Biografie Bulletin. Jaargang 13

[p. 11]

De grote lijnen
De samenwerking tussen Miep Diekmann en haar biografe
Linda Huijsmans

Miep Diekmann is het boegbeeld van de Nederlandse jeugdliteratuur. Tijdens haar actieve carrière werd ze veelvuldig besproken, bekritiseerd en gelauwerd. Nu is ze 78 en schrijft al dertien jaar geen boeken meer, maar helpt ze haar biografe met het verzamelen van zo veel mogelijk relevant materiaal. Hoe doet ze dat? En hoe is het om object te zijn van een allesomvattende biografie?

Tientallen kinderboeken, vertalingen en recensies had ze op haar naam staan, ze was bekend in binnen- en buitenland, maar in 1990 stopte Miep Diekmann van de ene op de andere dag met schrijven. Oorzaak: een ernstige oogziekte. ‘De artsen vertelden me dat ik binnen drie jaar helemaal blind zou zijn’, vertelt ze op het balkon van haar Scheveningse flat. ‘Toen ik dat hoorde heb ik er nog een nachtje over geslapen en de volgende dag heb ik er een punt achter gezet. Het was mooi geweest. Mijn hele leven lang heb ik roofbouw gepleegd op mijn lichaam, ik had mijn sociale contacten verwaarloosd, ik wist dat als ik nog een beetje van het leven wilde genieten ik dat nu moest doen.’

Alle grote besluiten in haar leven neemt ze rigoureus en dus ook dit. ‘De wereld zou zonder mijn boeken ook wel doordraaien. Ik had al zoveel geschreven en vele prijzen gewonnen, ik hoefde mezelf niet meer te bewijzen. Bovendien was ik bijna 65 jaar. Een mooie leeftijd om met pensioen te gaan.’

Helemaal blind is ze gelukkig nooit geworden. Met één oog neemt ze nog een beetje waar, maar dat is niet genoeg om de Scheveningse Pier te zien waar haar balkon zo'n riant uitzicht op biedt. In het dagelijks leven is het lastig dat haar ogen haar in de steek hebben gelaten, maar het meest mist ze het reizen. Een groot deel van haar jeugd bracht ze door op Curaçao, waar veel van haar jeugdboeken zich afspelen. Toen ze eenmaal was doorgebroken als jeugdauteur, coachte ze diverse Antilliaanse collega's. Het doet pijn dat ze die nu niet meer kan opzoeken. Datzelfde geldt voor haar contacten in Tsjechië en Slowakije, die nog dateren uit de tijd van het communisme. Ze spreekt hen nog wel, maar opzoeken gaat niet meer. Haar laatste reis naar Praag was in 2000, waarbij haar biografe, Erna Staal, haar vergezelde. Dat is een van de grootste voordelen als je levensverhaal wordt opgetekend terwijl je er zelf nog bent, vindt Miep Diekmann: ‘Ik bel mijn oude vrienden en wij maken een afspraak. Als Erna dat zelf moest gaan doen was ze niet alleen veel meer tijd kwijt geweest, maar het is ook zeer de vraag of ze die mensen te spreken had gekregen. Zij zijn inmiddels ook op leeftijd en het zijn niet alleen maar leuke

[p. 12]

herinneringen die ter sprake komen.’

De schrijfster en haar biografe ontmoetten elkaar in het Letterkundig Museum in Den Haag. Ze zaten samen op een bankje toen Erna Staal tegen Miep Diekmann zei: ‘Ik vind dat u hier een tentoonstelling moet krijgen, maar ze zeggen dat u daar geen zin in heeft.’ Diekmann: ‘Ik was verbaasd, want het was me nooit gevraagd.’ ‘U wilt dus wel?’ vroeg ze en ik zei ja.’

Daarop volgde anderhalf jaar van intensieve samenwerking die in 1998 leidde tot de expositie Ogen in je achterhoofd in het Letterkundig Museum. Een paar jaar eerder had Miep Diekmann met hulp van een nichtje haar complete archief grotendeels geordend. Toen Ogen in je achterhoofd openging, was haar archief voor 98 procent op orde.

Staal was verantwoordelijk voor de expositie en de samenstelling van het bijbehorende Schrijversprentenboek. Het contact beviel beide partijen: ‘Het klikte meteen’, zegt Diekmann. ‘We zijn bijna op dezelfde dag jarig, dat scheelt ook.’

Niet lang na de expositie viel het besluit dat er een biografie van Diekmann zou komen. Staal, neerlandica, wilde naast haar werk in het museum graag een biografie schrijven, maar had nog geen geschikt onderwerp gevonden. Diekmann vertelde dat de mensen in haar omgeving vonden dat er een boek moest komen over haar leven en haar werk. ‘Een boek waarin niet alleen mijn jeugdboeken, maar ook de andere aspecten van mijn werk aan de orde zouden komen, zoals mijn politieke activiteiten in Oost-Europa en het coachen van jeugdboekenauteurs op de Antillen.’

Veiligheidsoverwegingen

Er bestaat een duidelijke taakverdeling tussen biograaf en gebiografeerde. Samen met Diekmann heeft Staal de grote lijnen uitgestippeld van de onderwerpen die aan de orde moeten komen. Diekmann ziet het als haar taak Staal van zoveel mogelijk informatie te voorzien. Wat Staal daarvan gebruikt en hoe ze het verwerkt, laat Diekmann verder aan haar over.

