Biografie Bulletin. Jaargang 13

[p. 38]

Rimbaud, de geniale puber
Commentaar op Graham Robbs biografie van Rimbaud
Rudi Wester

De biografie van Arthur Rimbaud door Graham Robb is een erg Engelse, en daarom goede biografie. Graham Robb heeft een elegante stijl, een licht-ironische manier van schrijven die heel soms afglijdt naar Engelse kostschoolhumor (‘als dank voor zijn verblijf liet Rimbaud een drol achter op het hoofdkussen van Banville’), maar hij baseert zich vooral op zoveel mogelijk feiten. Sinds de veiling van Drouot in 1998 in Parijs, zijn er veel documenten boven water gekomen over de activiteiten van Rimbaud in Afrika. Robb heeft, voor zover hij deze mocht inzien, alle gebruikt. Ook heeft hij grondig alle vorige biografieën van Rimbaud bestudeerd. De gaten die nog overblijven in de kennis van het leven van Rimbaud - en dat zijn er nog heel veel - vult Robb op een aanvaardbare literaire wijze in, waarbij hij zijn verbeeldingskracht zoveel mogelijk in toom heeft weten te houden. Zo heeft hij een intelligent totaalportret van Rimbaud geschreven, niet alleen van diens creatieve periode als dichter in Frankrijk, Engeland, België, Duitsland en Oostenrijk, maar ook van zijn waanzinnig rondzwerven daarna als ‘l'homme aux semelles de vent’ (Verlaine) dat hij eindigde als wapenhandelaar, medeplichtige aan slavenhandel en nog zo wat van die akkefietjes in Afrika. Dat is knap.

Want Rimbaud is en blijft onbegrijpelijk, zelfs voor de meest getalenteerde biograaf en spoorzoeker. De hamvraag die elke biograaf zich moet stellen, is immers: waarom stopte Arthur Rimbaud met het schrijven van poëzie toen hij nog maar twintig jaar was? Zijn oeuvre was nog maar klein - hoewel geniaal, maar dat zag niemand in die tijd, misschien alleen Verlaine - hij had nog maar één bundel laten drukken, Une Saison en Enfer, en deze ook nog vergeten op te halen bij de drukker, en hij gaf de rest van zijn gedichten links en rechts op losse papiertjes weg aan vrienden, liedjeszangers en anderen die ze wel wilden hebben. Zomaar.

Maar waarom stoppen? Wat dreef hem ertoe zo jong en zo radicaal op te houden met het schrijven van poëzie, hem, Rimbaud, die dacht dat hij Faust was en dat hij bovennatuurlijke krachten had, ja zelfs dat hij Gods gelijke op aarde was? Joeg de hel, die tot dan toe zijn natuurlijke biotoop was, hem opeens schrik aan? Zag hij in dat hij de wereld niet kon veranderen met zijn poëzie, en vond hij het dichten toen maar verspilling van tijd en energie?

Niemand weet het antwoord daarop; het blijft gissen.

Ook Graham Robb doet manhaftige pogingen om tot enige verklaring van het raadsel te komen. Zijn belangrijkste argument is dat Arthur Rimbaud stopte met het schrijven van poëzie ‘toen hij

[p. 39]

