Het Bilderdijk-Museum. Jaargang 31

[p. 16]

Bilderdijk voor een gebit om trots op te zijn, of waar kunnen we nog onze tanden in zetten?

Na een amuse volgen doorgaans wat zwaardere brokken (ill. 1), waarvoor een gezond gebit is aanbevolen (ill. 2).

Het Bestuur van onze vereniging zette zo'n vijfentwintig jaar geleden ook al de toekomst van de Bilderdijk-studie op het programma.^1. Piet Buijnsters noemde in zijn lezing van 13 december 1981 als eerste desideratum een primaire bibliografie. In 2007 heeft Lesley Monfils hierin voorzien. Zijn Willem Bilderdijk Bibliografie is een grandioos instrument.

1. P.J. Buijnsters, ‘De toekomst van de Bilderdijkstudie’, BM 4 (1987) 1-8.

Secundaire bibliografie

Ik weet niet of Buijnsters toen ook heeft gedacht aan een secundaire bibliografie, die er ook thans nog niet is. Het zou iets kunnen worden als de Goethe-bibliografie: zo'n grondig boek dat leven en werk steeds verfijnder uitsplitst (ill. 3).^2. Dan zouden we antwoord kunnen geven een vraag als: is er ooit iets geschreven over Bilderdijk en het damspel? Ja natuurlijk, anders had ik wel wat anders gekozen.^3. En zou er ooit een Bilderdijkartikel in het Hongaars zijn verschenen? Ook dat! Er staat zelfs een vertaling van Bilderdijks ‘Gebed’ bij (ill. 4).^4. Het materiaal

ill. 1. Bilderdijkstraat 38, Amsterdam.

ill. 2. Bilderdijkstraat 42-44, Amsterdam.

ill. 3.

2. Helmut G. Hermann (Zusammenst.), Goethe-Bibliographie. Literatur zum dichterischen Werk (Stuttgart 1991). Reclam. Universalbibliothek Nr. 8692.

3. A. van der Stoep, ‘Speurtocht naar de oorsprong van het Pools dammen. Verwijzingen naar Pools dammen in de zeventiende eeuw’, Het nieuwe damspel. Tweemaandelijks tijdschrift voor het damspel in al zijn aspekten 1976-6 (nov.-dec.) 110-111 (ordner 4, 60).

4. Borosnyay Károly, ‘Bilderdijk élete és költészete’ [B.'s leven en poëzie], A Miskolci M. Kir. Állami Hunfalvy János Reáliskola xv. évi értesítöje 1931-1932 (Miskolc 1932) (overdr. 1-10) (portef. K 13).

[p. 17]

ill. 4.

[p. 18]

voor zo'n zelfhulpgids ligt klaar. De meeste lemma's kunnen direct doorverwijzen naar de gezochte teksten zelf, voorzover zij in portefeuilles en ordners in het museum worden bewaard. Er zouden voorts ook recensies op Bilderdijks bundels, tijdens en na zijn leven, in kunnen worden verwerkt. Dankzij Monique van Rooijen ligt ook hier het voorwerk gereed.^5.

Van de belangrijkste secundaire teksten zou een reader samengesteld kunnen worden: met b.v. Moltzer (‘Bilderdijk en het Nederlandsche volk. Aan wien de schuld der verwijdering?’), Alberdingk Thijm (‘De eer eens grooten meesters’), Busken Huet, Geyl, Geerten Gossaert, Annie Romein, Jan Blokker.

Verder op bibliografisch gebied: nodig voor een adequate studie en editie van Bilderdijks werk is een register op alle gedichten met direct na de titel en de eerste regel verwijzingen naar bewaarplaats(en) van handschrift(en), genootschap(pen) waarin het is voorgedragen, drukken, recensies, boemlezingen en vertalingen. Ook de basis van zo'n lijst is er al, dankzij Ton Geerts.

5. Monique van Rooijen. ‘Recensies in analyse: een inkijkje in de gegevens van de database met boekbesprekingen van werken van Willem Bilderdijk’, BM 28 (2011) 2-6.

