Biografie Bulletin. Jaargang 16

[p. 47]

De ontmoeting van twee geestverwanten
Het leven van Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer
Marijke Hilhorst

Aukje Holtrops biografie van Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer, beter bekend als Nynke van Hichtum, heeft veel weg van een dubbelbiografie; een groot deel van het boek gaat over het leven van Bokma de Boers echtgenoot, Pieter Jelles Troelstra. Nadeel of voordeel - het handige is dat de biografie zo een mooi tijdsbeeld geeft.

Er zullen weinig ouderen zijn die niet al voor het verschijnen van de film ‘Nynke’ in 2001 wisten dat Nynke van Hichtum de schrijfster is van Afke's tiental, het aandoenlijke kinderboek dat haar begin twintigste eeuw beroemd maakte. Maar voor een groot deel van de kwart miljoen bezoekers die het kostuumdrama trok, zal haar levensverhaal een openbaring zijn geweest. Weinigen weten dat Aukje Holtrop de maker van de film, Pieter Verhoeff, op het spoor zette van Nynke en hem van informatie voorzag.

De Friese schrijfster maakte gebruik van een pseudoniem. Haar echte naam luidt Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer en ze leefde van 1860 tot 1939. Ze was achttien jaar getrouwd met Pieter Jelles Troelstra, de oprichter van de sdap.

Natuurlijk heeft de biografie waarop Aukje Holtrop in oktober 2005 als historica promoveerde aan de Universiteit van Groningen een veel breder perspectief dan de film. Misschien zou je zelfs kunnen zeggen dat het een dubbelportret is, want Pieter Troelstra neemt een ongeveer even grote plaats in als zijn eerste echtgenote. Tijdens het lezen van de ruim zeshonderd pagina's tellende levensbeschrijving bekroop me zelfs zo nu en dan het gevoel dat het hier om de ‘vrouw van’ ging, wat waarschijnlijk komt omdat er over en van Pieter Troelstra veel meer archiefmateriaal bewaard is gebleven dan over en van Sjoukje Bokma de Boer. Van hem zijn bijvoorbeeld de Gedenkschriften overgeleverd, terwijl zij - helaas - nooit memoires heeft geschreven. Driekwart van de biografie handelt over de jeugd van Sjoukje en haar huwelijksjaren met Pieter Troelstra. Pas na de scheiding, op de laatste 150 bladzijden van de biografie, ontpopt de rups Sjoukje zich tot de vlinder Nynke van Hichtum. Ook al is dat lang na het succes van Afke's tiental, in de

[p. 48]

ruim dertig jaar die nog voor haar liggen is ze bijzonder productief.

Zeker weten

Het huwelijk begint spectaculair. Twee geestverwanten ontmoeten elkaar en herkennen in de ander de romantische idealen en hooggestemde verwachtingen. Hij een begaafde, spotzieke rechtenstudent, zij net als hij Fries in hart en nieren, met grote bewondering voor literatuur en zelf ook schrijfster. Niets lijkt hun geluk in de weg te staan. Toch gaat de glans er gauw vanaf. Na de geboorte van het tweede kind stort Sjoukje niet alleen geestelijk in, ook lichamelijk wordt ze nooit meer de oude. Wellicht was het een postnatale depressie; Holtrop waagt zich niet aan speculaties en vult geen gaten op, maar beperkt zich tot dat wat ze zeker weet. Dat is wetenschappelijk verantwoord, maar wel een beetje streng. Het is geen eerlijke vergelijking, maar toch is de film van Pieter Verhoeff - die wel durfde te interpreteren - indringender. Zo nu en dan heb je als lezer de indruk dat Holtrop worstelt met haar hoofdpersoon. Op andere momenten vervalt ze tot een zekere wijdlopigheid waardoor de voortgang van de geschiedenis wordt vertraagt. In haar voorwoord bekent Holtrop zelfs dat ‘het wezen van deze vrouw me raadselachtig is gebleven’.

