Biografie Bulletin. Jaargang 11

[p. 197]

De man zonder verhaal
De autobiografie van Michael Holroyd
Monica Soeting

Het filosofische idee dat we ons hele leven niets anders doen dan verhalen verzinnen, en dat er daarom geen waarheid bestaat, is gemeengoed geworden. Toch is niet iedereen het met die gedachte eens. De Britse schrijver Michael Holroyd lijkt te denken dat biografen beter af zijn wanneer ze helemaal geen verhaal over zichzelf kunnen vertellen.

In het Engelse modelblad Vogue van oktober 2001 staat een essay waarmee een tweeëntwintigjarige schrijver de jaarlijkse Vogue-talentenwedstrijd heeft gewonnen. ‘Remembrance Day’ heet het stuk, dat gaat over de manier waarop de auteur haar jeugdherinneringen verwerkt. Er zijn veel blinde plekken in haar geheugen, zegt ze, en er is veel dat ze wil vergeten - herinneringen aan de scheiding van haar ouders bijvoorbeeld. Toch vindt ze dat ze aan die herinneringen moet vasthouden, omdat het belangrijk is om van haar leven een volledig verhaal te maken: ‘What I know is my need to be literate in the history of my parents as well as myself.’

Volgens de Franse filosoof Paul Ricoeur bewaren we onze herinneringen in de vorm van een verhaal, opdat we ze een bepaalde betekenis kunnen toekennen. Dat idee werd uitgewerkt door de filosofen van het post-structuralisme, die stelden dat we over alles een verhaal vertellen, en dat dé waarheid en dé werkelijkheid daarom niet bestaan. Die gedachte is inmiddels gemeengoed geworden. Als het prijswinnend essay uit Vogue daarvoor nog niet voldoende bewijs levert, dan doet een reclametekst uit hetzelfde blad dat wel. ‘Who will you be in the next 24 hours?’, staat er onder een afbeelding van een fotomodel met een duur horloge om haar pols. Identiteit, suggereert die ene regel, is iets dat we ons naar behoeven aanmeten. Zelfs met een simpele verwisseling van uurwerk.

Zou er daarom nog iemand zijn die niet gelooft dat we allemaal een bepaald verhaal over onszelf vertellen? En omdat dit stuk over een biograaf gaat: zou er nog een biograaf bestaan die niet gelooft dat hij zelf aan het leven van zijn onderwerp een bepaalde vorm geeft?

Het antwoord op die vraag lijkt ‘ja’ te zijn. Michael Holroyd, wereldberoemd vanwege zijn biografieën van Hugh Kingsmill, Lytton Strachey, Augustus John en Bernard Shaw, lijkt zijn lezers ervan te willen overtuigen dat er uit zijn eigen leven geen enkel interessant verhaal te distilleren valt. In Basil Street Blues, zijn autobiografie, laat hij voortdurend zien dat hij een onspectaculair leven heeft geleid. Ook zijn ouders, grootouders, ooms en tantes, beweert hij, hebben het tot niets hebben gebracht. Holroyd wil wel een verhaal over zijn leven vertellen,

[p. 198]

Michael Holroyd met zijn ouders

maar komt voortdurend tot de conclusie dat zijn leven daartoe geen stof biedt.

Mysterieus

Holroyd begint Basil Street Blues met de opmerking dat hij lange tijd geen enkele belangstelling voor zijn eigen familiegeschiedenis had gehad. Pas eind jaren zeventig vroeg hij zijn ouders iets over hun leven op te schrijven. Het resultaat was mager. Zijn vader kwam niet verder dan een aantal bladzijden over de oorsprong van de naam Holroyd en een onduidelijke verwijzing naar een mysterieus financieel fonds. Het verslag van Holroyds Zweedse moeder is iets dramatischer. In 1916, vertelt ze, was haar moeder vijf maanden zwanger, toen haar tweejarig zoontje aan brandwonden bezweek. Van alle emoties kreeg ze prompt weeën, en zo werd Holroyds moeder vier maanden te vroeg geboren. Dit is een verhaal dat Holroyd nooit eerder had gehoord. Dat geldt ook voor de rest van haar herinneringen: Holroyd dacht dat zijn Zweedse grootvader veel eerder was gestorven dan zijn moeder schrijft. Op foto's die zijn moeder na haar dood naliet, lukte het hem niet zijn neven en nichten te identificeren. Hij herinnerde zich wel een paar dingen over zijn Zweedse familie, maar dat was bedroevend weinig. Veel te achterhalen viel er ook niet meer: Holroyd spreekt geen Zweeds en hij had nauwelijks contact met zijn Zweedse familie.