Biografie

Aan biografen heeft het Bilderdijk nooit ontbroken, al hadden zij allen hun manco's. Da Costa was te veel de eerbiedige leerling, Kollewijn misschien iets te nuchter en onpartijdig. Rudolf van Reest (K.C. van Spronsen) irriteert door voortdurend met zijn onderwerp in dialoog te treden (‘Ja, Bilderdijk, was dan maar liever...’) en Van der Zwaag door in Bilderdijk eerst en vooral de voorloper van het Réveil te willen zien.

Ook Honings en Van Zonneveld geven niet de totale Bilderdijk: daarvoor zijn er nog te veel witte plekken. Trouwens: op Bilderdijks werk, en ik bedoel niet alleen de gedichten, kon wat dieper zijn ingegaan.^6. Dat gebeurt wel in Leliefelds reeks Over het leven van een zonderling genie,^7. de ideale mengvorm van biografie en werkbeschrijving. Bij Leliefeld worden bio- en bibliografische dwarsverbanden gelegd, verklaringen aangedragen en witte plekken aangestipt.^8. Door de veelzijdige aanpak en de humor is het verre van droge kost.

Er kan nog aan geheel andere biografische vormen worden gedacht. Ten eerste: een register Bilderdijk-van-dag-tot-dag. Zie bij voorbeeld het slot van Heines leven in een dergelijk overzicht (ill. 5).^9. In zo'n werk zou snel het antwoord kunnen worden gezocht op de vraag: wat deed Bilderdijk op 28 februari 1814 (heden 200 jaar geleden)? Het antwoord zal in dit geval helaas moeten zijn: we weten het niet, maar in principe is zo'n boekje mooi gereedschap. Ten tweede denk ik aan een fotobiografie, waarbij geld geen rol mag spelen: alles Groot en Veel en in Kleur. Ook al Bilderdijks tekeningen moeten erin zijn afgebeeld. Hopelijk zal tegen die tijd zijn teruggevonden het handschrift van het gedicht ‘Het Rendier’ (16 mei 1796), met een prachtige sledevaart (ill. 6).^10. Intussen gaat het biografisch onderzoek verder en als helemaal alles bekend is, zou er aan een Bilderdijk-encyclopedie gedacht kunnen worden.

Als helemaal alles bekend is... Immers, weten we - bij voorbeeld - wat Bilderdijk op twaalfjarige leeftijd in Hilversum te zoeken kon hebben, toen hij de Kerkbrink schetste (ill. 7)?^11. Weten we voorts wat Bilderdijk bedoelde toen hij aan Da Costa schreef over

ill. 5.

ill. 6.

ill. 7.

6. Al was dat ook al een bezwaar van Allard Pierson tegen Kollewijn, waarop Buijnsters heeft gewezen.

7. Delen over 1756-1787 en 1788-1798 verschenen in 2011 en 2012. Het deel over 1799-1813 wordt nog in 2014 werwacht.

8. Een voorbeeld: Bilderdijks grondig en langdurig bestuderen van de theorieën van het perspectief in een Duitstalig manuscript van 1804, weer opgenomen met een Nederlandse vertaling van 1810 en in 1828 in een publicatie ondergebracht. Onvermijdelijk zijn er zoveel overeenkomsten en verschillen, dat hier zeker een promotieonderwerp ligt. Het zal niet voldoende zijn Bilderdijks werk af te doen als belangstelling voor architectuur.

9. Fritz Mende (Zusammenst.), Heine Chronik. Daten zu Leben un Werk (München/Wien 1975). Reihe Hanser 197.

10. Zij zou in Calvin Collage liggen: jaarverslag 1971/72.

11. ka 494-82/kw. Marko Fondse, ‘B. fecit’, De tweede ronde (lente 1981) 103. Het kan van een gravure zijn nagetekend.

[p. 19]

ill. 8.

ill. 9.

[p. 20]

een ‘plaisirreisjen [...] dat my eens het leven van een kind heeft gekost’^12.? En wat bedoelde zijn tweede vrouw, toen zij aan Da Costa schreef, dat een tochtje terug naar Leiden gunstig verlopen was ‘na reistochten van allerlei aard en vooral zoo gevaarlyk als eens die te voet door bergen sneeuws, met alleen eene vrouwelyke reisgenoote en zonder andere escorte dan haren knecht en kamenier, (wel is waar, een weinig roekeloos) te hebben ondernomen’^13.? We hebben geen idee. Nog een voorbeeld: volgens een aantekening op het werk van Huygens zegt Bilderdijk dat hij ‘eens in een grote matrozenslaapstee een epidemie [had zien] ontstaan’.^14. Waar heeft-ie 't over?

