Biografie Bulletin. Jaargang 14

[p. 33]

Een superieur totaaltheater
De fabels van Boudewijn Büch
Tom Rooduijn

In de twee boeken die dit jaar over Boudewijn Büch verschenen, komen de hele en halve leugens waarmee Büch zijn leven opluisterde veelvuldig aan de orde. Dat levert amusante, ontroerende en huiveringwekkende beschouwingen op, maar waarom Büch steeds zijn toevlucht tot fabuleren nam, maken deze boeken niet echt duidelijk.

Met gevoelens van teleurstelling tot verbijstering reageerden bekenden van Boudewijn Büch (Den Haag, 14 december 1948 - Amsterdam, 23 november 2002) toen wereldkundig werd dat diens kleine blonde zoon niet was gestorven en bovendien helemaal niet zijn nazaat was. Tegenover vrienden en bekenden en in de publiciteit heeft Büch altijd volgehouden dat het verhaal achter zijn verfilmde succesroman De kleine blonde dood was gebaseerd op de werkelijkheid. Toenmalige vrienden als Peter van Zonneveld en Harry G.M. Prick hadden nog zo meegeleefd met de tragische vader die zijn zoon, nadat die enige tijd in coma had gelegen, ten grave moest dragen. Ze boden aan ter ondersteuning bij de plechtigheid aanwezig te zijn, maar Boudewijn wilde zijn verdriet alleen verwerken.

Hoe verschrikkelijk moet het zijn met zo'n leugen door het leven te gaan? De boeken van Frans Mouws en Rudie Kagie over het tragische bestaan van Büch geven daarop geen duidelijk antwoord. Wel voegen zij aan de leugen van ‘de kleine blonde’, nog een reeks mythes, halve waarheden en regelrechte verzinsels toe. Zo gaf de erudiete Büch graag voor te zijn afgestudeerd; twee keer zelfs. Harry Prick had Büch herhaaldelijk gevraagd om zijn afstudeerscriptie, de smoesjes om hier onderuit te komen werden steeds bloemrijker. Büchs verhaal dat hij een jaar lang op een uiterst tuchtig internaat had gezeten blijkt te zijn gebaseerd op een zomerkamp voor stadse bleekneusjes. De miljoenenerfenis die hij zou hebben ontvangen na de dood van zijn vader beloofde hij aan verscheidene literaire doelen. Van een erfenis was geen sprake, evenmin als van het traumatische oorlogsverleden van zijn vader. En zo maakte Büch een mythe van zijn eigen leven. In zijn boek Boudewijn Büch, verslag van een mystificatie legt Rudie Kagie sterk de nadruk op de fabulerende publicist en tv-maker. Het levensverhaal grijpt de lezer nu en dan bij de keel: hoe is dit in godsnaam mogelijk? Je huivert bijvoorbeeld bij een passage waaruit blijkt dat hij ook zijn vriendinnen stelselmatig voor het lapje hield. Boudewijn was niet de homoseksueel - laat staan de pedofiel - waarvoor hij zich graag uitgaf. Gerrit Komrij, enige tijd bevriend met de jonge Büch, schetst bij Kagie

[p. 34]

Boudewijn Büch. Foto: Klaas Koppe

hoe de pas begonnen dichter al een personage van zichzelf had gemaakt: de jongetjesliefde ontleende hij aan Hanlo, de tragiek van een dood aan Achterberg en de homoseksualiteit aan Reve.

Broodje fascisme

Kagie doet in zijn boek een poging tot verklaring van de ‘pseudologica fantastica’ die Büchs leven beheerste via een ‘collega-adviseur’ van Boudewijns broer Patrick, Tom van der Wiel. Deze psycholoog meende dat er al op jonge leeftijd iets moet zijn misgegaan in het brein van de onbegrepen Boudewijn. ‘Doordat niemand doorzag hoe hij in elkaar stak, verschanste hij zich in een door hem gecreëerde fantasiewereld. Hij werd de hoofdrolspeler in zijn superieure totaaltheater. Vrienden en familie beschouwde hij als niet meer dan figuranten; een visie op het bestaan die ook wel “solipsisme” wordt genoemd.’ In zijn boek schetst Kagie hoe Büch uit angst voor ontmaskering banden met vrienden die hem te na kwamen verbrak en op den duur in een isolement geraakte. Droevig, temeer omdat juist die eenzaamheid en angst hem weer stimuleerden tot fabuleren, ‘want naarmate meer mensen hem volgden in zijn fantasie, voelde hij zich minder alleen’.

