Het Bilderdijk-Museum. Jaargang 29

[p. 24]

Het was bitter, bitter koud...! De Russische veldtocht voor de jeugd verbeeld

W.G. van de Hulst & R. Huizenga, Toen en nu. Leesboek over de geschiedenis van het vaderland voor de christelijke scholen 3 (1924; 1932⁸)

1812.

‘Voorwaarts!’

En 't geweldige leger zet zich in beweging. De trommen roffelen, de vaandels wapperen in de wind, de paarden brieschen, de kanonnen daveren over de weg. En de soldaten...?

Zij marcheeren zwijgend voort. Ze moeten! Ginds staat de kleine man met zijn driekante steek en zijn koude oogen zonder medelij. Zij moeten! En ze begrijpen zèlf niet, dat de wil van dien éénen, de wil van die honderdduizenden dwingt. O ja, zijn eigen Fransche soldaten, zijn dappere strijders van vroeger, juichen hun grooten keizer wel toe; maar die anderen zwijgen. In hùn hart is onwil, is haat. Maar - zij moeten. Hun vaderland zucht onder de overheersching van den geweldenaar. Wie zal ontkomen aan zijn ijzeren vuist? [...]

En toen - tóen kwam het ergste... Daar lag een breede rivier vol drijvende ijsschollen: De Berezina. Daar moest het leger over; en bruggen wáren er niet. ‘Dan maar bruggen slaan!’ beval de Keizer... En daar gingen de dappere kerels, doodmoe van de eindelooze marsch, hongerig en verkleumd van kou, zóómaar te water. De Hollandsche pontonniers stonden tot hun borst in het ijs, om de balken te schragen; ze werkten - tot ze bezweken, en de ijsschollen hen wegstieten de diepte in. Dan kwamen anderen probeeren, hoe lang ze 't uithielden...

Twee bruggen kwamen klaar: één voor het voetvolk; één voor de paarden en de wagens en de kanonnen. Maar toen, - toen stortten al die duizenden arme, bange soldaten zich in wild gedrang op de brug: ieder probeerde er 't éérst over te komen, want het groote Russische leger naderde nu. En toen gebeurde iets vreeselijks: de brug voor het paardenvolk bezweek, en duizenden vonden de dood in de Berezina. Maar nòg erger werd het: Nu wilden allen tegelijk over de andere brug. En de ruiters trokken

[p. 25]

Achter hem loopt die oude kurassier, die hem voortstompt als hij stilstaat. Hij doet dat uit meêlij. 't Is vreemd...! Een Fransman! Illustratie: W.G. van de Hulst jr. in: Van Hollandse jongens in de Franse tijd.

hun sabels en hakten en hieuwen op het voetvolk in, op hun eigen kameraden... om maar over de brug te komen. 't Werd een woest gevecht: ieder vocht om zijn leven. En honderden stortten zich in de rivier, om over te zwemmen, of werden er ingedrongen. Maar de blinde ijsschollen sleepten hen mee...

't Was maar een armzalig overschot van het groote, prachtige leger, dat aan de andere oever kwam. En voort ging het weer, altijd maar voort, en telkens weer vechtende tegen de Russen, die geen medelij hadden... De ellende en het leed van die arme menschen was zóó groot, dat woorden het nooit kunnen vertellen.

En Napoleon zèlf?... Hij was gevlucht in een slede. Naar Parijs! O, zijn hart brak van schaamte; maar hij wilde niet gelooven, dat het Gods hand was, die hem terugwees, en dat nu het einde van zijn grootheid kwam. Hij wilde niet bukken, ook niet voor God. Nieuwe legers zou hij vormen, nòg sterker, nòg grooter dan dit, en dan...!

Aan zijn arme soldaten in de vreeselijke sneeuwvelden van Rusland dacht hij niet meer. Zij stierven bij duizenden. En in de witte, eindelooze vlakten, wees een spoor van dooden de weg, die het leger gegaan was.

De soldaten... zij vloekten hun keizer.

W.G. van de Hulst, Van Hollandse jongens in de Franse tijd (1913)

Officieren schreeuwen bevelen, trachten nog orde te scheppen in de verwarring. 't Is vergeefs.