Wat ook nog nooit goed is onderzocht: het werk dat Bilderdijk onder auspiciën van het Koninklijk Instituut heeft verricht. Ik begin met zijn verklaring van de godinnennaam ‘Nehalennia’ op de beelden die bij Domburg zijn aangetroffen. Op 2 januari 1812 brengen Jacobus Scheltema en David Jacob van Lennep in de Tweede Klasse van het Instituut verslag uit over een verhandeling van Bilderdijk d.d. 13 september 1810. De conclusie luidt dat Bilderdijks mening ‘zich even zeer door nieuwheid als door waarschijnlijkheid aanbeveelt’. Advies: Bilderdijk moet de laatste hand aan zijn werk leggen en toegang krijgen tot enige collecties met afbeeldingen, aangelegd door Andreas Bonn en Jona Willem te Water. Daartoe worden commissies ingesteld. Hoe is dat verder gegaan?

Met opgegraven munten heeft Bilderdijk zich ook al bezig gehouden, blijkens een mededeling van 10 september 1812 in het Instituut. Voor de gravures erbij door Daniel Veelwaard leverde Bilderdijk zelf de tekeningen (ill. 8). Het slot van het verslag luidt: alles verdient nader onderzoek, ‘waartoe,’ zegt Bilderdijk, ‘ik, bij mijne volstrekte ontblootheid van alle hulpmiddelen en van alle ervarenis in dit vak van arbeid, niet in staat ben.’

Ook vraagt nog steeds die IJslandse stok van Jan van Walré om een artikel van een runoloog (ill. 9). Volgens een brief van 5 maart 1820 wilde Van Walré die stok door Bilderdijk laten onderzoeken, maar eerst op 18 maart 1822 begreep Bilderdijk dat hij die stok toegestuurd kon krijgen en dat hij er niet voor naar Haarlem hoefde.^15. Wat die runen volgens Bilderdijk niet ofwel zijn, daaraan ga ik nu voorbij. Het zijn slechts voorbeelden van witte of althans niet voldoende opgehelderde plekken in zijn leven.

Er zijn nog zoveel raadsels. Wat kan de bedoeling zijn geweest van enige optellingen in de vorm van een kaarsensnuiter (ill. 10)?^16. Hoe zit het met Bilderdijks aandeel in de gezangenbundel van 1807?^17. Wat bakte hij van zijn werk in 1814 als auditeur-militair? En vooral ook nog Bilderdijks eigenlijke beroep van Romeins rechtsgeleerde. Blonk hij daarin uit? Over zijn opleiding weten we van alles, dank zij Heleen Gall,^18. en over zijn optreden als advocaat bestaan meerdere studies,^19. maar wat waren die Observationes et Emendationes waard in de ogen van zijn collega's? Wie zal al dat Latijn eens evalueren?

12. 4/5.12.1824; hs bm f 18-1; Brieven 4, 185-186.

13. 6.11.1824; hs bm f 42-9.

14. Constantijn Huygens, Koren bloemen, Nederlandsche gedichten. Met ophelderende aanteekeningen van Mr. W. Bilderdijk 6 (Leiden 1824) 119.

15. Algemeene Konst- en Letterbode 1822 nrs 14-17 en 45; idem 1839 nr 36; Brieven 3, 312-314. In 1837 is de stok in het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden (Den Haag) te zien geweest.

16. BM, ladenkast. Verso een brouillon voor het soonet ‘Op het bombardeeren van Genua’ (1812): Affodillen 1, 143; DW 13, 203.

17. Piet Gerbrandy & Marinus van Hattum (red.), Wie leert 't krekeltjen zijn lied? De poëtische oorspronkelijkheid van Willem Bilderdijk (Groningen 2000) 48-52.

18. Heleen C. Gall, Willem Bilderdijk en het privatissimum van professor D.G van der Keessel ('s-Gravenhage/Leiden 1986).

19. M.P. Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren, ‘Bilderdijk als advocaat’, Gedenboek-1906, 153-167; P. Dieleman, ‘Mr. Willem Bilderdijk als advocaat’, Bij den honderdsten sterfdag van Mr. Willem Bilderdijk. 18 December 1831-18 December 1931, 1-4; H.A. Höweler, ‘Een ervaring van Bilderdijk als advocaat’, Leids jaarboekje 1949, 102-105; L. van Heijningen, ‘Enige Haagse advocaten’, Advocatenblad 58-8 (1978), 441-453.