Troelstra was een energieke man die in plaats van als advocaat een flink inkomen te verdienen, de barricades beklimt en zich inzet voor de minder bedeelden in de samenleving. Ook al vervalt daardoor zijn eigen gezin tot armoede en brengt het risico's met zich mee. Neem de Utrechtse periode in de jaren negentig van de negentiende eeuw, waarin Troelstra elke zaterdagavond

Het gezin Troelstra-Bokma de Boer

het actieblad De Baanbreker uitvent, hetgeen nog al eens uitloopt op rellen. Tegenstanders uit verschillende kampen achtervolgen hem en zijn aanhangers met messen, stokken en zelfs pistolen. Op een van die avonden achtervolgen ze hem tot aan zijn huis, waar ze joelen: ‘Hang hem op aan een touw, de jonge Troelstra en zijn vrouw.’ Ze gooien de ramen in. Achter de deur staat Sjoukje, met het broodmes in de aanslag. Ze zal haar kinderen beschermen, zo nodig met gevaar voor eigen leven. Dat is opmerkelijk voor een in welvaart en burgerlijke rust opgegroeide vrouw. Hoe modern het domineesgezin waar Sjoukje tot haar achtentwintigste woonde ook was, ze gaf lange tijd niet veel blijk van politieke of maatschappelijke interesse. Later werd ze weliswaar, net als Troelstra, een socialist, maar ze was meer een gevoelssocialist, geen

[p. 49]

theoretica, zoals Holtrop concludeert.

Ondanks alles steunt zij haar man door dik en dun: ‘mijn strijder’ noemt ze hem bewonderend. Ze moet enorm veel van hem hebben gehouden. En hij van haar, want hij was ondanks zijn tekortkomingen een goede echtgenoot en bovendien een warme, aardige vader voor de kinderen.

Kinderen overigens, die al op jonge leeftijd naar kostschool werden gestuurd, ook al benadrukt Van Hichtum in al haar stukken het grote belang van de moeder in een gezin, een moeder die dag en nacht beschikbaar moet zijn. Moeder Sjoukje heeft het ideale moederschap dat ze zo graag beschreef zelf niet kunnen verwezenlijken. Ze was nu eenmaal niet onvermoeibaar zoals Afke, de moeder van het tiental kinderen. Dat neemt niet weg dat Pieter ervan uit ging dat hij eenmaal thuis, na afwikkeling van zijn altijd drukke politieke agenda, door haar verzorgd zou worden. Iets waar zij, hoe toegewijd ook, eigenlijk een te zwakke gezondheid voor had.

Als Sjoukje weer eens in Duitsland kuurt vanwege haar kwalen, wordt Pieter verliefd op een veel jongere en gezonde huishoudster met wie hij al twee maanden na de scheiding met Sjoukje trouwt. Dat moet een klap in haar gezicht zijn geweest. Toch heeft de scheiding haar ook bevrijd, want nadien kwam haar literaire productie pas goed op gang. Haar wilskracht won het van haar ziekelijkheid, haar geest regeerde over een zwak lichaam. Niet dat het allemaal oorspronkelijk werk betrof; ze vertaalde en bewerkte volksverhalen, maakte bloemlezingen en schreef beschouwingen over het genre kinderboeken.

Maar wat is oorspronkelijk werk? De schrijfster heeft altijd beweerd niet over fantasie te beschikken; haar inspiratiebronnen waren de verhalen die ze in haar jeugd had gehoord en de waargebeurde geschiedenissen die ze als volwassene te horen kreeg en nauwkeurig vastlegde. Zo heeft het gezin waaruit haar hulp in de huishouding Hiltje Feenstra afkomstig was, model gestaan voor Afke's tiental.

Holtrop heeft Nynke van Hichtum en Pieter Troelstra zeer overtuigend in hun tijd geplaatst. Deze biografie is niet alleen een literaire, maar ook een sociale geschiedenis en geeft de roerige politieke en maatschappelijke ontwikkelingen van eind negentiende, begin twintigste eeuw uitstekend weer.

Aukje Holtrop, Nynke van Hichtum. Leven en wereld van Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer 1860-1939 (Amsterdam, Contact 2005)