Biografie Bulletin. Jaargang 2

[p. 165]

Signalementen

‘Er is nog zooveel te doen op de wereld’. Brieven van Aletta H. Jacobs aan de familie Broese van Groenou. Bezorgd en van een inleiding voorzien door Inge de Wilde. Zutphen, Walburg Pers, 1992.

Aletta Jacobs (1854-1929) was meer dan twintig jaar bevriend met de welgestelde Haagse familie Broese van Groenou. Ze correspondeerde met verschillende Broeses, maar richtte haar brieven voornamelijk aan de zusjes Mien en Miel, met wie ze haar feministische en pacifistische opvattingen deelde.

Inge de Wilde selecteerde en annoteerde een aantal van Jacobs' brieven aan de familie in ‘Er is nog zooveel te doen op de wereld’, dat onlangs bij uitgeverij Walburg Pers verscheen. Ze voorzag de bundel van een beknopte biografische inleiding en illustreerde haar met vele bekende en onbekende foto's van Aletta Jacobs, haar vriendinnen uit de internationale vrouwen- en vredesbeweging en de familie Broese van Groenou.

De brieven, zo schrijft De Wilde in haar inleiding, geven een indruk van Jacobs' band met de Broeses en ‘[...] tonen vooral de meer zachte kant van een vrouw die tot nu toe in de eerste plaats om haar doortastende en verstandelijke optreden bekend was’. ‘Er is nog zooveel te doen op de wereld’ bevat dan ook geen vlammende betogen of uitgesproken standpuntbepalingen, maar onderhoudende kattebellen over dingen-van-de-dag en ontroerende bespiegelingen van een onafhankelijke vrouw op leeftijd. Aletta Jacobs bleef, ook toen ze te oud werd om nog deel te nemen aan congressen in het buitenland, erg betrokken de zaak van de vrouw en de zaak van de vrede. Ze liet in haar brieven geen mogelijkheid voorbij gaan om anderen op het hart te drukken voor zichzelf op te komen - karakteristiek is het briefje dat ze op 11 februari 1927 schreef aan haar vijfjarig petekind Letteke Coops, de jongste dochter van Miei Broese van Groenou: ‘Van Vader hoorde ik dat gij goed oppast en erg goed duitsch kunt spreken. Dat is mooi. Zorg maar Letteke dat Milisa en Thea [Lettekes zusjes, AP], omdat zij nu wat ouder zijn, je niet op de kop zitten. Zorg vooral baas over je zelf te blijven.’ Inge de Wildes boekje bewijst dat Aletta Jacobs tot aan haar dood karakter toonde en, zoals ze anderen doceerde, baas bleef over zichzelf.

A.P.

De Revisor/Schrijversprentenboek Willem Brakman. Querido 1992 (Revisor nr 3). 112 pp. Prijs: f16, -.

Ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Willem Brakman was in het Letterkundig Museum in Den Haag van 20 juni tot en met 13 september een aan Brakman gewijde expositie te zien. Samenwerking tussen het Letterkundig Museum en het tijdschrift De Revisor leidde tot een Schrijversprentenboek Willem Brakman.

De uitgave bevat te verwachten bijdragen over Brakmans leven en werk, onder anderen van Ernst van Alphen, T. van Deel en Gerben Wynia.

In biografisch opzicht interessant is Brakmans autobiografische fragment ‘Een vreemde stam heeft mij geroofd’. In dit schrijversprentenboek is veel mooi fotomateriaal opgenomen.

G.V.

[p. 166]

Jan Fontijn: De Nederlandse schrijversbiografie. Utrecht, HES Uitgevers, 1992.

We hebben lang moeten wachten op Jan Fontijns De Nederlandse schrijversbiografie; het verscheen pas maanden nadat het door uitgeverij HES was aangekondigd. Niettemin vertoont het boekje alle kenmerken van een haastklus. Het is lelijk gedrukt (een panorama van grijstinten), slecht gecorrigeerd (het bevat onaanvaardbaar veel tik- en afbreekfouten) en - wat vanzelfsprekend kwalijker is - het laat de lezer achter in onzekerheid: is De Nederlandse schrijversbiografie nu een handleiding voor beginnende biografen, een inleiding op de geschiedenis van de biografie, of wellicht een poging de hernieuwde discussie over het hoe en waarom van het biograferen een impuls te geven?

