Biografie Bulletin. Jaargang 5

[p. 261]

Een Engelse overvloed
De omvang in ogenschouw
J.J. Peereboom

Hoewel er in Engeland meer biografieën verschijnen dan in andere landen, brengt dat niet automatisch met zich mee dat er discussies worden gevoerd over het genre. Een belangrijk thema is ondermeer de vraag hoe verantwoord en verhelderend het is om de duistere kant van beroemdheden te belichten. In het eerste artikel van een reeks over de Angelsaksische biografie, stelt J.J. Peereboom een ander heikele kwestie aan de orde: de discutabele omvang van veel biografieën.

De vraag is: hoe dik mag een biografie zijn? Dat hangt er natuurlijk van af. En dan gaat het niet alleen om de beschikbare hoeveelheid materiaal. In de regel is het ongewenst om een biografie zo lang te maken als bijvoorbeeld die van Graham Greene door Norbert Sherry. De twee verschenen delen tellen twaalfhonderd pagina's, en wij moeten afwachten of het Sherry lukt om de rest (van 1955 tot 1991) in een derde deel te persen. Michael Holroyd heeft ook drie delen aan Shaw besteed, maar dat was een ander onderwerp: een openbare man, meer dan de zwijgzame Greene betrokken bij de geschiedenis van zijn tijd en zijn tijdgenoten. Afgezien van de theorie, de praktijk is dat Holroyd zich aandachtig laat lezen en dat Sherry zijn lezer tot raffelen drijft. Er is reden om het hem kwalijk te nemen, want hij hoorde zich niet zo te laten overheersen door zijn schrijflust. Als Vircam Seth een roman schrijft van vijftienhonderd pagina's is het zijn eigen zaak. Bij Sherry komen wij voor Graham Greene, en wij moeten ons niet tot diep in de nacht hoeven verbazen over de vlijt en breedsprakigheid van de biograaf.

Sherry is een extreem voorbeeld, maar onnodig lange biografieën komen vaak voor. De Angus Wilson-biografie van Margaret Drabble is een recent geval in één deel. Wilson kende honderden zo niet duizenden mensen en ontmoette ze allemaal om de zoveel tijd. Enkele voorbeelden en een beschouwing van deze eigenaardigheid zouden niet mogen ontbreken. Dat zou genoeg zijn. De overdosis namen en reisbeschrijvingen die Drabble geeft leveren leesstof op die na verloop van tijd niet meer in het opnemingsvermogen terecht kan: laat maar, laat maar, door naar de volgende alinea.

Dank zij het verteltalent van Drabble, en dank zij Wilson zelf die een gezelliger man was dan Greene, is haar werk er toch niet een om weg te leggen. Als zij nog eens overtroefd wordt, zal dat behalve aan een beperking van onbekende namen, misschien te danken zijn aan het toelaten van meer intimiteit. In overleg met Tony Garrett, Wilson's vaste vriend, is zij niet ingegaan op Wilson's talrijke seksuele avonturen. Het is een begrijpelijk beslissing om de deelnemers aan de avonturen te ontzien, maar geen bevredigende. Zelfs een verkeerde, zoals iemand zei die zich Wilson van kort na de oorlog herinnerde: hij stond bekend om zijn seksuele escapades. Een biografisch probleem zoals dat van Wilson's seksleven kan alleen radicaal opgelost worden door pas een jaar of vijftig na hun dood over mensen te schrijven, wat geen houdbaar voorschrift is. Het al of niet bespreken van iemands duistere zijde moet van geval tot geval bekeken worden. Het probleem van de lengte

[p. 262]

leent zich beter voor discussie, want daar is iets algemeens over te zeggen, namelijk: wij hoeven lang niet alles te weten van iemands leven, om de structuur van een persoonlijkheid te kunnen onderscheiden en te zien hoe die werkte in relaties met de omringende wereld. Als er te veel gegevens van een leven uitgestald worden neemt het geen vorm aan; de lezer voelt zich dan geconfronteerd met een beredeneerd archief.

