Biografie Bulletin. Jaargang 9

[p. 181]

Een rijk en gevarieerd fotoalbum
Schrijversprentenboek over Miep Diekmann
Aukje Holtrop

Eigenlijk zijn in een Schrijversprentenboek de plaatjes het belangrijkst en wie daarvan houdt, komt in Ogen in je achterhoofd, schrijversprentenboek nr. 42 over Miep Diekmann buitengewoon aan zijn trekken. Er is door de samenstellers ruim in het familiealbum van Miep Diekmann gegrasduind en zo kunnen de lezers zelf een uiterst gevarieerd persoonlijk portret van Miep Diekmann samenstellen.

Miep in allerlei levensfasen, van piepkleine baby tot 75-jarige. Miep met alle mogelijke soorten haar, van donker via blond naar grijs, met meisjeskrullen, met damesgolven, opgestoken, los, heel strak langs de zijkant van haar hoofd, kort, halflang, modieus jaren vijftig met een glimmende knip in haar haar, superkort in laagjes geknipt in de jaren negentig. Dan de uitgaans-Miep in een prachtige jurk of een opvallend gewaad op een terras vol glazen, op een feest met andere auteurs, terwijl ze een prijs in ontvangst neemt, signerend op een boekenmarkt, bijna altijd rokend, en vaak met een glas in de hand. En natuurlijk Miep aan het werk: achter een schrijfmachine aan haar werktafel, een boek presenterend, tijdens ontvangsten op het Antillenhuis, in gesprek met andere schrijvers, op werkbezoek in de Antillen en in - toen nog - Tsjecho-Slowakije, in Parijs op weg naar een vertaler van haar werk. Eigenlijk altijd vrolijk, goedgemutst, gretig poserend voor de fotograaf, op haar gemak temidden van al die tientallen, honderden mensen met wie ze in haar leven te maken heeft gehad.

Boze buitenwereld

Een veelzijdige, wereldwijze vrouw, dat is het eerste dat opvalt en wie nooit van haar gehoord zou hebben, zou niet direct op de gedachte komen dat dit schrijversprentenboek aan een van de belangrijkste jeugdboekenschrijvers van Nederland is gewijd.

Want dat is Miep Diekmann toch in de eerste plaats en in de verschillende artikelen in dit boek wordt haar betekenis voor de Nederlandse jeugdliteratuur overvloedig aangetoond.

Anne de Vries, een van de samenstellers, opent het boek met een helder stuk over de betekenis van Diekmann waarin hij haar een sleutelfiguur in de naoorlogse jeugdliteratuur noemt en aantoont hoe vernieuwend Diekmann is geweest. Niet alleen schreef ze - haar eerste boek verscheen in 1947 - over onderwerpen die tot dan toe taboe waren in kinderboeken, ze benadrukte ook het belang van een literaire uitwerking van die thema's. Het rijtje heikele onderwerpen waar Miep Diekmann aandacht aan besteedde is niet gering: racisme, achterstelling van meis-

[p. 182]

jes, aanranding, politieke vluchtelingen, slavernij, zelfmoord, concentratiekampen. In de ogen van lezers van nu is dat een erg politiekcorrect rijtje taboes, maar die lezers moeten dan wel bedenken dat Diekmann over raciale tegenstellingen en over levens- en doodsangst schreef toen in kinderboeken over dat soort onderwerpen helemaal nooit geschreven werd. Om die moderne lezers helemaal te overtuigen, zouden ze het beste een paar boeken van Diekmann zelf kunnen lezen. Een kinderboek lezen? Ja, soms kan het niet anders en blijkt het best mee te vallen en Marijn bij de Lorredraaiers, De dagen van Olim, De boten van Brakkeput, Ik heb geen naam, zijn ook geschikt voor volwassenen. In die boeken vormen de maatschappelijke en politieke situaties het decor, maar de kinderen om wie het gaat, de hoofdpersonen, zijn echte mensen die volkomen natuurlijk daarin optreden. Uiteindelijk gaan haar boeken ook niet over racisme, discriminatie, onderdrukking enzovoort, maar over kinderen die in hun eentje beslissingen moeten nemen in moeilijke situaties. Diekmanns eigenlijke thema is te laten zien hoe een individu zich kan handhaven in een boze buitenwereld.