stopte met samenleven met iemand’, in casu Verlaine. Dat kan waar zijn, maar in Afrika woonde Rimbaud drie jaar samen met een vrouw, Mariam. Ook hadden zij een trouwe bediende in huis. Het zal wel geen doorsnee gezin geweest zijn, maar toch was het een vorm van samenwonen. Waarom pakte hij toen de draad van het schrijven niet op? Wat Robb wel heel duidelijk maakt - en dat heb ik nog niet ergens anders gelezen - is Rimbauds enorme gedrevenheid om te leren; het was bijna ‘een leren om het leren zelf’, schrijft Robb. Op school was Rimbaud een briljante leerling, buitengewoon goed in wiskunde en talen, zo goed dat hij zich meestal verveelde en onhandelbaar was. Frankrijk had toen nog geen speciaal programma voor hoogbegaafde kinderen, en dat is maar goed ook, want anders was er misschien nooit een dichter Rimbaud geweest. Maar toen hij met Verlaine in Londen de beest uithing, probeerde hij de kost te verdienen als leraar Engels; die taal moet hij dus voldoende onder de knie gehad hebben. In Afrika sprak hij Arabisch en de meest ingewikkelde inheemse talen met de bevolking en met de handelaren. In dat licht gezien vindt Robb het niet zo vreemd - alle andere biografen vonden het maar een enorme aanstellerij - dat Rimbaud vanuit Afrika voortdurend verzoeken de wereld instuurde om hem bijzondere, wetenschappelijke boeken en peperdure precisie-instrumenten te sturen. Volgens Robb paste dat bij de aangeboren leergierigheid die van de jonge Rimbaud in Frankrijk een visionnaire maakte en van de iets oudere in Afrika een perfectionist.

Graham Robb maakt wat dat betreft van Rimbaud een meer down-to-earth man dan alle vorige biografen.

Natuurlijk, aan de ene kant beschrijft hij Rimbaud als een grillige, geniale man die waar hij maar kwam een spoor van vernieling achterliet, maar aan de andere kant vertelt hij dat Rimbaud geregeld op vakantie ging met zijn moeder en zuster, die de kerstdagen braaf thuis vierde in Charleville en die naar Stuttgart ging om Duits te leren. Robb wil Rimbauds leven-na-de-poëzie ook daarom zo feitelijk mogelijk beschrijven, hoe gruwelijk de feiten vaak ook zijn, omdat hij een verwantschap ziet tussen de achttienjarige jongen die de meest ongelooflijke metafysische fantasieën kon ‘verkopen’ aan toekomstige generaties en de tweeëntwintigjarige man die soldaten het leger inlokte, om maar een voorbeeld te noemen. Nuchter constateert Robb: ‘De meest romantische dichters werden uiteindelijk, in fictie of in werkelijkheid, burgerlijke kapitalisten.’ Rimbaud deed goede zaken in Afrika, dat is duidelijk. Hij handelde in van alles en nog wat, hij maakte stevige winsten en hij werd uiteindelijk, zo suggereert Robb, zelfs miljonair. Rijk word je helaas niet met het schrijven van poëzie.

Toch kan ook Robb niet helemaal duidelijk maken waar het omslagpunt lag van de destructieve puber die zichzelf en zijn omgeving probeerde te vernietigen, van de dronken dichter die zijn vriend Verlaine kapot maakte en bijna de dood injoeg - hoewel deze daar zelf met zijn drankzucht ook een stevig handje aan mee hielp - tot de ‘gewone’ reiziger drukke, internationale havens bezocht ‘omdat daar werk te vinden is’ en hij zo ‘lange, goedkope reizen kan maken’. Waar is de zorgeloosheid van de jonge dichter die nooit een cent te makken had (‘on n'est pas sérieux quand on a 17 ans’), overgegaan in de materiële hebzucht van de volwassene? Waar is de uitdager van de wereldorde

[p. 40]

via het woord overgegaan in de meeloper van de wereld via het wapen?

Ik denk - en daarin ben ik het oneens met Graham Robb, die in deze biografie vooral de overgang van Rimbaud van puber tot volwassene wil beschrijven - dat Arthur Rimbaud zijn korte leven lang een puber is gebleven en zich als een puber heeft gedragen, met alle voor- en nadelen vandien. Rimbaud was niet zozeer zorgeloos als wel berekenend. Niet zozeer hartelijk als wel harteloos. Niet zozeer rebels als wel destructief. Niet zozeer sociaal als wel asociaal. Niet zozeer extravert als wel introvert. Dat alles is niet erg. Zijn dat niet juist de eigenschappen die van een mens een genie kunnen maken? Rimbaud wendde al deze eigenschappen aan in zijn jeugd, en werd de meest geniale dichter onder de geniale dichters.

Had hij dat in zijn latere leven ook maar gedaan.