Het Bilderdijk-Museum. Jaargang 23

Waar bleef Ferdinand Dobbrauski toch?
Nieuwe feiten, waaronder een jongere naamgenoot en Willem Bilderdijk als ‘ghostwriter’

Op 27 januari 1782 besloot Willem Bilderdijk een brief vanuit Leiden aan zijn Zwolse kunstbroeder Rhijnvis Feith met een Amsterdams nieuwtje: ‘Is tot u het gerucht reeds gekomen van de eclips, of den dood van Dobbrauski. Hij wordt sedert 8 of 10 dagen vermist. teffens zegt men de Kas van zijn' patroon f 20.000, - te kort te komen. Doch hoe zou dit laatste mogelijk, en zo lang verholen geweest zijn, als dit geld of het grootste gedeelte daar van reeds ontbroken zou hebben? - Ik wacht op bevestiging.’ Twee weken later informeert hij tevergeefs naar nieuws over dezelfde Ferdinand Dobbrauski bij zijn Amsterdamse uitgever Pieter Johannes Uylenbroek: ‘Schrijf mij, bid ik, zo dra mooglijk, 't geen gij weet, en hoort van de zaak van Dobbrauski? Hij plag mij niet onverschillig te zijn; waarom zou hij 't nu wezen? 't Geen er ooit goeds in hem was, is er nog in, en ik heb nooit zijn gebreken bemind. Zijn gedrag zij verfoeilijk, zijn goede hoedanigheden houden haar’ prijs, en hijzelf - is hij geen mensch, onze natuurgenoot?’^1. Dobbrauski bleek in het bezit te zijn van drie paarden en een fargon (een klein rijtuig). Bovendien werd op zijn adres aan het Rokin een kunstverzameling en een grote bibliotheek aangetroffen.

1. Bilderdijk aan Rhijnvis Feith, Leiden, 27 januari 1782, in: J.C. Streng (ed.), ‘Zo als men aan gemeenzaame vrienden gewoon is te schrijven’: de correspondentie van Rhijnvis Feith 1753-1824 (Epe 1994), 66. Bilderdijk aan Pieter Johannes Uylenbroek, Leiden, 11 februari 1782, in: W. Bilderdijk, Brieven 1 (Amsterdam 1836), 119.

[p. 9]

Bilderdijk werd voor en na zijn studietijd in Leiden omringd door talrijke personen die grotendeels uit het zicht verdwenen en die stuk voor stuk nadere studie verdienen. Vooral tijdens zijn advocatenpraktijk in Den Haag kreeg hij te maken met intriganten, profiteurs en oproerkraaiers als William Pieter Turnbull de Mikker, Philippus Verbrugge en Jan Willem Kumpel. Het geval Dobbrauski is niet alleen van belang vanwege diens mysterieuze verdwijning, maar vooral in verband met Bilderdijks vroegste literaire werk. Uit zijn correspondentie is bekend dat Bilderdijk afgekeurd jeugdwerk aan Dobbrauski ‘ter adoptie’ zou hebben aangeboden. Tot voor kort waren hiervan geen concrete voorbeelden bekend.

Het weinige dat over Dobbrauski bekend is, wordt vermeld bij Bosch 1955 en in een artikel van Wim Zaal, dit laatste helaas zonder uitvoerige bronvermeldingen.^2. Dit artikel is bedoeld als een aanvulling op bovengenoemde bronnen, deels totstandgekomen door de verworvenheden van het internet. Even leek het of er een nieuw levensteken voorhanden was in de vorm van een brief van 6 september 1814 van Dobbrauski aan Jeronimo de Vries, waarover hierna meer. Enkele bijzonderheden uit onverwachte bron werpen meer licht op deze brief. Tenslotte blijkt uit Dobbrauski's publicatielijst (zie Bijlage) dat hij tenminste één gedicht van Bilderdijk onder eigen naam heeft gepubliceerd.

2. J. Bosch, Mr. W. Bilderdijk's briefwisseling: aanvullende uitgave [...] eerste deel: 1772-1794 (Wageningen 1955), X, XXVIII en noten op 63, 92, 97, 134-135; Wim Zaal, ‘Waar bleef Ferdinand Dobbrauski? Een Amsterdammer werd berucht als vuilschrijver omdat hij tijdens het koffie-uurtje verdween met achterlating van drie paarden’, in: Amstelodamum: orgaan van het genootschap Amstelodamum 48 (1961), 61-64. Tenzij anders vermeld, zijn biografische gegevens over Dobbrauski aan deze bronnen ontleend.