Brievenedities

Na Buijnsters' lezing is de reeks geëditeerde brieven verlengd tot voorjaar 1806. Een volgend deel tot medio 1810 is in enige jaren nog wel te realiseren, al vormt het bijgekomen contingent-Tydeman een aanzienlijke belasting. Ik ben bang dat we na 1810 inderdaad, zoals Buijnsters stelde, verder moeten gaan met deeledities van de belangrijkste correspondenties: Tydeman, Valckenaer, Da Costa en familie, Capadose en, wat nog nooit goed is bekeken: Jeronimo de Vries, van wie veel meer brieven overgeleverd zijn dan door Messchert uitgegeven. Inmiddels

ill. 10.

wordt door Lesley Monfils aan de Uylenbroek-brieven gewerkt en de Wap-brieven zijn bij Marita Mathijsen in goede handen.^20.

Veel zal afhangen van beschikbare editeurs die er werkelijk zin in hebben en niet na een tijdje ophouden om ergens realtime marketing interaction designer te worden, van editeurs die taalkennis hebben, die de structuur van een paginalange samengestelde zin aankunnen, en die - heel belangrijk - hun kennis van het 18de- en 19de-eeuwse Nederlands bijwijlen wàntrouwen en er toch maar eens een woordenboek bijpakken.

Een repertorium van brieven zal geen al te stoute wens zijn. Bilderdijk als briefkunstenaar verdient trouwens ook wel eens een symposium en een bloemlezing met uitgebreide inleiding.

20. Marita Mathijsen, ‘Uit Bilderdijks werkplaats: Studenten maken een editie van de brieven van W. Bilderdijk aan J.J.F. Wap’, BM 14 (1997) 8-10.

Werkedities

Op Da Costa's indeling is terecht veel kritiek geweest, al was het Bilderdijks eigen wens om al zijn gedichten per genre bijelkaar te hebben.^21. Zou een heruitgave zoals het hoort, nl. per bundel, misschien nog eens kunnen? Zoiets als met Couperus' werk in 52 banden is gedaan. In Bilderdijks geval zouden dat niet meer dan zo'n 400 bandjes worden, met inleiding, verantwoording en toelichting. Of die er nu wel of niet komen, er moeten meer afzonderlijke edities worden gemaakt. Beppie de Rooy en Désirée Bijwaard bij voorbeeld hebben over ‘Afscheid’ en ‘De drie zusterkunsten’ heel goede doctoraalscripties geschreven, die als basis kunnen dienen.^22. Wat verder dringend zou moeten: ‘De dieren’ en ‘De starrenkunde’, ‘Het buitenleven’ (naar Delille) en ‘De mensch’ (naar Pope) als parallel-edities met het Frans en Engels op de tegenoverliggende pagina's, en ‘Floris de Vijfde’ (doe ook eens een drama). Wel met ruime aandacht voor Multatuli's kritiek, natuurlijk. En met weerlegging ervan.

Maar er is meer. Er zijn vrij veel handschriften, kopieën veelal, van spotdichten zoals dat op Arntzenius. Wie geeft ‘Feiths

21. Aan Immerzeel, 17.6.1822: ‘Een nieuwe rangschikking van verzen ware goed zoo men na mijn dood alle mijne werken eens by een drukte en dan in soorten rangeerde’ (kb 133 C 11). Al die pogingen om tot een verzameld werk van Bilderdijk te komen, zouden trouwens eens in kaart gebracht moeten worden.

22. Resp. Utrecht 1992 en Zutphen 1997, beide onder begeleiding van Joost Kloek.

[p. 21]

ill. 11.

Lijktranen’ nu eens uit en wanneer kunnen we beoordelen hoe schunnig dat gedicht ‘Antje’ moge zijn? Ook zijn er nog veel gedichten van Bilderdijk in het Engels en in het Latijn.