Als hij zelf met een onderzoek naar zijn vaders familie begint, stoot hij op een paar interessante gebeurtenissen. Zijn overgrootmoeder blijkt op een gruwelijk wijze zelfmoord te hebben gepleegd. Op een winterse dag in 1880 slikte ze, dertig jaar oud en moeder van drie kinderen, een dosis carbolic acid, een schoonmaakmiddel. De grote vraag is waarom ze zelfmoord pleegde. Holroyd gaat op zoek naar een antwoord. Hij leest de kranten uit die tijd en zoekt naar brieven, maar vindt geen enkele aanwijzing voor haar motieven. Dan lijkt hij opeens op interessante informatie te stuiten. Hij ontdekt dat zeventien jaar na de begrafenis van zijn overgrootmoeder een man in haar graf werd bijgezet. ‘Wie was deze mysterieuze man?’ vraagt hij zich af. Zijn naam klinkt onbekend - zou hij misschien de minnaar van zijn overgrootmoeder zijn geweest? En zou zij vanwege hem de hand aan zichzelf hebben geslagen? Maar helaas. Niets van dat alles. De man blijkt een oom van Holroyds overgroot-

[p. 199]

vader te zijn geweest. Het enige dat Holroyd kan concluderen is dat de familie geen wrok koesterde tegen de man van Holroyds overgrootmoeder, noch tegen zijn familie. Exit mysterieuze man, exit het geheim rond de dood van zijn overgrootmoeder; exit onopgeloste raadsels en smeuïge verhalen.

Keren we terug naar Holroyds ouders. Ze ontmoetten elkaar op de boot van Zweden naar Engeland, werden verliefd op elkaar, trouwden, kregen een zoontje, en scheidden kort daarop. Holroyds moeder trouwde en scheidde nog een paar keer daarna, koos meestal voor de verkeerde man, woonde soms in luxe en dan weer in armoede. Ze stierf, berooid, aan kanker. Zijn vader had het ene baantje naar het andere, hield het nooit ergens lang uit, en schreef toen hij oud was een groot aantal boeken, zonder dat er ooit een letter van werd gepubliceerd. Ook hij hertrouwde, maar ook dat huwelijk liep op een mislukking uit. Treurige mensen, de ouders van Holroyd, die wel iets van hun leven probeerden te maken, maar daarin voortdurend mislukten.

Holroyd zelf groeide op bij zijn grootouders en zijn tante. Zijn jeugd was eenzaam. Hij ging naar Eton, maar niet naar de universiteit. Veel vrienden had hij niet, en thuis - bij zijn grootouders, maar ook bij zijn vader en zijn moeder die af en toe opdoken om gauw weer te verdwijnen - werd vooral veel ruzie gemaakt. Dat had te maken met botsende karakters, maar vooral ook met de vele teleurstellingen die de familie had ondervonden. Want ook Holroyds grootvader was een mislukkeling. Voor de oorlog verkocht hij glaswerk van Lalique. Na een affaire met een oplichtster verloor hij al zijn kapitaal. Zijn vrouw en zijn dochter die, denkt Holroyd, vanwege deze affaire nooit trouwde, weigerden voortaan met hem te praten.

Verdwijnen

Holroyd was volgens eigen zeggen in zijn jeugd omgeven door mensen die voortdurend de verkeerde beslissingen namen. Ze hadden bovendien geen enkele greep op hun leven. Dat maakte ze niet tot echt interessante persoonlijkheden. Voor elkaar hadden ze weinig belangstelling, en voor hem al helemaal niet. Ze gingen, zegt hij, verhaalloos door het leven. Waarschijnlijk verklaart dat waarom hij als kind al volledig op kon gaan in een roman: ‘Misschien is het zo dat die bepaalde bekoring die een goed verteld verhaal met een rijke plot mij bezorgde, te maken had met het gevoel dat ik door zo veel verschillende personages werd opgevoed - ouderlijke, stiefouderlijke en grootouderlijke - die elkaar bijna nooit ontmoetten, nauwelijks in elkaar waren geïnteresseerd en blijkbaar geen enkel gemeenschappelijk verhaal hadden.’