Biografische schets^3.

Ferdinand Dobbrauski werd op 29 januari 1759 in Amsterdam geboren. Zijn vader Christoffel Jürgen (gereformeerd) was afkomstig uit Lübeck, zijn moeder Sijtje Hoogermolen (doopsgezind) uit Alkmaar. Op 24 oktober werd hij ingeschreven in de doopsgezinde kerk De Zon te Amsterdam. Volgens Bosch werd Dobbrauski ‘in het kunstgild beschouwd als rijmelaar’. Hij was kantoorbediende bij Christiaan Paulus Meijer. In zijn vriendenrol komen bijdragen voor van onder meer Cornelis van Hoogeveen jr., Juliana Cornelia de Lannoy en Willem Bilderdijk.^4. Ook zou hij voor Bilderdijk als kopiist hebben gewerkt. Vanaf 1775 was hij aankwekeling van het Haagse dichtkundige genootschap Kunstliefde Spaart Geen Vlyt (KSGV), in 1776 werd hij lid van het Leidse Kunst Wordt Door Arbeid Verkreegen (KWDAV) en in 1778 trad hij toe tot het Rotterdamse Studium Scientiarum Genitrix (SSG). Zoals bekend zou Bilderdijk in 1776 lid worden van KWDAV, terwijl hij in de jaren 1781-1782 honorair lid werd van de twee andere genootschappen.^5.

Bilderdijk droeg aan Dobbrauski het gedicht ‘Aan den heer *** op den verjaardag des tael- en dichtlievenden genootschaps, onder de spreuk: Kunst Wordt Door Arbeid Verkreegen’ op, dat oorspronkelijk deel uitmaakte van de ‘proto-editie’ van Mijn verlustiging uit 1779. In 1781 werd van dit gedicht een afzonderlijke overdruk gemaakt uit de publieksuitgave van deze bundel, waarbij de naam ‘Ferdinand Dobbrauski’ voluit in de titel voorkomt.^6. Mogelijk als antwoord op dit gedicht verscheen van Dobbrauski in eigen beheer: Aan den heere Willem Bilderdyk, lid van [...] Kunst Wordt Door Arbeid Verkreegen. Enz. In dit lofdicht komt een verwijzing naar ‘Cinthia’ voor, het personage in twee gedichten uit Mijn verlustiging.

De naam Dobbrauski komt in de volgende varianten voor in de doopregisters in het Amsterdamse Gemeentearchief: Dobbrauskij, Dobbrauski, Dobbrouski, Debbrauski.^7. Uit transcripties uit The Essequebo and

Christoffel Jürgen * Lübeck (overl. 1804)

x

Sijtje Ho(o)germolen * Alkmaar

1.	Ferdinand: 29-1-1759
2.	Carl Friedrich: 9-2-1762 (overl. voor 1809) x Metje Velders (overl. Demerary, 13-4-1815) 1. Ferdinand: 25-2-1784 (overl. Demerary, 2-8-1815) 2. Willem Elias: 22-2-1786 3. Willem Frederik: 2-11-1787
3.	Anna Jacoba 14-4-1768 (overl. voor 1809) x Johan Adolf Fredrik. Stuntz 1. Anna Christina: 13-11-1789 2. Alida Jacoba: 29-4-1792

Demerary Gazette blijkt verder dat enkele familieleden in voormalig Brits Guyana waren gevestigd, dat tussen 1780 en 1813 afwisselend onder Nederlands, Frans en Engels gezag stond.^8. Met deze informatie valt bijgaande stamboom op te stellen,^9. waaruit blijkt dat Ferdinand een neef had die naar hem was vernoemd. Van deze neef moet de eerder genoemde brief aan Jeronimo de Vries zijn, gedateerd ‘London den 6 December 1814’, waaruit het volgende fragment:

- als ik denk aan het geen ik van uEd. genoten heb dan weet ik dikwerf niet meer wat ik doen moet te meer daar ik nu hier zo lang als reeds buijten de vriendelijke bescherming van uwelEdele en mijn oom en tanten ben geweest[.] ach, waar is die tijd dat ik nog mogt zeggen [...] de vries zal mij in dit of dat wel assisteeren het welk altoos voor mij gelukt is[.] Ja zelf[s] tot het laatste moment voor mijn vertrek en nu al weeder uit Een brief van mijn Oom te verneemen dat dien zelfde die altoos zijn genegentheijd aan ons betoond heeft nog blijft [...] voort duuren - met voor mijn oom een broodwinning te verzorgen hetwelk mij groot vergenoegen geeft en blijven uEdele nog maal duijzend maal dank voor het geen uwelEdele aan mij gedaan heeft en nog blijft voort duuren aan mijn Oom en hoop dat zal langen jaren blijven ter uwen Eer -.^10.