Hulpmiddelen

Om al die brieven en gedichten adequaat toe te lichten zijn tools nodig. Denk aan een glossarium (waar staat het woord ‘mengselslijkklomp’ of ‘plondaarfiel’?) waarin ook gezegden of citaten die we steeds weer in Bilderdijks proza tegenkomen: ‘autodidaktos gar eimi’, ‘sibi et musis’, ‘esse quam videri’, ‘telluris inutile pondus’ (‘doodeter’, ‘nutloos pak der aarde’).

Als voorbereiding op zijn boek Hogere sferen heeft Joris van Eijnatten een lijst gemaakt op in Leiden en Den Haag bewaarde ‘Adversaria’,^23. dat zijn honderden papiertjes waarop Bilderdijk een citaat of inval, vaker nog een uitval, heeft opgetekend. Uiterst waardevol materiaal, maar alleen nu er ook een sleutel op is. Bilderdijk moet altijd met de pen in de hand hebben gelezen, getuige bij voorbeeld een in de boekerij van de Koninklijke Akademie bewaard exemplaar van Quirijn de Flines' Proeve van Hollandsche of Nederduitsche synonyma.^24. Op p. 73 (ill. 11) heeft De Flines heeft het over een ‘Koninglyk Notaris’, dat door Bilderdijk eerst maar eens is veranderd in ‘Koninklyk’. Volgt zijn commentaar: ‘Dit is louter Hoogduitsche wartaal. Een Notaris is niet koninklijk, al is hy door den koning aangesteld. Moffen onverstand leert ons zulke domheden napraten, maar het is bespuwbaar.’ Mooi als je zulke zaken in een lijst kon vinden.

Nog zo iets, wie heeft ooit al Bilderdijks aantekeningen gelezen op zijn edities van Hooft, Huygens en Antonides van der Goes? Er staan anders de leukste dingen tussen. Ik geefwat voorbeelden.

Eerst een bundeltje meningen.

-	Inspraak van kinderen: ‘dat ja en nee mogen zeggen is een groot voorrecht! Zelfs het kind in den rinkelstoel vindt dat heel mooi. Maar de ouders lachen er om. - Zoo lang er echter in huis geene Constitutie georganiseerd is: want dan zal dit ook ophouden, en de kindertjens zonder valhoed loopen, en met messen en scharen spelen.’ (Huygens 5, 145)
-	Zweet: in de dichtkunst noteert Bilderdijk frequent het woord ‘zweet’, bij voorbeeld ‘het klamme peuluwzweet’. Daar kan niemand meer tegen, zegt Bilderdijk: ‘Wy zijn in dit opzicht zeer aandoenlijk geworden. Cats zei: 't Is voor waer geen rustig man, Die sijn sweet niet rieken kan. Doch zelfs het denkbeeld daaraan walgt ons thands.’ (Huygens 5, 72)
-	Oprechtheid: ‘niets bedriegt de menschen meer dan iemands oprechtheid en rechtschapenheid: want niemand ter wareld gelooft meer, dan dat alle daden uit eigenbelangzucht spruiten, braafheid schijn of intrigue, en geweten een voorwendsel is. By iemands brave daad denkt ieder: Daar schuilt iets achter; want hy is toch niet gek genoeg om zyn voordeel voorbytezien. - Dit hebben my zestig jaren van mijn leven door eene gedurige ondervinding geleerd.’ (Huygens 5, 124)
-	Muntstelsel: ‘Men mag hier wel aanmerken dat een oortjen twee duiten (een vierde van een stuiver) was: want onze kleinkinderen zullen 't zekerlijk niet meer weten, na de invoering van 't verstand-verstompend decimaal stelsel in munt.’ (Huygens 5, 293)
-	Het werkwoord ‘tabakken’ is gevormd naar ‘borrelen’, maar niemand dacht toen ‘dat die morsigheid ooit in eenig ordentlijk huis gepleegd of toegelaten kon worden.’ (Huygens 6, 198)
-	Dansen heeft ‘iets zoo vernederends dat ik-zelf het nooit [...] zonder verondwaardigend schokken der ziel en diepe weemoedigheid, bywonen of aanzien kon. Ook heb ik altijd [: ooit] een jong onbedorven kind als het zijne moeder of vader zag dansen, in schreien zien uitbarsten.’ (Huygens 5, 298) ‘Ik voor my heb [...] uit den dans meer zedelijk en lichamelijk jammer zien ontspruiten, dan (om iets te noemen) uit de kinderpokken. En zoo de heerschappij van

23. Joris van Eijnatten, Adversaria Willem Bilderdijk. Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, Leiden, en Letterkundig Museum, Den Haag (Amstelveen 1997; Amstelveense gastcahiers 5).

