Het Bilderdijk-Museum. Jaargang 31

[p. 24]

Wat deed Bilderdijk op 31 maart 1814?

Op donderdag 31 maart 1814 verlieten de heer en mevrouw Bilderdijk te ongeveer 12.00 uur hun woning aan de Oude Zijds Achterburgwal te Amsterdam, gelegen tussen Bloedstraat en Barndesteeg. Het was zeker een half uur lopen naar het gebouw van Felix Meritis aan de Keizersgracht 324, waar zij met effectieve leden en genodigden werden verwacht, en wel ruim voor de aankomst van de vorstelijke familie te 13.30 uur.^1. Bilderdijk was geen lid, maar wel een gewaardeerd spreker; nog in januari had hij er zijn ‘Zucht naar 't vaderland’ voorgedragen.

Het bezoek van het hoge gezelschap - naast de vorst, kwamen ook zijn gemalin, de erfprins en diens broer prins Frederik mee, zo ook de Prins van Nassau Weilburg met gevolg - was voor het bestuur van Felix Meritis te belangrijker, na het, weliswaar op last van de stad, voor Napoleon georganiseerde bal van 22 oktober 1811. Volgens de Geschiedkundige beschrijving die later van die 31ste maart werd uitgegeven, had Barend Klijn die zwarte dag nog even opgehaald: ‘Eertijds door overheersching gedwongen, haar gebouw tot eene plegtigheid af te staan, (waarbij zij, hoe onwillig ook, genoodzaakt werd, aanschouwster te zijn van een Feest, dat, in deszelfs gevolgen, haren ondergang moest te weeg brengen,) opent zij thans volvrolijk de deuren van dit haar heiligdom, om den Vader des Vaderlands met hartelijke deelneming te ontvangen.’

De organisatie van dat bezoek was op 8 januari van start gegaan, toen Commissarissen en Directeuren zich bij geschrifte van secretaris Hidde Heeremiet met een verzoek om geld tot de effectieve leden richtten. De tekst spreekt van zorg ‘dat de grootste spaarzaamheid gepaard ga met verschuldigde welvoeglijkheid’. Een inschrijfbriefje werd meegestuurd.

Uit een volgend rondschrijven, nog in januari, blijkt dat er een voorstel moet zijn gedaan om de kosten hoofdelijk om te slaan. Daarin werd niet getreden; er volgde een tweede verzoek om bij te dragen, waarbij als richtlijn diende dat de - weinige - ingekomen bijdragen gemiddeld op circa acht gulden neerkwamen. Er ging een nieuw inschrijfbriefje bij. Dat had kennelijk meer effect: op 16 februari werd gemeld dat een commissie de hele week van 22 tot 28 februari 's avonds klaar zat om de toegezegde gelden te ontvangen. In maart was kennelijk genoeg binnen. Concerten en bezichtigingen van het gebouw waren vanaf 27 maart niet meer mogelijk en op 25 maart kregen de leden die aanwezig zouden zijn, instructies omtrent welke trap te nemen van het ene naar het volgende programmapunt. En dat liefst ‘onverwijld’.

Hoe een en ander zich die dag heeft toegedragen, dat wil voor ons zeggen: wat Bilderdijk die middag aan reuring allemaal heeft moeten doorstaan, lezen we in de eerder genoemde Geschiedkundige beschrijving, toegebragt aan Zijne Koninklijke Hoogheid, Willem Frederik, Prins van Oranje, Souverein Vorst der Vereenigde Nederlanden, en Hoogstdeszelfs Koninklijk Huis; op den 31sten van Lentemaand 1814, door de Maatschappij Felix Meritis. Dit druksel van 56 pagina's werd na 18 juni

1. Veel over de geschiedenis en organisatie van Felix Meritis (zij het niets over deze dag): Loes Gompes & Merel Ligtelijn, Spiegel van Amsterdam. Geschiedenis van Felix Meritis (Amsterdam 2007).

[p. 25]

[p. 26]

[p. 27]

[p. 28]

[p. 29]

[p. 30]

afgestuurd aan alle effectieve leden, wier naam op de opengelaten plaats op p. 5 kon worden ingevuld. Naar thans bekend is van deze boekjes slechts een tweetal in openbaar bezit. In Deventer bewaart de Atheneumbibliotheek het exemplaar van Gijsbert de Clercq^2. en de afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam bewaart het exemplaar van Petrus Johannes Ameshoff.^3. De vier dames die mede de honneurs hadden waargenomen, kregen een aangepast exemplaar, dat op p. 5 na hun handgeschreven naam niet de woorden ‘lid derzelve Maatschappij’ en evenmin de aanspraak ‘Weledele Heer!’ te lezen gaf. Van zo'n damesboekje is thans maar een exemplaar bekend.^4. Het was bestemd voor Margaretha Jacoba Covens, geboren Costerus. Haar naam als commissielid staat op p. 11. Haar man, de Commissaris Cornelis Covens, was lid sinds 1789.