De bellen rinkelen nader...

Bellen? Is het een slede?... Kozakken rijden toch niet in sleden? Er flikkert een flauwe hoop in de angstige ogen. Als het de Kozakken eens niet waren! En het wilde gedrang bedaart. Ze wachten in vreemde angst; maar - ze wachten...

Dan nadert dat donkere: 't is maar één slede en daaromheen galoppeert een troep ruiters.

Wat is het? Wie is het?... Tsa, dat gaat er over! Kijk ze rijden, die kerels! Ze rijden onder de voet, wat hun in de weg komt...

Daar zijn ze al, de wilde ruiters; de sneeuwklompen vliegen op, de paarden hinniken angstig, nu ze in hun woeste galop de donkere soldatendrom voorbij rennen.

Midden in de troep slingert een kleine slede mee, en in die slede zit een kleine gestalte diep ineengedoken. Een kleine man met een driekante hoed...

Later ben ik nog eens alleen een paard meester geworden. Ik zag op een ochtend, toen het des nachts erg gevroren had, een kurassier dood naast zijn paard in de sneeuw liggen op zijde van den weg. De man was zeker dien nacht doodgevroren. Het paard zag er nog goed uit. Ik nam den dooden kurassier zijn mantel af, en besteeg het paard. Toen kwam ik weer goed vooruit.
Illustatie: W.K. de Bruin in Neêrland weer vrij!

Er vaart een vreemde siddering door de soldaten.

't Is... de Keizer!

Dat is een vreemde aandoening. De keizer!

't Ontevreden gemompel zwijgt, de vuisten, die zich balden als Napoleons naam werd genoemd, verslappen, nu de machtige zelf verschijnt.

Wat komt hij doen? Waar gaat hij heen?

Komt hij hen terughalen om hen dat vreselijke land weer dieper in te voeren, of zal hij nu bij hen blijven, hen helpen in hun harde strijd tegen de ellende, als een trouw soldatenvader?

Ze weten 't niet, ze staren met bang verwonderde ogen naar de ineengedoken gestalte, die voorbij vliegt.

En even toch is er een vreemd gevoel van veiligheid in hun harten, een stil vertrouwen, nu hij bij hen is, de grote keizer, de machtige... Ze háten hem; ze vrézen hem; ze hóuden van hem, de wrede geweldenaar, die zijn soldaten kan betoveren door een blik.

Hij gaat voorbij... Dàn begrijpen ze het. Wat maalt hij om hen, de afgejakkerde, half dode krijgers? Ze zijn hem niets meer waard.

Zijn eer is verloren. Dat is het erge. Zijn eer moet herwonnen. Hij moet naar Parijs, om nieuwe legers uit de grond te stampen en de Rus dan toch te vernietigen.

Hij gaat voorbij... ziet hen niet, kent hen niet.

En de betovering wijkt.

[p. 26]

J. Stamperius, Neêrland weer vrij! (1913)

De orde en krijgstucht verdwenen uit het leger. Velen stoorden er zich niet meer aan, tot welk bataljon of regiment zij behoorden. Ze liepen door elkaar en elk zocht zoo goed mogelijk vooruit te komen. Wie niet vlug genoeg mee kon, geraakte in de achterhoede of bleef aan den weg liggen. [...]

Het was verschrikkelijk koud. Ik zag tot driemaal toe een van de mannen, waarmee ik werkte, naast me in het water vallen en met de ijsschotsen wegdrijven en verdrinken. Hetzelde gebeurde op de andere delen van de brug; maar niemand had tijd om ze te redden. Er werd ook haast niet op gelet. Wie onder het werk verstijfd van kou op de brug neerviel, bleef liggen of werd op zij geschoven en zijn lichaam plompte in de rivier. [...]

Tucht was er in het leger niet meer. De soldaten stoorden zich niet aan hun officieren. En deze hadden genoeg met zichzelf te doen. Wat er van de eskadrons en regimenten over was, liep door elkaar. Te Smorgoni, een stadje waar we een week later aankwamen, hoorden we, dat de keizer het leger verlaten had en in een slede vertrokken was naar Parijs. Toen was het met het groote leger gedaan.