Biografie Bulletin. Jaargang 7

[p. 174]

Vastgelegd bewogen leven
Fotobiografie over Theo Thijssen
Gé Vaartjes

Het woord ‘schoolmeester’ is een gedevalueerde term, die doorgaans nog slechts minachtend gebruikt wordt, of als typering van een pedant persoon. De schoolmeester is via ‘onderwijzer’ ‘leraar’ geworden en lijkt best trots op die naamspromotie, die zijn ‘status’ verhoogt. Schoolmeester. Roept dat woord niet associaties op met vergeelde schoolplaten, brave leesmethoden als Vroolijk Volkje en klepperende klompen op een door dikke kastanjes overschaduwd schoolplein? Die tijd is voorbij. Tegenwoordig zijn leerkrachten vooral begeleiders, aanspreekpunten en procesbewakers, zeker in het voortgezet onderwijs, waar traditioneel lesgeven (‘frontaal’, heet dat in didactische termen) bijna gelijkgesteld wordt aan kindermishandeling. De traditionele schoolmeester - en ik bedoel hier niet de naam maar de inhoud van het woord mee - dreigt uit te sterven: het type van de leerkracht die als een kloek over haar kuikens waakt, ze door en door kent, met ze vergroeid raakt, ze graag verhalen vertelt (een uur lang, frontaal!), die ze, vergeef mij de pathetiek, in zijn hart meedraagt naar zijn huis. Schoolmeester - ik vind het een eretitel.

Theo Thijssen (1879-1943) was er zo een. Jarenlang onderwees hij de Amsterdamse schooljeugd en toonde hij zich een geëngageerd opvoeder. Hij bestreed verouderde pedagogische en methodische opvattingen, publiceerde tal van kritische artikelen op onderwijsgebied, maar was toch vooral schoolmeester in hart en nieren. In zijn literaire werk is hiervan de neerslag te vinden. Boeken als School-land (1925) en De gelukkige klas (1926) zijn liefdesverklaringen aan zijn beroep. Zijn beroemdste roman blijft natuurlijk het in 1923 verschenen Kees de jongen, zijn boek over een ‘gewone’ Amsterdamse volksjongen. Kees is inmiddels een van de bekendste literaire Nederlanders. De belangstelling voor Theo Thijssen is de laatste jaren toegenomen. Er werd vrij veel over hem gepubliceerd, in Amsterdam is een museum voor hem ingericht en zijn verzameld werk is bezig te verschijnen. En vorig jaar zag een fotoboek het licht: Theo Thijssen, een beeld van zijn leven, samengesteld door Wieneke 't Hoen.

Je kunt zo'n uitgave op diverse manieren bekijken. Als een fotoalbum, waarin het prettig plaatjes kijken is. Als een boek dat via beeldmateriaal niet alleen een letterlijk - want visueel - beeld van de hoofdfiguur wil geven, maar ook inhoudelijk informatief wil zijn.

Wieneke 't Hoen heeft een synthese weten te bereiken: haar uitgave is een aangenaam bladerboek geworden, maar biedt tegelijkertijd door de materiaalkeuze de nodige informatie. Een van de eerste afbeeldingen is een uittreksel uit het huwelijksregister: Thijssens ouders. Het boek eindigt met Thijssens doodbrief. Tussen deze twee, biografisch zo traditionele, uitersten speelt zich Thijssens bewogen, rijke leven af, op vele momenten op de clichématige gevoelige plaat vastgelegd. Foto's van schoolpersoneel, politieke en onderwijskundige congressen, boekom-

[p. 175]

slagen, brochures en andere publicaties laten zien hoe druk Thijssen geweest moet zijn: altijd maar in de weer voor ‘zijn’ kinderen. Maar hij had ook ruimte voor zijn eigen kroost, zijn gezinsleven, dat in deze uitgave met veel foto's is gedocumenteerd. De nadruk ligt sterk op de wat oudere Thijssen, maar dat kan de samenstelster niet verweten worden. Vader Thijssen stierf toen Theo nog een kind was en de weduwe moest zes kinderen onderhouden met de inkomsten van haar kruidenierszaakje. Voor een bezoek aan de fotograaf zal het aan geld ontbroken hebben

Parallel aan Thijssens leven verliep de ontwikkeling en ‘democratisering’ (de opkomst van het particuliere toestel!) van de fotografie en dat is aan deze fotobiografie goed te zien. Driekwart ervan wordt in beslag genomen door gezinskiekjes, waarbij naar mijn smaak wat al te veel nadruk gelegd is op vakanties en uitstapjes, die het beeld van de drukke Thijssen nogal eenzijdig aanvullen. Het zijn ook van die foto's die in feite tot de intieme gezinssfeer behoren en, zelfs anno 1997, bij publiekelijke uitstalling in een boek als dit een zekere gêne oproepen. Bij de vele afbeeldingen van Thijssen op het strand denk je: die hadden beter in de schoenendoos kunnen blijven, zoals de foto op bladzijde 99. Deze toont de schrijver in zo's onelegant herenbadpak, waar de grauwe jaren dertig het patent op hadden. Verder is hij gehuld in sokken en witte schoenen. Om zijn nek is een handdoek geknoopt. Hij poseert houterig, ‘lullig’ zou je bijna zeggen. Theo Thijssen als de ultieme karikatuur. Je kunt zo'n plaatje curieus noemen - ik vind het enigszins pijnlijk. Het is alsof je op een gezellig avondje onverhoeds getracteerd wordt op een bevallingsvideo van de vrouw des huizes: je voelt je een voyeur.

Wieneke 't Hoen heeft het boek een duidelijke meerwaarde gegeven door de zinvolle onderschriften die zij de gekozen afbeeldingen meegaf. Meestal biedt zij meer dan alleen ‘Thijssen anno 1934’ en geeft zij extra informatie. Bovendien voorziet zij vele foto's van toepasselijke citaten uit het werk van Thijssen, waardoor diens gedachtengoed voor de lezer duidelijk wordt.

Juist die citaten prikkelen de nieuwsgierigheid naar ‘de rest’ van Thijssens leven en bevestigen voor de lezer het besef dat deze foto-uitgave, hoe mooi verzorgd ook, slechts een tipje van de sluier oplicht. Het wachten is op de grote Thijssen-biografie. Dat Wieneke 't Hoen het verlangen naar die gehoopte uitgave versterkt, is geen tekortkoming, maar een verdienste van haar boek.

Theo Thijssen. Een beeld van zijn leven. Samenstelling: Wieneke 't Hoen. (Bas Lubberhuizen/Theo Thijssen Museum, 1996, 144 p.; f 39,50 (paperback), f 49,50 (gebonden).