Nu kun je je afvragen of Holroyd de waarheid spreekt. Je kunt concluderen dat er natuurlijk wel degelijk het een en ander in zijn leven en in de levens van zijn vader en moeder is gebeurd. Was dat niet zo geweest, dan had hij immers geen autobiografie kunnen schrijven. Maar het is de vraag in hoeverre het hier om waarheid gaat. De kern van het verhaal is dat Holroyd voortdurend zijn best doet om zijn eigen personages, dat wil zeggen, zijn familieleden, het recht op een gemeenschappelijk verhaal te ontzeggen. Hij begint wel steeds met een verhaal, maar dat breekt hij telkens hal-

[p. 200]

verwege af. Zo kan hij ons doen geloven dat hij een man zonder achtergrond is. Slecht opgeleid, eenzaam als kind, geen enkele interesse behalve in het lezen van romans, en mislukt in elk baantje, behalve dan in het schrijven van biografieën. Een man zonder continuïteit, zonder familieverhaal, en daarom ook zonder eigen verhaal. Zelfs de titel van zijn boek verwijst naar een gebrek aan identiteit: zijn moeder vertelde hem ooit dat hij op de sofa van zijn grootouders was verwekt, maar dat zei ze ook over de bedden van verschillende hotels in Hyde Park en Basil Street. In Basil Street, een duister straatje achter winkelpaleis Harrods, stond bovendien de winkel van zijn grootvader: dat symbool van een leven dat een succesverhaal had kunnen worden, maar het niet werd.

De grote vraag is nu: waarom doet Holroyd zo veel moeite om zichzelf als iemand zonder eigen verhaal, en dus zonder identiteit te presenteren?

Een mogelijk antwoord ligt in zijn opvatting over de rol van de biograaf. In een interview met Holroyd schrijft Hein Groen dat Holroyds eigenheid ‘misschien het best tot zijn recht (komt) als hij zich moeiteloos in de stijl van zijn

De biograaf

[p. 201]

onderwerp voegt’. Holroyd, zegt Groen, is het type biograaf dat zich volledig in het leven van de gebiografeerde stort: ‘Holroyd is noch “debunker”, noch hagiograaf maar beweegt zich in een gebied dat niet in plus-of-min-termen te vangen is, dat van de verbazing.’

Wie op wil gaan in het leven van een ander, wie zich voortdurend wil laten verbazen, die kan zich het best zo weinig mogelijk zijn eigen achtergrond laten beïnvloeden. Nog mooier is het als hij zichzelf zo veel mogelijk kan laten verdwijnen. En dat is precies wat Holroyd probeerde te doen toen hij met het schrijven van biografieën begon. ‘Tijdens de jaren zestig en zeventig raakte ik hoe langer hoe meer geabsorbeerd in de levens van mijn onderwerpen,’ schrijft hij aan het eind van zijn boek. Vervolgens citeert hij een uitspraak van de dichter Simon Armitage: ‘Schrijven is een vorm van verdwijnen.’

En verdwijnen deed Holroyd. ‘Ik verdween uit het zicht van mijn ouders’, schrijft hij. ‘Ik was als een personage uit een science fiction roman, ik reisde door de tijd, ik rekte me uit en probeerde contact te krijgen met mensen die ik nooit had ontmoet. Ik reisde op een golf van energie die door hun werk in beweging werd gezet.’ Hugh Kingsmill, Lytton Strachey, Augustus John en Bernard Shaw werden de role models die zijn familieleden nooit waren geweest - hij leerde zowel op emotioneel als intellectueel gebied van hen. Wat wil een biograaf meer dan opgaan in het leven van de gebiografeerde? En, belangrijker nog, wat kan een gebiografeerde zich beter wensen dan een biograaf die zichzelf volledig wegcijfert? Nu zou je natuurlijk kunnen tegenwerpen dat Holroyds verhaal onmogelijk kan kloppen. Zijn poging om zich als onbeschreven blad te presenteren staat immers haaks op het idee dat we ons door middel van verhalen een identiteit aanmeten.

Maar is dat zo? Ook Holroyd vertelt immers een verhaal. Hij gaat alleen een stapje verder dan de meeste mensen: zijn verhaal is dat hij geen verhaal heeft. Dat dat verhaal ongeloofwaardig is, doet daaraan geen afbreuk. Want of we zijn levensbeschrijving accepteren of niet, het valt niet te ontkennen dat Holroyds strategie buitengewoon effectief is geweest.

Michael Holroyd, Basil Street Blues (Londen, Little, Brown and Company 1999)