De argumenten voor en tegen zijn niet in een paar zinnen af te handelen. Beter kan een opmerkelijk beknopte biografie van het laatste jaar aangeprezen worden: Fisher's Face van Jan Morris. Fisher was een Engelse admiraal die weinig gelegenheid heeft gekregen om de vijand te beschieten. Zijn grootste verdienste was dat hij de Britse vloot slagvaardig maakte in de tien jaar na 1900, op tijd voor de Eerste Wereldoorlog. Dat was niet de reden waarom Jan Morris over hem ging schrijven. Zoals haar titel aangeeft, begon het met zijn gezicht, dat al op de binnenkant van haar klerenkast geprikt zat toen zij nog geen vrouw was geworden en James Morris heette. Enige tientallen jaren lang heeft zij, terwijl zij met haar andere werk bezig was, af en toe haar documenten over Fisher uitgebreid. Tenslotte heeft zij een boek over hem geschreven dat tegelijk inzicht zou moeten geven in hoe die man leefde en waarom hij nooit uit haar gedachten is geweest. Definitive in de zin dat er voorlopig niets te vertellen overblijft is het niet geworden, maar zoals zij hem uitgebeeld heeft verenigt hij de werkelijkheid van een historisch personage, en de overduidelijkheid van een romanfiguur. Een ander recent voorbeeld van een beknopte biografie is Jeremy Treglown's boek over Roald Dahl. Treglown, oud-hoofdredacteur van de Times Literary Supplement, had als voordeel dat hij niet geautoriseerd werd: Dahl's dochter Ophelia heeft het recht behouden om de echte biografie, met uitvoerige citaten, zelf te schrijven. Treglown heeft wel alles gelezen wat er beschikbaar was, ook aan correspondentie, en met iedereen mogen praten, als hij beloofde niet te publiceren wat zij verborgen wilden houden. De beperkingen hebben hem geholpen om in 250 kleine pagina's een man die bekend stond als een vaak onaangenaam mens, zo uit te beelden dat de lezer zichzelf herkent: ook niet zo aardig als volgens het spraakgebruik mensen horen te zijn.

Treglown gebruikt voor het beperken van zijn lengte een voorbeeldige techniek van samenvatten van romans. Hij is er gewoonlijk binnen een halve pagina mee klaar, voordat de lezer aan de eerste ongeduldige zucht toe is. Samenvattingen van verhalen kunnen literaire biografieën onleesbaar maken. Zij zijn pas gerechtvaardigd als zij informatie toevoegen aan de levensbeschrijving, wat zelden voorkomt.

Het geval Robin Hood heeft mij tot verschillende gedachten verleid door het lezen van A complete study of the English outlaw van Stephen Knight, even later aangevuld met The man behind the myth van Graham Phillips en Martin Keatman. Het eerste heeft geen biografische pretenties, integendeel. Knight denkt niet dat er ooit een echt bestaand hebbende Robin Hood zal worden opgespoord. Zijn boek gaat over de lotgevallen van de denkbeeldige Hood, samengesteld uit middeleeuwse balladen, toneelstukken, romans en films. Hij houdt zich strikt aan zijn bronnen en is nauwkeurig in het bestuderen van de verschillende sociale rollen van deze outlaw sinds 1400. Meeslepende lectuur is het niet, maar wel geloofwaardig: de enige ware Robin Hood is een fictie. Knight zal niet van de wijs gebracht worden door Phillips en Keatman, aanbevolen als ontdekkers van de historische Koning Arthur, die hun ondertitel waar willen maken en in de omslagtekst verzekeren dat het hun gelukt is om de echte Robin Hood op te sporen. Tenslotte komen zij toch niet met

[p. 263]

the man aan maar met drie mannen, een veertiende-eeuwse rover in Yorkshire genaamd Robert Hood, en twee aristocraten die heel anders heetten, maar met sommige van hun gegevens in sommige van de verhalen passen. Een driedelige Robin Hood, of een onbestaanbare of een onvindbare, levert geen degelijk materiaal op voor een biografie; niettemin kon ik mij ook bij de stugge lectuur van Knight niet losmaken van het idee dat er toch een levende Hood moet zijn geweest, desnoods een boef die later geïdealiseerd is. Misschien lijkt hij in mijn verbeelding verdacht veel op Errol Flynn in 1938, de gedaante waarin ik hem heb leren kennen; maar ook zonder diens allure blijft hij bestaan.

De voornaamste gedachte die hierdoor opgeroepen wordt, houdt zich bezig met de kracht van de biografische impuls, niet te onderdrukken zolang er een schijn van kans is dat een gegadigde werkelijk bestaan heeft. Het geval van Shakespeare is vergelijkbaar, hoewel niet hetzelfde. De behoefte om zijn biografie te schrijven of tenminste in fragmenten te bedenken is onoverwinnelijk, al moet negen-tiende van de gegevens ontleend worden aan gissingen en analogieën, en al komt er nooit een Shakespeare's face bij in het zicht. Over Robin Hood is nog minder bekend dan over Shakespeare: eigenlijk niets met zekerheid, maar het is onmogelijk te bewijzen dat een oer-Hood niet bestaan heeft. Die onbekende voorvader leeft voort, uit het zicht, maar binnen de verbeelding.

