Biografie Bulletin. Jaargang 14

[p. 29]

De werkkamer van de biograaf
Willem Otterspeer en W.F. Hermans
Peter Buwalda

Bollandbiograaf en bijzonder hoogleraar Universiteitsgeschiedenis Willem Otterspeer werkt aan vier boeken tegelijkertijd, waaronder de levensschets van Willem Frederik Hermans. Maar ‘biograaf’ wil hij zichzelf niet noemen. ‘Het schrijven van een biografie is tamelijk makkelijk.’ Dat mag zo zijn, Otterspeers intellectuele laboratorium aan de Leidse Boerhavelaan is ook een beetje een werkkamer van een biograaf.

Foto 1. De archiefkast

‘Hierin bewaar ik de uittreksels die ik maak van de correspondenties die Hermans voerde. De 48 dozen met die brieven worden beheerd door het Letterkundig Museum. Alleen het editieteam dat de Verzamelde Werken bezorgt en ik mogen er in kijken. Een keer in de week ga ik erheen en lees weer een stukje van die enorme berg. Ik maak samenvattingen en berg ze weg in deze kast op naam van de ontvanger. Hermans bewaarde werkelijk alles, het kleinste kattebelletje incluis. Van elke brief die hij schreef, maakte hij een doorslag. Dat heeft een polemist naast een goed geheugen natuurlijk nodig: een goed archief. Wat me het meest frappeert aan al die brieven is dat de man die eruit tevoorschijn komt altijd uitgesproken zichzelf is.

Zo'n vrijwel complete correspondentie is natuurlijk bijzonder prettig voor een biograaf. Het maakt het schrijven van het boek een stuk eenvoudiger. Het is sowieso al een tamelijk makkelijk genre. Er wordt nogal eens interessant over biografieën gedaan, maar in feite is geen enkele schrijfopdracht zo overzichtelijk.

1

De structuur van een biografie is volstrekt organisch. Je begint bij de wieg en eindigt aan het graf.

Inderdaad, het is toevallig wel W.F. Hermans. Dat verhoogt de druk een beetje. Je weet je op je vingers gekeken door een leger van experts. Totaal anders dan toen ik aan Bolland werkte, die was volstrekt vergeten. Maar daar ga ik geenszins onder gebukt. Na Bolland heb ik mezelf beloofd nooit meer een biografie te schrijven. Ik wilde een keer

[p. 30]

2

het handwerk verricht hebben, en daarmee basta. Toen belde Ammerlaan [de uitgever van de Bezige Bij, red.] me: jij moet Hermans doen. Daar heb ik vrijwel meteen “ja” op gezegd. Als je me van tevoren gevraagd had: voor wie maak je een uitzondering, dan had ik gezegd: Hermans. Ik kende zijn werk door en door. Zijn wereldbeeld heeft me doordrenkt. Hij heeft zoveel invloed op me gehad.’

3

[p. 31]

4

Foto 2. De vier prenten

‘Het meest complexe boek dat ik momenteel onder handen heb, gaat over het getal vier en heeft alles te maken met deze vier prenten. Het zijn de vier instellingen, opgericht in 1596, waarop de Leidse universiteit gefundeerd is: de bibliotheek, het anatomisch theater, de schermschool en de hortus botanicus. Dit viertal verbergt een heel wereldbeeld, een renaissancistische, pythagoreïsche manier van denken die wilde afrekenen met de godsdienstoorlogen. Het spel werd gespeeld in Londen en Parijs, en ook hier in Leiden. Men streefde een vreedzame oecumene na, in de stijl van het Huis der Liefde en de Vrijmetselarij. Ik probeer mijn boek het stramien van een detective te geven, het wordt zoiets als de Da Vinci Code of De slinger van Foucault, maar dan minder fictioneel. Een geschiedenisboek met een plot. Ik ben op een kwart.’

Foto 3. Groepsportret met dame. De geschiedenis van de Leidse universiteit, deel 1.

‘Het eerste deel van mijn universiteitsgeschiedenis. Binnenkort moet ik deel drie inleveren bij mijn uitgever - met dit project ben ik dus ongeveer op driekwart. En dan te bedenken dat ik aanvankelijk maar één deel in gedachten had. Je zou kunnen zeggen dat de Bollandbiografie en met name deze reeks mij een onderkomen hebben geboden. Ja, ik schrijf geschiedenis om mezelf een onderkomen te verschaffen. Ik kom uit een eenvoudig milieu, ik sta in geen enkele familiale traditie, ik ben een homo novum, ik heb mezelf gemaakt - net als Bolland heeft gedaan. Daartoe heb ik me het huis van de Leidse universiteitsgeschiedenis toegeëigend. Traditie is belangrijk voor mij. Ik woon niet zomaar in een oud huis in de Boerhavelaan in Leiden. Dat heeft een bedoeling.’

[p. 32]

5

Foto 4. Het uitzicht

‘Ik woon hier om bijvoorbeeld naar buiten te kijken en deze prachtige laan te zien. Hier aan de overkant woont een vriend van me, Frans Leijnse, je weet wel, de PvdA-er. Zit tegenwoordig in de Eerste Kamer, was voorzitter van de HBO-raad. Soms zwaaien we naar elkaar.’

Foto 5. De Huizingabibliotheek

‘Het werk en de brieven van de man die me heeft leren lezen. Mijn eerste publicatie, eind jaren zeventig, ging over Huizinga. Nu, bijna dertig jaar later, schrijf ik een lang essay over zijn werk. Destijds wist ik al dat ik dat boek ooit zou schrijven. Maar in die tijd was het druk rondom Huizinga. Al die andere kenners heb ik eerst hun dissertaties en boeken laten schrijven. Ik dacht: mijn tijd komt nog. Mijn idee over Huizinga is dermate persoonlijk en origineel dat ik nooit bang ben geweest dat ze het gras voor mijn voeten zouden wegmaaien. Het is ook niet gebeurd. Ik ben ongeveer op de helft - dat wil je toch weten? Eigenlijk heb ik alleen van de Hermansbiografie nog geen letter op papier. Snap je nu dat ik me geen biograaf voel?’

Foto 6. Het kale achterhoofd van Frans Leijnse

‘Kijk, daar heb je Frans, die man die nu gaat zitten. Zie je dat kale achterhoofd? Dat is Frans.’

6