24. Amsterdam 1810, ka 301, iisg, Amsterdam.

[p. 22]

den Boze ergens in kennelijk is, het is zeker in de dans.’ (Huygens 6, 255)

Uit de categorie herinneringen:

-	‘Mijn overleden Zoon (in de Zeedienst) zei altijd: “'t Is minder gevaarlijk in een zeegevecht dan te land: want hoe slim het loope, ten minste zal uw volk u niet in hun vlucht vertrappen, 't geen het grootste gevaar is.”’ (Huygens 5, 218)
-	In Duitse kerken stonden ‘ter zijde van de zitplaatsen lieden met lange stokken, aan de einde met lood gevuld [...] die de slapenden daarmeê op 't hoofd sloegen.’ (Huygens 6, 177)
-	Gladgeboende vloeren waaroverheen een mat komt om die vloer te sparen: die hebben ‘my toen menig een buil in het hoofd gekost.’ (Huygens 6, 353)
-	‘In mijn jongen tijd, zat Badeloch in Gijsbrecht van Aemstel met een horlogie op zijde, en keek daarop wanneer ze zei: “Ik heb mijn uur verslapen/ om naar de kerk te gaan.”’ (Hooft 3, 98)

Opmerkingen over taal:

-	In Bilderdijks jeugd hoorde je nog de wens ‘Gerustengenacht’: een geruste èn goede nacht, ‘'t geen my als klein kind menig uur slapens kostte om er den zin van te begrijpen, en my toch tot mijn tiende jaar onverklaarbaar bleef.’ (Huygens 6, 156)
-	Uitspraak van de ‘a’ als een ‘e’ is geen algemeen-Amsterdams, maar Haarlemmerdijks, waarmee in andere buurten werd gespot: ‘Beesje, slee den heek in den peel.’ (Hooft 3, 118)
-	Tot slot een opmerking die Bilderdijk verspreid in dat werk van Hooft, Huygens en Antonides steeds weer maakt: de frequent voorkomende fout om het hulpwerkwoord ‘willen’ in de derde persoon enkelvoud op -t te laten uitgaan: hij wilt. Volgens Bilderdijk is het Vlaams en Zeeuws, aangejaagd door het werk van Cats. (o.m. Huygens 5, 38 en 6, 228, Hooft 3, 112, Antonides 2, 25)

Nog meer wensen

Als alles door een Teisterband Task Force is bestudeerd en in kaart gebracht wat ik heb opgenoemd, en in mooie afleveringen van ons tijdschrift is gepubliceerd, is er dan voor onze Vereniging niets meer te doen? Zeker wel. Ik zag het liefst ons werkterrein nog uitgebreider, gesteund door de verenigingsstatuten, artikel 3, lid 1, dat, natuurlijk, spreekt van persoon en werk van Bilderdijk, maar ook van diens kring. Dan bedoel ik niet alleen leven en dichtwerk van zijn vader, van zijn vrouwen of van Da Costa, maar van allen die op welke manier ook met Bilderdijk te verbinden zijn. Dat zijn in feite alle dichters tussen 1750 en 1850, en daar is nog zoveel interessants dat het verdient om, goed ingeleid en toegelicht, te worden uitgegeven: ‘Het nut der tegenspoeden’ en ‘Germanicus’ van Van Merken, ‘De Amsterdamse Beurs’ van Loots, ‘Zwitserland’ van Klijn, ‘Frans Naerebout’ van Nierstrasz enzovoorts.

Museale collectie

Het is evident dat onderzoekers van Bilderdijks werk of dat van tijdgenoten niet om de boeken, handschriften en hulpmiddelen van het Bilderdijk Research Centre heen kunnen.^25. De conservator (tel. [phone]) kan adviseren en hulp bieden (ill.

ill. 12. Amstelveenseweg 113, Amsterdam.

12). Voor alleen een bezoek aan de geëxposeerde objecten is het verstandig vantevoren even te bellen naar 020.5985187, want de museumruimte is soms t.b.v. vu-bibliotheekwerk (vergaderen, college geven, fotograferen e.d.) niet te bezichtigen (ill. 13).

ill. 13. Bilderdijkstraat 186, Amsterdam.