Principes

In de verschillende artikelen in het Schrijversprentenboek komen alle aspecten van het werk van Diekmann aan de orde: de Caribische verhalen waarvoor ze inspiratie opdeed in de vier jaar dat ze er als kind woonde, haar contacten met schrijvers uit het voormalige Oostblok, haar hulp aan beginnende auteurs op de Antillen. Want alleen maar een schrijfster van jeugdromans is ze niet. Ze schreef ook opmerkelijke minimale gedichtjes voor heel kleine kinderen (Wiele wiele stap/ Stappe stappe step/ Ik en jij spelen wij), ze vertaalde en introduceerde werk van Tsjechische schrijvers in Nederland, ze moedigde beginnende schrijvers uit de Antillen aan, coachte ze, maakte ze ‘geschikt’ voor Nederlandse lezers en zorgde er vervolgens voor dat uitgevers geïnteresseerd raakten.

De jeugdliteratuur, de kwaliteit en de erkenning ervan bepaalden (lastig dat zo'n overzichtsboek ertoe leidt om in de verleden tijd te schrijven) haar leven. Ze stimuleerde de instelling van een Staatsprijs voor jeugdliteratuur en maakte zich kwaad over het feit dat werkbeurzen en prijzen voor jeugdboekenschrijvers altijd lager uitvielen dan die voor andere schrijvers. Soms won ze zo'n strijd, vaak niet, maar het weerhield haar er niet van zich steeds opnieuw op te winden over wat ze beschouwde als een onrechtvaardige achterstelling van de jeugdliteratuur en van de mensen die goede jeugdliteratuur maken. Werd ze echt kwaad (en dat hoefde niet alleen om een jeugdliteraire kwestie te gaan, dan stapte ze op: uit een jury, als recensent. Ze recenseerde jarenlang jeugdboeken in de Haagsche Courant, maar stopte er abrupt mee toen die krant de toenmalige minister van justitie Van Agt steunde bij zijn opmerking dat hij een abortuswet niet zou hebben getekend als die wet door de Eerste Kamer zou zijn aangenomen. Ondemocratisch vond Diekmann zo'n standpunt en ze vertrok. Heel typerend voor een vrouw voor wie literatuur en maatschappij met elkaar verbonden zijn. Als het erop aan kwam was voor haar een fatsoenlijk politiek standpunt

[p. 183]

belangrijker dan een aardige rubriek over jeugdliteratuur.

Een lastige vrouw wordt ze genoemd, maar dat is bijna vertederd bedoeld zoals het hoort in een boek dat toch vooral geschreven is als een hommage aan haar betrokkenheid, energie, literaire smaak en boeken waarvan er een paar klassiek zijn geworden. Die boeken komen dan ook in bijna elk artikel opnieuw ter sprake (Marijn, Olim, Brakkeput, Padu) en dat is te veel van het goede. Er wordt teveel overlapt in dit prentenboek, niet alleen wat betreft het navertellen van de inhoud van die klassiekers, maar ook in het benadrukken van de specialiteiten en eigenaardigheden van Miep Diekmann. Want die heeft ze en in de interviews met mensen die met Miep te maken hebben (gehad) komen heel persoonlijke en gekke eigenschappen naar voren: de dwingende bemoeizucht met het uitgeven van haar eigen en andermans boeken, de vergaande ingrepen in het dagelijks leven van schrijfsters die ze aan het werk wil krijgen, het perfecte lakken van nagels terwijl ze een schrijver uitscheldt. En - wat opweegt tegen veel eigenaardigs in Miep - het vele lachen, want gevoel voor humor heeft ze in ruime mate. Dat is een van haar leukste kanten.

Naast al die in de artikelen terecht bewonderde deugdelijkheid (als het woord bestond zou ik liever ‘deugendheid’ gebruikt hebben), krijg je zoals gezegd vooral een aardig beeld door de foto's en portretten en familiekiekjes en de uitgebreide bijschriften die soms ver gaan in het opsommen van details, van het voorstellen van een verloofde aan haar ouders en de foto van haar vader met tweede vrouw en kind tot in de lijst

Miep Diekmann, 1998 (foto: Erna Staal)

met biografische gegevens waarin alle adressen waar ze ooit in haar leven gewoond heeft mét huisnummer en etage zijn opgenomen. Waarschijnlijk heeft Miep Diekmann zich niet kunnen inhouden om ook de feiten en gegevens uit haar eigen prentenboek minutieus te controleren. Met als resultaat dat dit prentenboek recht doet aan haar uiterlijk en innerlijk.

Ogen in je achterhoofd. Over Miep Diekmann. Schrijversprentenboek 42. Redactie: Aad Meinderts, Erna Staal, Anne de Vries. Den Haag Letterkundig Museum/Amsterdam Leopold, 1998.