We mogen concluderen dat Ferdinand jr., zoon van Carl Friedrich Dobbrauski en Metje Velders, na het overlijden van zijn vader enige tijd heeft doorgebracht bij zijn tante Anna Jacoba en zijn oom Johan Adolf Fredrik. Stuntz. Alleen deze laatste, aan wie Jeronimo de Vries een baan had bezorgd, moet in 1814 op het moment van schrijven nog in leven zijn geweest. Tenzij Ferdinand jr. in de aangehaalde passage op een brief van zijn eertijds verdwenen oom Ferdinand doelde.^11. De moeder van Ferdinand jr., Metje Velders, leefde nog wel. Blijkbaar was zij hertrouwd met een Engelse plantage-eigenaar. Vermoedelijk was zij ook de reden dat Ferdinand jr. in Londen op passage naar Demerary en Essequebo wachtte. Het vroegste bericht dat wij over Metje Velders in The Demerary and Essequebo Royal Gazette tegenkomen luidt:

At the Commissary-Court of the 3d of April 1815, will be passed the following Transports and Mortgages; viz. [...] By Mrs. the Widow Dobbrauski, Sole Heiress to the Estate of George Angle, deceased, Transport of

3. Zie n. 2.

4. Bilderdijks bijdrage uit 1777 in: DW 10, 214.

5. C.B.F. Singeling, Gezellige schrijvers: aspecten van letterkundige genootschappelijkheid in Nederland, 1750-1800 (Amsterdam 1991), 264, 273.

6. L.T. Monfils, Willem Bilderdijk: bibliografie [...] (Amsterdam 2006): WBB A 1779.9 en A 1781.21. Van dit laatste nummer zijn slechts twee exemplaren bekend. Voor de drukgeschiedenis van Mijn verlustiging zie: Lesley Monfils, ‘Bilderdijks debuut in losse bladen: Mijn verlustiging (1779): een bibliografische zeldzaamheid’, in: Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis 13 (2006), 85-98.

7. Geraadpleegd via: http//gemeentearchief.amsterdam.nl/archieven/genealogie/doopregisters/zoek.

8. Transcripties uit The Essequebo and Demerary [Royal] Gazette uit de periode 1803-1816, raadpleegbaar via: http://ariel.ucs.unimelb.edu.au/~rvc/edg/index.html.

9. De overlijdensjaren van Christoffel Jürgen Dobbrauski, Sijtje Hoogermolen en Carl Friedrich en Anna Jacoba Dobbrauski zijn ontleend aan Bosch 1955, p. 63.

10. Brief: Den Haag KB: 121 B 4.

11. In de annotatie bij Monfils 2006, WBB A 1781.21, ging ik is er, enigszins voorbarig, vanuit dat dit waarschijnlijk het geval was.

[p. 10]

all her right, title, and interest, in the unexpired Lease in the Half of Lot. No. 5, with all the Buildings thereon, situated in front of Plantation Vlissingen - to Mark Dyett & Co.^12.

Definitief uitsluitsel over haar identiteit geeft het overlijdensbericht van 18 april 1815, dat op zaterdag 3 juni 1815 in uitgebreidere vorm werd herhaald:

Colonial Obituary [koptitel] Since our last Report, and as reported at the Orphan Chamber; [...] April 13. - Widow M. Dobbrauski, born in Velders - in New-Town.

Vermoedelijk was Ferdinand jr. dus op weg naar zijn (toen al zieke?) moeder in de voormalige kolonie, waar hij mogelijk ook zijn broer Willem Frederik zou aantreffen, voorzover deze nog in leven was.^13. Een kleine twee maanden na het overlijden van zijn moeder wordt Ferdinands vertrek uit Essequebo aangekondigd:

Secretary's Office. [koptitel] This Is To Inform The Public, That The Following Persons Intend Quitting The Colony: [...] Ferdinand Doubbrauski, in 14 days or by Ship Alfred, from June 6.^14.

