Biografie Bulletin. Jaargang 11

[p. 69]

De Onbegrepen Vreemdeling
In discussie met Koen Hilberdink
Odile Heynders

Ik wil, om de discussie aan te zwengelen, een viertal punten uitlichten uit het referaat van Koen Hilberdink. In de eerste plaats wil ik ingaan op wat Hilberdink opmerkte over het ‘imagoprobleem’ van de biografie. Eerlijk gezegd geloof ik helemaal niet dat er een imago-probleem is, en dus evenmin dat het te wijten zou zijn aan de omvang van de teksten die verschijnen. Nemen we bijvoorbeeld Elsbeth Etty's biografie van Henriette Roland Holst-Van der Schaik, Léon Hanssens tweedelige biografie van Menno ter Braak of Hans Goedkoops levensbeschrijving van Heijermans: het zijn alledrie omvangrijke studies die zeer positief besproken werden in de media en vakliteratuur.

De enige plaats waar aan het imago van de biografie wordt getornd, is de academie, en dat heeft te maken met het feit dat een aantal biografische studies in de afgelopen jaren als dissertatie verdedigd is (Hilberdink over Rodenko, Renders over Hanlo). Niet alle literatuurwetenschappers waarderen het biografische genre als onderdeel van de literatuurgeschiedenis. Over het algemeen wijzen deze (positivistisch georiënteerde) critici niet alleen de biografie, maar ook de hele narrativistische aanpak van literatuurgeschiedenis af, ten gunste van een kwantitatieve of institutionele benadering van literatuur. (Een weerslag van verschillende standpunten werd duidelijk in een op schrift gevoerde discussie tussen Leon Hanssen en Hugo Verdaasdonk, die vorig jaar werd gepubliceerd in het tijdschrift Literatuur).

2. Hilberdink maakt een opmerking over de tragische plot van Rodenko's leven en over compassie die hij met de familie heeft. Het siert de biograaf en maakt hem sympathiek. Maar daardoor mist hij wel, denk ik, de greep op juist de laatste anderhalve decennia van Rodenko's leven. Ook deze biograaf is geen ‘killer’.

[p. 70]

Hij laat na de destructieve drankzucht van Paul Rodenko te verklaren uit bijvoorbeeld het feit dat de burgerlijke context van het huwelijk voor hem als kunstenaar verstikkend was. Een vraag die ik hieraan zou willen koppelen is of een biografie niet per definitie vijftig jaar ná de dood van de protagonist moet verschijnen - als de direct betrokkenen er niet meer zijn? Dan pas kun je zonder omwegen over alles schrijven: alles benoemen, interpreteren en naar je hand zetten.

3. Mijn derde punt is een meer principieel literatuurbeschouwelijk punt. Wanneer de biograaf vaststelt dat Paul Rodenko het biografische uit zijn werk verdrongen heeft, gaat hij wel wat te gemakkelijk voorbij aan alle avant-gardistische literatuuropvattingen die de twintigste eeuw vanaf het begin hebben getekend. De breuk tussen leven en werk was al bij Nietzsche ingezet, en werd volledig doorgetrokken bij de voor Rodenko's poëzie-opvatting zo belangrijke surrealisten. Het gaat in deze autonomistische literatuuropvatting niet om een schrijver die ontboezemingen doet, maar om een schrijver die maakt, construeert, los van zichzelf. Ik vind het argument van verdringing hier, éerlijk gezegd, teveel een retorische truc: als je iets niet begrijpen of verklaren kunt met betrekking tot het subject waarover je schrijft, dan zal het wel om iets gaan dat het subject van zichzelf niet heeft willen weten. Rodenko heeft meerdere malen geschreven over de driedeling: persoonlijkheid van de dichter / persoonlijkheid van het gedicht / de dichter als burger. Het is niet altijd goed te begrijpen wat hij hiermee bedoelt - ik heb elders (in mijn boek Langzaam leren lezen, 1998) beweerd, dat het een variant is op het denken van T.S. Eliot over de ‘objective correlative’ van de poëzie - maar het is hoe dan ook iets wat Rodenko heeft beziggehouden en wat hij dus niet verdrongen heeft. De dichter houdt zijn leven buiten het gedicht, omdat dat de consequentie is van zijn poëzieopvatting, dat is waar het op neerkomt.

4. Hilberdink wees in zijn referaat op de marginale rol van de moeder in de levensbeschrijving van Paul. Ik meen dat dit vrouwmotief nog wel uitgebreid kan worden: ik vind namelijk dat ook de echtgenote (en de zus en de dochter) van de protagonist een wel heel magere rol kreeg toebedeeld. En dan is er nog het opvallende gegeven dat in het werk van Rodenko zelf - neem bijvoorbeeld de bloemlezingen - zo weinig vrouwelijke dichters naar voren komen. In Met twee maten worden 54 dichters opgenomen, waarvan er slechts drie vrouw zijn, en deze vrouwen (Vasalis, Gerhardt en Henriette Roland-Holst) schreven niet de meest opvallende - in experimentele zin dan toch - gedichten. De essays laten geen ander beeld zien. En ook Rodenko's eigen poëzie biedt, voor een dichter die zich toch op de invloed of inspiratie door surrealisten beroemt, opvallend weinig vrouwbeelden.

Ten slotte. Ik vind het prachtig dat Hilberdink aan het slot van zijn referaat suggereert dat er naast zijn boek ruimte is voor een andere biografie. Geschreven vanuit een ander gezichtspunt en met dan misschien weer een

[p. 71]

andere ‘blinde vlek’. Hiermee geeft deze biograaf aan dat hij niet de pretentie had een alomvattend werk te schrijven. Ik geloof dat dat met betrekking tot dit leven ook niet zal kunnen; de dichter/criticus/filosoof/mens die Paul Rodenko was, is tot op de dag van vandaag raadselachtig, onvoorspelbaar en intrigerend gebleven. En eigenlijk wil ik hem graag zo houden.