Een kijkje in het museum is, met een goede gids erbij, altijd aardig. Toch gaan er wel eens weken zonder bezoek voorbij. Tot daaraan toe dat in het openbaar vervoer bij Halte vu niet tevens wordt omgeroepen ‘Bilderdijk Experience!’. Maar dat zelfs binnen de muren van de vu ongeveer elke vijf jaar een journalist van Ad valvas het museum opnieuw als een ‘onbekend plekje’ komt ‘ontdekken’, is bevreemdend. Kijkt men immers op de stadsplattegronden van marktleider Falk,^26. dan zien we in de 23ste druk (circa 1985) de naam ‘Bilderdijk-Museum’ weliswaar nog niet - er staat alleen ‘Vrije Universiteit’

ill. 14.

25. Chronologisch geordende afschriften van brieven (de ‘mappen-Margadant’) met kaartsysteem, ordners met gefotokopieerde recensies op Bilderdijks werk met sleutel, ordners met fotokopieën van enige handschriften der Koninklijke Akademie (thans in iisg) en der Universiteitsbibliotheek Amsterdam, portefeuilles (geletterd) en ordners (genummerd) secundaire literatuur met voorin een inhoudsoverzicht). Van groot belang is de correspondentie, die al ver voor de oprichting van de Vereniging begint, en tal van gegevens over provenance, onderzoeksresultatem etc. bevat. Die reeks ordners zou eens ontsloten moeten worden!

26. Met dank aan Toa van Assen en Gerard Fontijn.

[p. 23]

ill. 15.

(ill. 14) -, maar in de 63ste druk (circa 2000) staat de museumnaam in hetzelfde lettercorps als ‘Vrije Universiteit’ en ‘Hogeschool inholland’ (ill. 15). Vrij veel verenigingen (Heemkenniskring, Lyceum-damesclub, Boudewijn Büchgenootschap) hebben mij in die tijd nog voor een rondleiding weten te vinden. Bezien we nu de stratengids van 2012, dan blijkt de naam van het museum de andere namen te hebben weggedrongen

ill. 16.

(ill. 16). Er wordt nu gesuggereerd dat het hele campusterrein, metend 500 bij 300 meter, uitsluitend door ons museum wordt ingenomen. Op zo'n oppervlak kun je ongeveer viermaal het Rijksmuseum kwijt. Een potentiële bezoeker moet hiervan op voorhand wel ontmoedigd raken.

Pium votum

In het Leesmuseum voor Vrouwen te Amsterdam lag rond 1890 een boek voor klachten, wensen en opmerkingen. Er staat in:

Is het mogelijk dat er voortaan een stuk zeep en een handdoek in den leeskamer aanwezig zijn, daar men bij het hanteeren van sommige boeken, bijvoorbeeld Bilderdijk, verbazend vuile handen krijgt?

Het antwoord van de bibliothecaresse luidde, dat het leesmuseum er geen linnenkast op nahoudt, al gaf ze toe dat het ‘zeker niet prettig [is] om door Bilderdijk besmet te worden.’^27.

Liever sluit ik me aan bij dr J. van der Valk, rector van het Marnix Gymnasium te Rotterdam, die in 1921 zijn bloemlezing inleidde met de woorden:

Velen klagen over den tijd, verkwist aan minderwaardige lectuur. Over den tijd, aan Bilderdijks poëzie besteed, zal niemand zich terecht beklagen. Dat zal hij alleen, die er niet genoeg tijd aan wijdde.^28.

Vind Bilderdijk toch niet alleen een rare kostganger! Zijn teksten behoren tot ons literaire erfgoed. Door hun woordkeus, zinsbouw, versificatie zijn het kunstwerken. Geniet er dan van!

Marinus van Hattum

27. Margit Willems, ‘Keurige dames met karakter. Het leesmuseum voor vrouwen (1877-1966)’, Z! De Amsterdamse daklozenkrant 19-21 (november 2013) 14-19, 15. Met dank aan Zwanet van Kraayenoord-Lenstra.

28. J. van der Valk (ed.), Bilderdijk. Bloemlezing uit zijn gedichten 1 (Rotterdam: Libertas, 1921) (Ster-editie 14) 72.