Het programma dan waarvan Bilderdijk en echtgenote op de achtergrond getuigen waren, bevatte de volgende punten:

-	aanspraak en declamatie van een gedicht door Barend Klijn (p. 14-2-1);^5.
-	verplaatsing van het gezelschap langs de achtertrap naar zaal natuurkunde, alwaar aanspraak en rede door lector Johannes Buijs (p. 22-26), gevolgd door een natuurkundeproef: ‘het uitwerksel van dat gedeelte der lucht onzes dampkrings, onder den naam van zuivere of levenslucht bekend, op de brandbare en verzuurbare ligchamen’;
-	bezichtiging van het ‘Muséum van de Physica’, waarbij de Vorst vooral aandacht had voor ‘zeker Werktuig, om daar mede de parabolische streeklijn van voortgeworpene ligchamen te bepalen, mede dienende om de regelen der bomschieterij aan te toonen’ (p. 21-27);
-	terwijl Jan Hendrik van Swinden een proef gereed maakte, bezichtiging van stukken uit de verzameling van Jan Anthonij van Hemert (p. 27);
-	naar het overdekte observatorium, waar Gerrit Moll de meridiaankijker en het astronomisch horloge verklaarde (p. 27-28);
-	beklimming door de hoge gasten van het open observatorium, ‘alwaar, bij hunne aankomst op hetzelve, terstond de Hollandsche Vlag ter hunner eere werd opgeheschen’ (p. 28);
-	naar de tekenzaal, waar vijftien leden al een hele tijd moeten hebben zitten werken, want hun schetsen van het pleisterbeeld van Germanicus^6. waren bijkans voltooid (p. 28-29);
-	aanbieding door voorzittend commissaris Nicolaas Lublink, Daniëlsz. van een achttal getekende en gedrukte werken, Felix Meritis betreffende (p. 29-31);^7.
-	weer naar het kabinet der wis- en natuurkundige werktuigen voor Van Swinden's proef (p. 31);
-	beschouwing in de kleine entreezaal van bekroonde tekeningen en schilderijen (p. 31-32);
-	rust, verversingen en vertrek onder toezegging van 's avonds om 10 uur het concert te komen bijwonen (p. 32).^8.

Voorts vermeldt het boekje op p. 33-35 een en ander over de militaire bezetting op de gracht, de illuminatie van het gebouw, de erewacht met oranjesjerpen en ‘ontbloot zijdgeweer’, de decoratie van de zaal door Bartholomeus Wilhelmus Henricus Ziesenis en de bezetting van de zaal. Volgde een cantate van A. Fodor op woorden van Hendrik Harmen Klijn^9. (p. 35-43). Het verdere programma voorzag nog in een polonaise door Fodor en een concertante door J.W. Wilms. Met het ‘Wilhelmus’ en het ‘God save the King’ was het uiteindelijk half 12 geworden, tijd voor de dames-solisten om aan de vorst te worden voorgesteld. Verfrissingen en afscheid brachten de tijd op half een. De Bilderdijks zullen daar niet meer bij zijn geweest, zo zij al die dag een tweede gang uit hun huis hebben opgebracht.

Hoe is nu bekend dat zij er 's middags wel waren? Op 8 april 1814 schreef Bilderdijk aan H.W. Tydeman: ‘Mijne vrouw sukkelt zeer. Echter is zij bij de huldiging en in Felix Meritis tegenwoordig geweest, en door den Vorst met de alleruitstekendste vriendlijkheid geaccrediteert, en met ophaling van de oude betrekkingen.’^10.

Marinus van Hattum

2. sab 120 A 33. Met dank aan Wilma Houwers. De Clercq (1778-1851) was de grootvader van Joannes de Clercq, de jongeling die vijftig jaar later intensief de Felix-concerten bezocht en daarvan aantekening hield: Marinus van Hattum, Joannes de Clercq en Felix Meritis (Amstelveen 1985).

3. uba 287 E 61. Met dank aan Lesley Monfils. Achter dit exemplaar is de Felix-correspondentie gevoegd waaruit werd geciteerd. De zakenman Ameshoff (1788-1854) behoorde tot de zo genoemde kring van Kinker: A.J.A.M. Hanou, Sluiers van Isis. Johannes Kinker als voorvechter van de Verlichting, in de vrijmetselarij en andere Nederlandse genootschappen, 1790-1845. Een wetenschappelijke proeve op het gebied van de letteren (Deventer 1988) passim.

4. Door auteur in 2014 verworven in een antiquariaat te Middelburg.

5. Ook in diens Gedichten 1 (Amsterdam 1817) 165-174. Barend Klijn was lid sedert 1799 en sedert 1806 bibliothecaris van de afdelingen Koophandel en Letterkunde.

6. Geschonken door Lodewijk Napoleon: september 1808 kwamen op het paleis 41 kisten aan met nog te assembleren onderdelen van tientallen beelden (o.a. een kop van Germanicus), in het voorjaar bij de directeur van het Musée Napoléon in het Louvre besteld: Frans Grijzenhout, Een koninklijk museum. Lodewijk Napoleon en het Rijksmuseum 1806-1810 (Zwolle/Amsterdam 1999) 52.

7. Opmerkelijk dat tot dit pakket ook behoorden een tweetal gedrukte exemplaren van de pas diezelfde middag door Barend Klijn uitgesproken hulde.

8. Op 21 maart was de aanvang nog op 7 uur bepaald.

9. Ook in diens Gedichten 1 (Haarlem 1815) 125-132. Hendrik Harmen Klijn was lid sedert 1801 en sedert 1803 directeur Letterkunde.

10. Briefwisseling van Mr. W. Bilderdijk met de Hoogleeraren en Mrs. M. en H.W. Tydeman. Gedurende de jaren 1807 tot 1831 (ed. H.W.T. Tydeman) 2 (Sneek 1867) 17.

[p. 31]

[iii]

[v]

[vi]

[vii]

[p. 32]

[viii]

1

2

3

[p. 33]

4

5

6

7

[p. 34]

8

9

10

11

[p. 35]

12

13

14

15

[p. 36]

16

17

18

19

[p. 37]

20

21

22

23

[p. 38]

24

25

26

27

[p. 39]

28

29

30

31

[p. 40]

32

33

34

35

[p. 41]

36

37

38

39

[p. 42]

40

41

42

43

[p. 43]

44

45

46

47

[p. 44]

48