Honderd jaar geleden, toen de dominerende stemming onder geleerden zich tegen de historische werkelijkheid gekeerd had, werd zijn naam aan de folklore toegeschreven (‘... originally... a mythical forest-elf...’) door Sir Sidney Lee in de Dictionary of National Biography, een grappige plaats ervoor. Zelfs toen bleef de vraag: en die outlaw dan, al opereerde hij onder een minder bekende naam?

En zo gaat het door, maar wij zullen ons met ander biografieën moeten troosten. Dat zijn er genoeg, te veel zelfs, vandaar dat het zo verheugend zou zijn als biografen hun lengte in bedwang wisten te houden. In een tijd waarin een meerderheid van de lezers weinig aan boeken toekomt en zich behelpt met stukjes over boeken in de krant, lijkt het op pure contramine dat biografieën vaak een omvang aannemen alsof er nog lange winteravonden bestaan.

Niet dat zij altijd bekort zouden moeten worden. De vijfhonderd bladzijden van Evangeline Bruce's Napoleon and Josephine zijn welbesteed, niet alleen aan de twee hoofdfiguren (an improbable marriage) maar ook aan de politiek en de toestanden in Parijs, zodat zij zich aftekenen tegen een levende achtergrond. Het is geen biografie met onthullingen en sommige details zijn nonchalant behandeld, maar het is het werk van een vrouw die veel soorten mensen heeft leren kennen en het hare van ze denkt. Hierbij in aanmerking te nemen dat ik al voor de biografe geporteerd was bij het zien van haar foto op de omslag, hoewel die niet te vertrouwen is. Zij was de echtgenote van de Amerikaanse ambassadeur in Parijs in de jaren vijftig; hoe kan zij hier dan zitten in een truitje, met een hoed op haar achterhoofd, in een houding die doet denken aan Renate Rubinstein in haar bloeitijd? Maar ik wil niets op haar aanmerken.

Het plan om af en toe te rapporteren over recent verschenen Engelse biografieën zou uitgevoerd kunnen worden in de vorm van een lijst: niets dan auteurs en titels. Daar zouden iedere keer verscheidene pagina's mee gevuld kunnen worden, zonder gevaar voor klachten van willekeur in de selectie. Waarschijnlijk werkt een compromis beter. Laat ik een paar titels toevoegen van boeken die ik nog moet lezen.

Er wordt lovend gesproken over Margaret Forster's Hidden Lives dat over de vrouwen

[p. 264]

van de vorige generatie in haar familie gaat. Als het niet te mooi voorgesteld is, heeft dat boek eenzelfde vermogen om familieleden in relatie tot elkaar tot leven te laten komen als Stella Tillyard's Aristocrats van vorig jaar, over de vier achttiende-eeuwse zusters Lennox. Ook het werk van Miranda Seymour over Robert Graves moet lezenswaard zijn, en de dichter bevrijden van de kleurloze verbeelding van de neef Graves die hem eerder in twee delen behandeld heeft. En dan spreken we nog niet over de wenselijkheid van lezen van Blake door Peter Ackroyd (ook een veel- en langschrijver, maar indrukwekkend).

Nu nog twee titels die tegen het eind van het jaar moeten verschijnen en de aanstaande lezer niet meteen kunnen verontrusten met het idee van achterop raken. Deze twee, van Richard Ingrams en van Gregory Woolfe, gaan over dezelfde recente dode: Malcolm Muggeridge, journalist en TV-persoonlijkheid, bekeerling en spotter en mikpunt voor spotters. Zulke doublures komen in het Engelse biografische leven niet zelden voor, typerend voor de drukte. Op den duur is er toch geen ontkomen aan achterop raken.

Besproken boeken

Norbert Sherry, Graham Greene, Vols. 1 en 2 (Jonathan Cape, 1989 en 1994)

Margaret Drabble, Angus Wilson (Seeker & Warburg, 1995)

Jeremy Treglown, Roald Dahl (Faber & Faber, 1994)

Stephen Knight, Robin Hood (Blackwell, 1994)

Graham Phillips en Martin Keatman, Robin Hood (Michael O'Mara Books, 1995)

Evangeline Bruce, Napoleon and Josephine (Weidenfeld & Nicolson, 1995)

Margaret Forster, Hidden Lives (Viking, 1995)

Stella Tillyard, Aristocrats (Chatto & Windus, 1994)

Miranda Seymour, Robert Graves (Doubleday, 1995)

Peter Ackroyd, Blake (Sinclair-Stevenson, 1995)

Richard Ingrams, Malcolm Muggeridge (HarperCollins)

Gregory Woolfe, Malcolm Muggeridge (Hodder & Stoughton)