Biografie Bulletin. Jaargang 14

[p. 36]

Held om het geld
Waarom Piet Hein om de verkeerde daden vereerd werd
Jacco Brink

In de hedendaagse geschiedschrijving groeit de aandacht voor de rol van persoonlijkheid en leiderschap. Talloze gedegen biografieën van belangrijke politici en leiders zien het licht; boeken waarin ook de stijl van de leider onder de loep wordt genomen. In Admiraal Zilvervloot probeert Ronald Prud'homme van Reine voornamelijk recht te doen aan de heldhaftigheid van Piet Hein.

Biografieën van succesvolle zeeofficieren zijn bij uitstek geschikt om het onderwerp als ‘held’ voor het voetlicht te brengen. Enkele recente biografieën in dat genre zijn niet alleen in historische zin interessant, maar zouden ook als lesmateriaal kunnen fungeren voor een cursus leiderschap- en managementtechnieken. Neem bijvoorbeeld Nelson, Love & Fame, de biografie van Horatio Nelson door Edgar Vincent. Deze biograaf laat zien hoe Nelsons leiderschap functioneerde door diens beweegredenen en omgang met de manschappen minutieus te beschrijven. Voer voor managers en politici.

In Nederland verscheen een vergelijkbaar boek. Ronald Prud'homme van Reine heeft met Admiraal Zilvervloot, biografie van Piet Hein zijn trio zeeheldenbiografieën afgerond. Eerder schreef hij de biografie van Michiel Adriaenszoon de Ruyter en de duo-biografie van Maarten en Cornelis Tromp. Zijn biografie van Piet Hein (1577-1629) is goed gedocumenteerd en prettig leesbaar. Een hagiografie is het niet geworden, maar de biograaf probeert wel recht te doen aan de held Piet Hein. Het begin van de zeventiende eeuw werd in de Lage Landen getekend door de onafhankelijkheidsstrijd, een nieuwe staatsvorming, opbloeiende handel en economische groei en de oorlogen tegen de Spanjaarden, de Portugezen en later de Engelsen. Met het einde van het twaalfjarig bestand in 1621 ontstond de maatschappelijke structuur die dominee en koopman de gelegenheid gaf het landsbestuur in handen te nemen. Godsdienst en handel vroegen om bescheidenheid en nijverheid in het dagelijks leven. Calvinistische patriciërs bestuurden de jonge Republiek, en oorlogen en handelsbelangen gingen hand in hand. De machtige Verenigde Oost-Indische Compagnie en de pas opgerichte West-Indische Compagnie waren sterke spelers in de internationale arena van wereldzeeën. De kleine republiek nam het op tegen het grote buitenland. De zeeën werden de broedgronden van Nederlandse helden als Piet Hein.

In Admiraal Zilvervloot beschrijft Prud'homme van Reine Heins vormende jaren, tot zijn indiensttreding bij de

[p. 37]

Piet Hein. Schilderij toegeschreven aan Paulus Moreelse, 1629.

West-Indische Compagnie in 1623 in één hoofdstuk. De biograaf vertelt hoe de held op een reis naar de Middellandse Zee gevangen genomen wordt door de Spanjaarden en vijf jaar op de galeien voor de ‘Spekken’ moet werken. Daarna reist Hein naar West-Indië en vervolgens komt hij weer vier jaar bij de Spanjaarden vast te zitten. Er volgen jaren van omzwervingen voor de voc in Oost-Indië, en daarna is Hein een tijd koopvaarder in Europa; een voor hem redelijk rustige periode. In 1623 neemt hij dienst bij de pas opgerichte West-Indische Compagnie. Daar begint het echte heldenverhaal.

Doorzettingsvermogen

De Nederlandse helden zijn weliswaar geëerd, maar aan echte heldenverering hebben we ons nooit overgegeven. Hoe komt het dat Engeland, anders dan Nederland, haar zeehelden wel altijd vurig aanbeden heeft? Wellicht omdat de Engelse vloot een ambitieuze zeeman allerlei kansen bood om op te klimmen en zich te onderscheiden. In Engeland werd het heldendom gefaciliteerd met ordes, promoties, spreekbuizen en publicaties; alles in het kader van God en Vaderland. Eer werd verworven door het dienen van het vaderland in een goed gevecht, door an officer and a gentleman te zijn en door nobel en onverschrokken leiderschap te tonen. Deze ingrediënten vinden we terug in het heldenepos van Engelands admiraal Horatio Nelson. Zijn leiderschap, zijn individuele gevechtsacties als kapitein en zijn daden als briljant admiraal van de vloot werden en worden unaniem geroemd.

Voor Piet Hein waren de omstandigheden 170 jaar eerder in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden anders. Het succes van een officier van een kapersvloot werd afgemeten aan de opbrengst, in termen van handelsbelangen en de schade die de vijand was toegebracht. Zijn heldendom voor het volk werd minder bepaald door zijn deugden als leider dan door zijn commerciële successen. Piet Hein voer namens het bestuurscollege van de Heren Negentien in verschillende functies op vloten van de West-Indische Compagnie. De pijlers van de wic waren de kaapvaart, koophandel en kolonisatie. Hierbij werden handels- en staatsbelangen haarfijn op elkaar afgestemd. Uitgerust met kapersbrieven en instructies om de vijand zoveel mogelijk schade toe te brengen, werden expedities uitgezonden naar Angola, Brazilië en de Caribische zee.