‘Dit boekje gaat over de Nederlandse schrijversbiografie vanaf de zeventiende eeuw tot heden,’ schrijft Fontijn in zijn inleiding. En: ‘Mijn bedoeling is in de eerste plaats een indruk te geven van de verschillende manieren waarop de levens van schrijvers zijn beschreven, zonder mijn eigen ervaringen met het genre en mijn voorkeuren geheel uit te schakelen.’ Fontijn werkt deze doelstelling uit in vijf ongelijksoortige hoofdstukken, beginnend met een korte geschiedenis van de schrijversbiografie in Nederland.

De historische ontwikkeling die Fontijn in het eerste hoofdstuk schetst, is in grote lijnen heel aardig: Fontijn slaagt erin Jan Romeins handboek De biografie uit 1946 op een aantal punten te nuanceren en aan te vullen. Zijn studie is echter veel te beknopt om Romeins werk werkelijk overbodig te maken. Bovendien huppelt Jan Fontijn wel erg lichtvoetig door de geschiedenis van de biografie, zich nu eens nauwelijks functionele uitstapjes veroorlovend, dan weer scherend langs invloeden en theorieën die juist uitgebreidere aandacht behoeven. Zijn suggesties voor nader onderzoek (bijvoorbeeld naar de invloed van kunstenaarsbiografieën op de schrijversbiografie, naar de neerslag van de achttiende-eeuwse karakterkunde in levensbeschrijvingen en naar de factoren die de naoorlogse biografie bepalen), veroorzaken daardoor eerder een kater dan dat ze de lezer stimuleren zich in de theorie van het genre te verdiepen. Want waarom heeft Fontijn zich de tijd niet gegund het onderzoek naar de schrijversbiografie zèlf uit te voeren? Waarom staat hij niet wat langer stil bij de grote hoeveelheid biografieën en theoretische beschouwingen die hij, zo blijkt uit de bibliografie, gelezen heeft? Waarom scheept hij ons af met slechts een fractie van wat hij weet?

De andere hoofdstukken in De Nederlandse schrijversbiografie roepen vergelijkbare vragen op. Ze maken de indruk niet af te zijn - alsof Fontijn zijn eerste invallen onmiddellijk bij de drukkerij heeft ingeleverd. Daardoor hinken deze hoofdstukken op twee gedachten: het is onduidelijk of ze biografen in spe in praktisch opzicht een eindje op weg willen helpen, dan wel op een hoger, theoretisch niveau een overzicht willen bieden van de problemen die met het biograferen samenhangen.

Verschillende paragrafen suggereren dat het Fontijn vooral om de praktijk te doen is. Hij richt zich daar, zo lijkt het, op de volstrekt onwetende schrijversbiograaf. ‘Als er te weinig bronnen zijn, komt de biograaf in moeilijkheden,’ meldt hij bijvoorbeeld. En: ‘Alles wat licht kan werpen op het leven of op de persoonlijkheid van een schrijver kan gebruikt worden als bronnenmateriaal door de biograaf.’ Onder het kopje vindplaatsen, dat overigens schrijnend

[p. 167]

onvolledig is, laat hij weten: ‘Voor de schrijversbiografie is het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum een belangrijke bronnenmateriaal-verzameling. Het is gevestigd in Den Haag en wel op het Prinses Irenepad nummer 10.’ Fontijn, de ervaren leermeester, leidt zijn collega's aldus door open deuren, maar houdt de gesloten deuren angstvallig dicht. Een gemiste kans, wederom, want biograferend Nederland wacht nog altijd op een zinvolle equivalent van in het angelsaksische taalgebied zo populaire praktischmethodologische handleidingen als How to write a biography en Complete guide to writing biographies.