Veel verder dan dit aanstippen van een uit de hand gelopen jongetjesfantasie komt Kagie niet, terwijl dat toch, zeker gezien thema waarvoor hij koos, wel wat indringender had mogen worden onderzocht. Een ander punt van kritiek geldt de hier en daar licht raillerende toon, die het onderwerp niet van node heeft. De feiten, zoals door Kagie gepresenteerd, zijn sterk genoeg om het zonder tongue-in-cheek te stellen.

Het geheel is echter een goed gedocumenteerde en meeslepend geschreven journalistieke biografie. Een amusant hoofdstuk behelst het tumult rond het interview dat Büch in 1983 voor Het Parool met Gerard Reve maakte. Het bevatte naar de mening van de hoofdredacteur, die publiekelijk excuses maakte, ‘een broodje fascisme’. Eind van het liedje was dat alle betrokkenen ruzie met elkaar hadden. De affaire veroorzaakte, aldus Büch in een interview in de Haagsche Post, ‘een van mijn grootste depressies van de laatste jaren’.

Wat ik in dit intrigerende portret van Kagie mis is een poging tot beschrijving van Boudewijn Büchs gemoedsleven. Hoe tors je een bestaan mee dat elk moment als een kaartenhuis in elkaar kan storten? Wat bezielde Boudewijn in zijn laatste, eenzame jaren? Dat op die vragen geen antwoord wordt gegeven heeft waarschijnlijk ook te maken met de raadselachtigheid die Kagie tot thema van zijn boek maakte: Büchs geheimen die hij met niemand deelde en zijn successievelijk afstoten van elk vertrouwelijk contact. De zegslieden om in deze lacune te voorzien zijn hierdoor schaars. En sommige sleutelfiguren, zoals bijvoor-

[p. 35]

beeld vriendin Pauline Drost, wilden niet met de biograaf spreken.

Motorfiets

Dat alles zijn slechts kanttekeningen vergeleken met de grote bezwaren tegen de aanpak van Frans Mouws in zijn levensbeschrijving van Büch, Weg uit Wassenaar, een tocht door het leven van Boudewijn Büch. De auteur, overigens de ‘ontdekker’ van de levende kleine blonde, heeft de onhebbelijkheid tussen zijn onderwerp en de lezer te gaan staan. Of nog erger: met zijn motorfiets over de pagina's te scheuren. Hele passages wijdt hij aan de wijze waarop hij bij zijn zegslieden belandt: ‘De N11 is een ideale motorweg, grote stukken zijn tweebaans en er zitten voornamelijk flauwe bochten in. Het laatste stuk is vierbaans en lijkt gemaakt om snelheidsrecords te breken.’ Is hij eenmaal gearriveerd bij een Büchbekende, dan volgen bespiegelingen over de interactie met de biograaf. Zoals: ‘Als ik voor de tweede keer bij Bernadette in huis ben, voelt het vertrouwd aan.’ Het onderscheidingsvermogen tussen relevante en redundante informatie is duidelijk niet Mouws' sterkste punt.

Dat het een slordig in elkaar geflanst boek is, blijkt alleen al uit het omslag waarop we Boudewijn als Goethe-adept zien poseren onder een bordje Wertherstrasse. Nergens staat vermeld wie deze foto heeft gemaakt (Klaas Koppe). Het boek is bovendien zeer knullig geschreven. ‘Wie in Wassenaar geïnteresseerd is, komt goed weg. Er zijn veel boeken geschreven over het dorp, zijn bewoners en alle landhuizen er rondomheen.’ Dergelijk amateurisme, in combinatie met Mouws' beate bewondering voor zijn onderwerp, maakt lezing van dit boek niet tot een genoegen.

Een cruciale figuur die in geen van beide boeken aan bod komt is Büchs moeder. Boudewijn liet zich herhaaldelijk zeer liefdevol over haar uit, maar het contact was verbroken. Ze was ook niet op zijn begrafenis. Boudewijn moet een zeer getourmenteerde relatie met haar hebben gehad, vol verwijten over de scheiding met zijn vader. Hoe staken die familierelaties in elkaar? Dergelijke vragen resten, naast mededogen, na lezing van beide Büch-boeken. ‘Weet over honderd jaar een tiener nog wie Büch was?’ vindt Mouws het nodig zich af te vragen in de slotalinea van zijn boek. Het geeft precies de onmacht van de auteur aan. Mouws is een nauwkeurig boekhouder geweest van Büchs daden en werken. Bij wat zijn onderwerp bewoog komt hij zelfs niet in de buurt.

Rudie Kagie, Boudewijn Büch, verslag van een mystificatie (Amsterdam, Prometheus 2004)

Frans Mouws, Weg uit Wassenaar, een tocht door het leven van Boudewijn Büch (Soesterberg, Aspekt 2004)