Biografie Bulletin. Jaargang 5

[p. 137]

Voorbij de biografie
Het leven als archief
Sorin Alexandrescu

De biografie is geen weergave van het dagelijks leven, maar het resultaat van een zorgvuldig uitgevoerde selectieprocedure. Duizenden ‘betekenisloze’ gebeurtenissen die we dagelijks meemaken, staan tegenover de enkele die betekenisvol worden geacht en in de computer worden vastgelegd. De periodieke uitdraai van dat file wordt ons Curriculum Vitae. Op basis van een tweede selectie, uit deze CV-gegevens, redigeren wij desgewenst het verhaal dat wij als onze autobiografie aanbieden. Die dubbele selectie en opbouw van een verhaal werken altijd achteraf. Het redigeren van de (auto)biografie, vanuit het perspectief van het ‘nu’, vindt plaats op basis van behoeften, wensen en strategieën die binnen het ‘nu’ van ons leven centraal (lijken te) staan. Het impliceert dat we het verleden (her)interpreteren, georiënteerd op de behoeften van het heden en de hoop op de toekomst. Het perspectief van het ‘nu’ geeft betekenis aan de gebeurtenissen van ‘toen’: zij lijken, achteraf gezien, het ‘nu’ te hebben voorbereid, zij kondigen het aan, zij legitimeren het vooraf. De autobiografie moet aan kunnen tonen dat ons leven een groeiproces is. Het ‘nu’ is het hoogtepunt waar het leven naar toe groeit: wat wij nu hebben bereid is mogelijk geworden dankzij ‘het harde werken’ in het verleden. Behalve een ‘pacte’ (Lejeune) is de autobiografie een oefening in teleologie en zelfgenoegzaamheid.

Hoe maken wij het verhaal dat een autobiografie wordt? Bestaan er ‘biografemen’, vaste betekeniseenheden die los (zouden) staan van het concrete levensverloop van een individu? De traditionele (volks)cultuur kent zulke eenheden: geboorte, huwelijk en overlijden - de drempels in het leven van elk individu, waar dit zonder gepaste rites de passage niet overheen kan, of mag. De tweede drempel, de enige waar de individuele keuze ook een rol speelt, wordt veelvuldig gezien als analoog met de andere momenten: de interpretatie van het ‘huwelijk’ - al dan niet als ‘ontdekking van de sexualiteit’ - als de ‘dood’ van het leven van de jongen en het meisje in het ouderlijk huis, en de ‘geboorte’ van verantwoordelijke volwassenen. Bestaan er in het moderne leven andere, maar soortgelijke biografemen, met een universele waarde? Zouden wij ‘bio-isotopieën’ kunnen bedenken waarlangs andere biografemen kunnen ontstaan? De ‘carrière’ zou zulke eenheden kunnen opleveren: studie, eerste aanstelling, promotie (top)prestaties, sociale verantwoordelijkheid, pensioen. (Misschien moeten hier heden ten dage VUT, wachtgeld en andere overgangsregelingen aan worden toegevoegd.) Vele andere isotopieën en biografemen zijn denkbaar: emigratie, publicaties, (sport)records, media-evenementen, Euro-veranderingen, kunstinstallaties, terreurdaden, bevrijdingsacties. Of het ‘niets’: dagelijkse herhalingen, die nergens toe leiden.

Hoeveel constructies we ook bedenken, toch rijst de vraag waar de rest blijft - datgene dat door de (auto)biograaf wordt weggeselecteerd, dat niet in het paradigma van het groeiproces past, dat iedere bio-isotopie te boven gaat, dat het ‘nu’ tegenspreekt of door het ‘nu’ wordt

[p. 138]

tegengesproken, dat vormloos is, verborgen blijft, vergeten wordt, of gewoon geen gevolg in ons leven heeft. Waar blijft het soms hartstochtelijk beleefde incident? Waar blijft de vaak toevallige, onvoorziene en zeker onvoorbereide koerswijziging die toch de rest van ons leven richting geeft? Waar blijven het geklets, de gebaren, de dromen, het dansen, het drinken, de muziek, de somberheid, de feesten, het genot van haar aanwezigheid, het doelloos staren, de vakanties en andere illusies, de familiealbums, de fetisjen, de bijna versleten sjaal waarvan ik ineens besef dat dit het enige object is dat ik nog van mijn vader heb, de foto van mijn moeder uit de tijd dat ik nog niet geboren was...? Waar blijft wat in de CV niet voorkomt? Wij maken van ons leven een autobiografie, maar waar blijft het leven dat erbuiten valt? Waar blijft ons leven?

We zouden meer na moeten denken over de ‘archieven’ van ons leven. Ieder archief probeert ‘vorm’ en dus betekenis te geven aan hetgeen voor andere archieven louter ‘inhoud’, vormloos materiaal dreigt te blijven, aan wat ongrijpbaar en onbespreekbaar is. De CV, de biografie, het biografische, vormt het primaire, het officiële archief. Het omvat wat beschrijfbaar is en ook beschreven wordt. De rest, alles wat onder de officiële relevantiegrens valt en bijgevolg nooit tekst, letter of grafeem wordt, vormt de inhoud van de secundaire archieven. Zij zijn ‘vormloos’ in die zin dat zij niet (kunnen) bestaan in dezelfde vorm als het primaire archief. Zij hebben echter hun eigen expressie, waarvoor wij geen adequate biografische term hebben. De foto's bijvoorbeeld, de eindeloze reeksen foto's die wij als bezetenen nemen, iedere keer dat er iets gebeurt dat misschien zonder gevolgen is voor de officiële biografie, maar toch niet betekenisloos voor ons leven. Of de agenda's. Of de herinnering.

Sorin Alexandrescu is hoogleraar Roemeense Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Deze tekst is als discussiestuk gebruikt op de studiedag ‘Autobiografie’, georganiseerd ter gelegenheid van het 25-jarig ambstjubileum van Alexandrescu.