In deze episode van Prud'homme van Reine's biografie krijgen de echt grote daden van Piet Hein gestalte. Prud'homme van Reine laat zien waarom Heins verovering van Sao Salvador werkelijk heldhaftig genoemd mag wor-

[p. 38]

De verovering van San Salvador op 9 en 10 mei 1624

den. Hein leidt als vice-admiraal de bestorming van het waterfort, dat in de baai van Bahia de Todos os Santos (Allerheiligenbaai) de toegang tot Sao Salvador bewaakt. Nadat hij vertrokken is, heroveren de Portugezen Sao Salvador. Heins ster rijst als hij, inmiddels gepromoveerd tot admiraal, naar Sao Salvador terugkeert en 22 van de 26 schepen uit de genoemde baai weet te kapen. In deze actie ankert hij met typische bravoure zijn eigen schip tussen de twee schepen van de Portugese admiraal en vice-admiraals. Hij bevecht beide tegelijkertijd, en met succes. Daarna weet hij met grote vindingrijkheid en onverschrokken doorzettingsvermogen nog een aantal rijk beladen schepen uit de verraderlijke kreken te bemachtigen. Hein zelf keek hierop terug als zijn finest hour.

Douceurtje

Heins acties in Brazilië staan wat heldendom betreft in schril contrast tot de actie waarmee hij in zijn vaderland beroemd is geworden: de verovering van de Zilvervloot bij Cuba, in de Baai van Mantanzas, op 8 en 9 september 1628. De Spaanse bevelhebber Benavidez blies zonder enige weerstand te bieden een chaotische aftocht af, zijn schepen met bemanning en lading achterlatend voor de Nederlandse kapers. Gevangen-genomen achterblijvers werden aan land gezet en door Hein persoonlijk in het Spaans de weg naar Havanna gewezen. Daar had de admiraal in een minder glorieuze periode van zijn leven zelf een aantal jaren als gevangene van de Spanjaarden vastgezeten.

De Zilvervloot was een schat waar zowel de Engelsen als de Nederlanders al jaren van droomden. Aan deze verovering is de officiële heldenstatus aan Piet Hein verbonden. Ook al gebeurde dat zonder slag of stoot en zonder noemenswaardige heldendaden, er was nu eenmaal een groot commercieel gewin behaald. En dat telde in de Republiek der Verenigde Nederlanden. Hein zelf dacht er anders over. Zo merkte hij op bij de Leidse viering van de Zilvervlootverovering: ‘Siet hoe het volk nu raest, omdat soo grooten schat t'huys brenghe, daer weijnich voor hebbe gedaen; ende te voren als ick der voor hadde ghevochten, ende verre grooter

[p. 39]

daden ghedaen als dese, en heeft men sich naeuwlijcks aen mij ghekeert.’

De buit bestond hoofdzakelijk uit zilver, een beetje goud, indigo, suiker, huiden en zijde. De totale waarde van de Zilvervloot bedroeg 11.509.525 gulden. Dit bedrag werd verdeeld volgens de richtlijnen van de wic. Na aftrek van de gemaakte kosten, de schade, het deel voor de generaal-admiraal en het deel voor de officieren en bemanning, werd 10 procent van het netto bedrag, zo'n 700.000 gulden, geïnd door stadhouder Frederik Hendrik. Het deel voor generaal-admiraal Hein was slechts 6000 gulden. De held, die in materiële zin met een douceurtje was afgescheept, moest het vooral doen met de eer die hij kreeg door het kapen van de Zilvervloot. Held om het geld dat hij binnenbracht.

In 1629 trad Hein aan als Luitenant Generaal van de oorlogsvloot. Op zijn eerste missie ontdekte hij drie Oostender kapers, die hij met zijn schip de Groene Draeck achtervolgde. Hij legde zijn schip, net als in de Bahia, tussen de schepen van de Oostender-admiraal en vice-admiraal en bevocht beide schepen tegelijk, ondanks de tweemaal zo grote geschutskracht van de tegenstander. Hein werd getroffen door een kanonskogel. Zijn kapitein, Maarten Tromp, veroverde alsnog de twee kapers. Hein stierf een heldendood in gevecht met twee Oostender kapers, als admiraal en niet als kaper.

In Admiraal Zilvervloot vertelt Prud'homme van Reine over hoogtepunten van de vaderlandse geschiedenis. Hij laat zien wat Hein tot een belangrijke zeevaarder maakte, en waarom hij in Nederland niet om zijn echt grote daden geëerd werd. Maar wat niet duidelijk genoeg naar voren komt, is de persoonlijkheid van Piet Hein. Wat maakte hem tot een goede leider, waar haalde hij zijn heldhaftige doodsverachting vandaan, hoe bezielde hij zijn bemanning? Het beschikbare materiaal was blijkbaar voor een diepgravend psychologisch portret niet afdoende. Het geschetste beeld beklijft, maar helaas komt Prud'homme van Reine niet dicht genoeg bij Hein en zijn kwaliteiten als held: eerlijk en onvervaard in de strijd en daarmee een groot leider. Heel af en toe weet de biograaf iets op te merken over de ‘optimistische kijk’ van de admiraal, of dat hij waarschijnlijk groot gezag genoot. Iets meer psychologie, desnoods van de koude grond, had verhelderend kunnen zijn.

Ronald Prud'homme van Reine, Admiraal Zilvervloot: biografie van Piet Hein (Amsterdam, De Arbeiderspers 2003)