Omdat Diekmann nog leeft, heeft Staal toegang tot informatie die anders nooit meer boven water zou komen. Correspondentie uit de tijd dat Diekmann regelmatig naar het communistische Tsjecho-Slowakije reisde, bestaat niet: voor zover die er al geweest is, werd die uit veiligheidsoverwegingen destijds zo snel mogelijk vernietigd. Herinneringen zijn er nog wel. Om die op te kunnen tekenen wordt er gepraat. Miep Diekmann laat met zichtbaar plezier een rij foto's zien van de zomer in 2000 toen alle oude bekenden nog een keer bij elkaar kwamen. Ze huurde een hotelkamer bij een bevriende hotelier in Praag en maakte zo veel mogelijk afspraken. De bandrecorder maakte overuren. ‘De verhalen die dan naar boven komen! Ik heb ooit in Praag een tijd gelogeerd bij een dissident schrijversechtpaar. Terwijl ik met hen zat te praten, kwam er een man langs die ik in die tijd stiekem ontmoette om hen geen problemen te bezorgen. Hij kwam dan via een achteringang binnen. Nu bleek dat ze elkaar kenden! Door gebeurtenissen van alle kanten te vertellen kom je toch tot een vrij betrouwbaar beeld van wat er destijds gebeurd is.’

In die periode was Diekmann koerier voor de PEN, de stichting die schrijvers in ballingschap of die lijden onder censuur, ondersteunt. Ze haalt een klein, versleten leren beursje te voorschijn. ‘Kijk, dat stopte ik onder mijn kleren. Daar zat geld in voor de dissidente

[p. 13]

schrijvers daar.’ Niemand wist dat ze dit werk deed en als ze het niet zelf had verteld, was het nooit boven water gekomen. ‘Je hebt een levende persoon nodig om de achtergrond van iemands handelen te kunnen begrijpen’, zegt ze. ‘Over dit werk heb ik nooit iets gepubliceerd en ik heb er nooit over gepraat. Daardoor vertrouwden ze me. Veel gesprekken werden in die tijd buiten op straat gevoerd, zodat niemand het kon horen. Maar dit heen en weer reizen heeft me wel veel informatie opgeleverd die ik voor mijn boeken heb gebruikt. Voor een beter begrip van mijn werk is het dus relevante achtergrondinformatie.’

Keuzes

Hetzelfde procédé past ze toe op haar contacten op Curaçao. Ze benadert oude vrienden en kennissen en maakt afspraken. Dat ze zelf niet meer kan reizen, hoeft voor Staal geen probleem te zijn, denkt Diekmann: ‘Ik heb alle contacten voor haar geregeld, ze hoeft alleen maar te gaan.’

De lijst met namen wordt afgewerkt op leeftijd. De oudsten eerst. Voor Staals vertrek spreekt Diekmann op een bandje alle achtergrondinformatie in die ze zich nog kan herinneren over alle personen: waar ze elkaar ontmoet hebben, wat hun betekenis voor haar werk is geweest en hoe het huidige contact is. ‘Zo heb ik uitgebreid verteld waarom ik Padu is gek heb geschreven, naar welke straten ik verwijs, welke mensen model hebben gestaan voor wie, welke anekdotes van belang zijn, et cetera.’

Het onvermijdelijke gevolg van een dergelijk intensief contact is dat de biografe niet alleen bijna alles weet over het werk maar ook over de persoon van haar onderzoek. Dat vindt Diekmann geen probleem: ‘Ons contact is goed en daardoor weet ze ook veel van mijzelf. Ze kent mijn angst voor groepen, mijn individualisme. Dat moet ook, want het verklaart bepaalde wendingen in mijn leven.’

Dat voordeel kan omslaan in een nadeel als er gevoelige of pijnlijke herinneringen zijn die iemand liever verdringt. Een biograaf heeft alles nodig om een goed beeld te kunnen schetsen, maar de betrokkene kent natuurlijk ook zelfcensuur. Hoe gaan ze met dit dilemma om? ‘Er zijn dingen waar ik niet graag over praat, maar dat zeg ik Erna ook, zodat ze nooit voor verrassingen zal komen te staan. Zolang er een direct verband bestaat met mijn boeken moet ze het weten, anders laat ik het zitten. Ik heb een vol leven gehad, er is zoveel gebeurd, ze zal toch keuzes moeten maken.’

Gaan de gesprekken ook over hoe het uiteindelijke resultaat eruit zal komen te zien? ‘Nee, dat is helemaal haar zaak. Ik zorg voor het materiaal, zij maakt haar eigen keuzes, daar bemoei ik me niet mee. In mijn testament heb ik bepaald dat mijn archief na mijn dood naar het Letterkundig Museum gaat. De enige voorwaarde is dat Erna ermee klaar is. Tot die tijd beheert zij het en kan ermee doen zoals het haar goeddunkt. Zolang het nog kan, praten we en dan volgt de ene anekdote op de andere. Dat is onvermijdelijk. Ik heb een ijzersterk geheugen en als ik eenmaal begin, schieten me steeds meer voorvallen te binnen. Het is aan Erna om daar de grote lijnen uit te halen. Zij weet na mij het meest over mij en mijn leven. Met die kennis leest ze mijn boeken en het is aan haar om er een mooie biografie van te maken.’