Achteraf trekt iemand een lijn
De biografie als gekanaliseerde rivier
Lidy van Marissing
Mijn belangrijkste bezwaar tegen de gangbare biografie is dat de wezenlijke ongrijpbaarheid van een leven wordt weggemasseerd.
De biograaf gaat van feitelijkheid naar feitelijkheid, van hoogtepunt naar hoogtepunt, van mijlpaal naar mijlpaal. Van de gaten waarin onze dagen toch altijd weglekken, is weinig of niets meer te zien. Dat de jaren vroeg of laat tot een onbekend schemergebied wegvloeien, speelt in de beschrijving geen rol. Achteraf lijkt alles zich redelijk duidelijk en eendimensionaal te hebben voltrokken, althans zo wordt het afgetekend.
In de vigerende vormen van biografie is weinig terug te vinden van het gisten en gissen waaruit een mensenleven in hoofdzaak bestaat.
De ervaring van de tijd als even diffuse als zintuiglijk te beleven substantie, als even raadselachtige als exact te registreren materie, verdwijnt doorgaans achter een facade van data en anekdoten. Uit de sociale wederwaardigheden, ‘relevante’ gebeurtenissen en aanwijsbare momenten wordt een voorkant opgetrokken, hoe integer vaak ook. Het belangrijkste deel van ons leven bestaat juist uit per definitie ongrijpbare processen en verwikkelingen, uit niet-aanwijsbare maar daarom niet minder beslissende momenten.
De biograaf geeft al te graag contouren aan een leven dat voor de betrokkende zelf eerder de vage en beweeglijke vorm van een vlek of een wolk heeft gehad. Achteraf trekt iemand een lijn waar tijdens dat leven geen lijn te zien is geweest. Met een positivistische naïviteit gaat men van vast en herkenbaar punt naar vast en herkenbaar punt. Waar een levensstroom kolkte en vloeide, blijft een overzichtelijke levensloop over, een gekanaliseerde rivier. De beweging van essentiële onzekerheid wordt eenvoudig genegeerd, uit het zicht weggevaagd, zodat een geretoucheerd beeld ontstaat. Bovendien: wat zijn de werkelijke hoogtepunten in een leven? Schooltijd, eindexamen, studie, bruiloft, carrière, sterfbed? Wanneer iemand voor zichzelf (niet met het oog op publiek of maatschappelijk aanzien) de voor hem beslissende momenten of ingrijpendste gebeurtenissen zou terughalen en beschrijven, zou een aanmerkelijker tegenstrijdiger en dubbelzinniger maar vooral intiemer beeld ontstaan; niet zoeer een voorkant als wel een binnenkant, complex en vol onverwachte, buitenissige details.
Iedereen weet uit zijn eigen leven hoezeer de loop der dingen een zigzag-beweging is en hoeveel ‘beslissingen’ terloops of ondergronds, zijdelings of op goed geluk, met de moed der wanhoop of op de bonnefooi zijn genomen, meestal onder invloed van samenlopende omstandigheden, ogenschijnlijk onbeduidende ontmoetingen of toevalstreffers.
* * *
Doorgaans wordt een redelijk en vooral begrijpelijk verhaal gepresenteerd van een geschiedenis die voor de persoon in kwestie een overwegend onbeheersbare en onoverzichtelijke zoektocht of cirkelgang is geweest. In de gangbare biografische beschrijving wordt een samenhang
Auteursrechtelijk beschermd