De theoretische kwesties die Fontijn aan de orde stelt, bieden een boeiend maar zeer globaal overzicht van de discussies over het genre zoals die in de afgelopen eeuw gevoerd zijn. Ze drukken de biograaf met de neus op de feiten: wie zich aan een levensbeschrijving waagt, moet principiële, per definitie aanvechtbare keuzes maken. Jammergenoeg attendeert Fontijn alleen op die keuzes en geeft hij weinig houvast bij het kiezen. Hij laat het bij een beschrijving van verschillende uitgangspunten, zonder de argumenten voor en tegen die uitgangspunten systematisch weer te geven. Deze aanpak, hoe frustrerend ook voor de lezer die op synthese en volledigheid hoopte, heeft echter onmiskenbaar positieve gevolgen: de recensenten die zich in de afgelopen maanden over De Nederlandse schrijversbiografie gebogen hebben, zagen er meer dan eens aanleiding in hun eigen visie op het genre te verwoorden. Blijkbaar dwingt Fontijn tot expliciete stellingname. En wellicht biedt hij de biograaf op die manier uiteindelijk tòch een steuntje in de rug.

A.P.

Parmentier, jaargang 3, nummer 2, 1992.

Na De Gids en Maatstaf waagt ook Parmentier een vol nummer aan de biografie. Van de 64 pagina's zijn er 58 ingeruimd voor interviews met de biografen Wam de Moor en Hans Werkman, aanstaande Henriette Roland Holst-biografen Elsbeth Etty en Nico Markus, Lodewijk van Deyssels plaatsvervanger op aarde Harry G.M. Prick en uitgever Martin Ros. Als toegift volgen korte fragmenten uit een Chamfort-biografie van Claude Arnaud (volgend jaar vertaald in Open Domein) en twee schetsjes van Nico van Suchtelen door Esther Blom. Alles bij elkaar een aardige inwijding in de Nederlandse biografie, maar voor geregelde lezers van het Biografie Bulletin meer herkenning dan nieuws.

H.G.

Aspecten van de historische biografie. Bert Toussaint en Paul van den Velde ed. (Kampen 1992). prijs: f27,50.

Met geduchte vertraging dan toch verschenen: een bundel van de acht lezingen die 19 april 1991 werden gehouden op een ‘Dag van de historische biografie’ in Dordrecht. (Zie, uitgebreid: BB 1, nummer 2, p. 33-38.) Hella Haasse maakt een methodische vergelijking van de ‘literaire’ en de ‘historische’ biografie. Nanda van der Zee verdedigt het literaire karakter van geschiedschrijving in het algemeen en van de biografie in het bijzonder. A.J.C.M. Gabriëls verklaart de richtlijnen die auteurs meekrijgen voor lemmata van het Biografisch Woordenboek van Nederland. Paul van den Velde worstelt met de jeugdjaren van P.J Veth en meer in den brede met het tekort aan bronnen dat jeugdjaren doorgaans opleveren. Dick E.H. de Boer

[p. 168]

toont de problemen van biografisch onderzoek naar een tijd die al helemaal weinig bronnen opleverde: de Middeleeuwen. K.W. Swart zet zich aan een grote taak van de biografie, ontmythologisering, bij een klassieke Hollandse mythe: Willem van Oranje als vader des vaderlands.

Twee hoogtepunten. Jos de Mul geeft een scherp beeld van de gedachten - nog volkomen actueel - die Wilhelm Dilthey rond de eeuwwisseling ontwikkelde over nut en nadeel van het biografisme, en Willem Otterspeer werpt een listige hypothese op over de achtergrond van het pleidooi dat cultuurfilosoof G.J.P.J. Bolland begin deze eeuw voor het bordeel wezen hield. De bundel wordt afgesloten door een selectieve bibliografie van Nederlandse historisch-biografische publikaties en het geheel wordt ingeleid door Paul van den Velde, die zoekt naar de beste houding voor biografen die hun stiel als wetenschappelijk genre geaccepteerd willen krijgen. ‘Die acceptatie is nodig met het oog op de financiering van biografische studies van onderzoekers aan universiteiten en andere instellingen.’

H.G.