ondergaan - houding en vorm van Nijn worden strakker, fierder, zelfbewuster - maar in grote lijnen was het konijn dat meer dan vijftig jaar de muze van Dick Bruna zou zijn een feit.

Linders geeft een voorzichtige verklaring voor de populariteit van Bruna's prentenboeken: de rechtstreekse blik van zijn figuren maakt niet alleen een betrouwbare, oprechte indruk, ze vraagt ook om aandacht en sympathie. Bovendien bieden Bruna's verhalen veiligheid en bescherming - ze kennen stuk voor stuk een happy end. ‘Ik wil kinderen uitzicht bieden,’ zegt Bruna hier zelf over, ‘een koffertje met geluk meegeven.’

Linders doet meer dan het beschrijven van de prentenboekenmaker Bruna. Ze plaatst zijn werk in een breder perspectief door in de tekeningen invloeden aan te wijzen van Mondriaan, Matisse en Mirò. Door beschouwingen over de kunstenaar af te wisselen met zijn levensverhaal laat ze zien hoe leven en werk samenhangen. Ze beschrijft Bruna's jeugd in Zeist, de oorlogsjaren, waarin de familie enkele jaren onderdook in Breukelerveen, Dicks onwil om in de voetsporen te treden van zijn vader als directeur van uitgeverij A.W. Bruna & Zoon, zijn groeiende belangstelling voor vormge-

[p. 52]

ving en ontwerpen en - uiteindelijk - zijn carrière als kunstenaar.

en later als ik groot ben
dus over een paar jaar
dan weet ik nu wel wat ik word
dan word ik kunstenaar

Een kunstenaarschap dat overigens begint met omslagontwerpen voor de Zwarte Beertjes-serie. Dick is namelijk verliefd geworden en de vader van het meisje wil zijn dochter alleen maar weggeven als de aanstaande echtgenoot in staat is haar financieel te onderhouden. Om die reden aanvaardt Bruna een vaste aanstelling als vormgever bij de uitgeverij van zijn vader - zo komt hij alsnog in het familiebedrijf terecht.

Musical

Bruna's carrière als vormgever en ontwerper van omslagen komt aan bod in het artikel van Koosje Sierman. De Zwarte Beertjes-serie van uitgeverij Bruna is niet alleen een commercieel succes (de minimale oplage van een Beertjesboek is 15.000 exemplaren, soms loopt die op tot 100.000 exemplaren), maar wordt ook al snel beschouwd als de meest geprofileerde pocketserie van Nederland. Bruna's eigenzinnige omslagen hebben daar zeker aan bijgedragen.

Sierman beschrijft Bruna's unieke vormtaal, zijn onconventionele benadering van detectives en thrillerachtige verhalen - bij Bruna geen horror en sensatie, maar grafisch vernuft en humor - en zijn afkeer van de zakelijke kant van het vak; Dick mocht dan in het bedrijf van zijn vader werken, hij was en bleef vóór alles een kunstenaar.

De artikelen van Ivo de Wijs en Truusje Vrooland-Löb staan enigszins los van de rest van het boek. Het stuk van De Wijs is een persoonlijk verhaal over zijn samenwerking met Dick Bruna bij het wordingsproces van de verschillende Nijntje-musicals die de afgelopen jaren zijn opgevoerd. De Wijs schreef hiervoor de teksten en liedjes. In zijn stuk laat hij zien hoe uit een aantal bestaande Nijntje-verhalen uiteindelijk een succesvolle musical groeit. Het is een aanstekelijk artikel dat nieuwsgierig maakt naar deze theatervoorstellingen voor de allerkleinsten en het onderstreept hoe Nijntje Pluis een eigen leven is gaan leiden buiten de boeken.

Truusje Vrooland-Löb blikt terug op Bruna's succesvolle carrière en de prijzen die hem ten deel vielen. Ze doet dit deels in de vorm van een interview, en besluit met een uitspraak van Bruna: ‘Ik heb mezelf nooit een echte illustrator gevoeld; dat ben ik niet. Ik ben echt een grafisch ontwerper!’

Het is een mooi citaat om het boek mee af te sluiten, maar wie Dick Bruna heeft gelezen weet dat de kunstenaar zichzelf ermee te kort doet. Bruna is schrijver, tekenaar, prentenboekenmaker, vormgever en ontwerper in een - dat is precies wat dit aardige boek duidelijk maakt.

Joke Linders, Koosje Sierman, Truusje Vrooland-Löb en Ivo de Wijs, Dick Bruna (Zwolle, Waanders 2006)