Hij zou zijn verblijf echter niet overleven, getuige zijn overlijdensbericht van 7 oktober:

Colonial Obituary, [koptitel] Since our last Report, and as reported at the Orphan Chamber. Whites [...] Aug. 2. - F. Dobbrauski, at Plantation Mindenburg.^15.

Dit alles laat de vraag, waar Ferdinand Dobbrauski sr. na zijn plotselinge verdwijning in januari 1782 bleef, onbeantwoord.

12. The Demerary and Essequebo Royal Gazette, vol. X, 18 maart 1815.

13. Van hem zijn vier berichten in The Essequebo and Demerary Gazette bekend, gedateerd 5 april en 6 september 1806 en 4 april en 2 mei 1807. Hieruit blijkt dat hij etenswaren uit Nederland importeerde en als zaakwaarnemer en advocaat voor diverse personen fungeerde. Een overlijdensbericht van Willem Frederik Dobbrauski is niet gevonden.

14. The Demerary and Essequebo Royal Gazette, vol. X, 10, 17 en 24 juni 1815.

15. The Demerary and Essequebo Royal Gazette, vol. X, 7 oktober 1815.

Bilderdijk als ghostwriter

Uit enkele brieven van Bilderdijk blijkt dat hij ‘afgedankte’ gedichten aan Dobbrauski heeft afgestaan. In 1780 had hij enkele jeugdwerken aan Rhijnvis Feith laten lezen, mogelijk met het oog op plaatsing in de Tael- en dichtlievende oefeningen van KWDAV. Nadat hij de verzen had terugontvangen, schreef hij: ‘Ik heb ze herlezen, en waarlijk, zij zijn mij onbeschrijflijk afgevallen. Wat brengen vijf of zes jaren al onderscheids te wege in onze wijze van denken! Vergeef. lieve Vriend, dat ik U met die prullen opgehouden heb: sints dat zij nog versche producten waren, had ik ze niet weêr gezien. - Ik mag ze onzen D. te adopteeren geven, dit is al wat ik er meê zou weten te doen.’ In een brief van 28 juni 1780 kwam hij hierop terug, met de volgende schimpscheut aan het adres van Dobbrauski: ‘Nog een woord over D. Gij denkt dat hij zijne adoptive kindertjes met vaderlijke tederheid bemint? - Edipus maakte hier zwarigheid in ten opzichte van Polybus, en vraagde hoe dit mogelijk ware? het antwoord bij Sofokles is: 't kwam dat hij-zelf kinderloos was. - Mag men in gelijke uitwerksels tot gelijke oorzaken besluiten? Wat dunkt U wegens D.?’ Ook in een brief aan Juliana Cornelia de Lannoy van 30 maart 1780 komt een dergelijke passage voor.^16.

Van één publicatie van Dobbrauski staat vast dat het om een gedicht van Bilderdijk gaat. Het betreft een zogenaamde ‘heldinnenbrief’ van de zestiende-eeuwse Italiaanse Neolatijnse dichter Hieronymus Angerianus: ‘Hieronymus Angerianus aan Celia’, gepubliceerd in: KSGV, Proeven van poëtische mengelstoffen 6 (1778). Uit de notulen van het genootschap blijkt dat deze inzending voor verwarring heeft gezorgd. Dobbrauski moest zich bij de bestuurders voor de duistere stofkeuze verantwoorden: ‘In ons exëmplaar van Angerianus vinden wij het niet, wel gedeelten die er naar zweemen.’^17. Het gedicht zou later in Bilderdijks bundel Bloemtjens verschijnen.^18. Het was een geslaagde grap, waarvan Bilderdijk triomfantelijk bericht doet in een van zijn ‘rijmbrieven’ aan zijn zuster Izabella Dorothea: ‘En zoo gij zotheid wenscht te lezen,/ Het Haagsch Genootschap geeft een deel/ Van Mengelstoffen uit, dat magtig wordt geprezen,/ Doorloop dat boekje slechts geheel.’^19.

Van Dobbrauski's overige publicaties komen twee soortgelijke gedichten als potentiële ‘adoptiekindjes’ van Bilderdijk in aanmerking: ‘Henrik, Graaf van Richmond, aan Koning Richard den Derden’ in: KSGV, Proeven van poëtische mengelstoffen 7 (1780), en ‘Klagte van Ada, graavinne van Holland en Zeeland, in haare gevangenis op Texel’, in: KWDAV, Tael- en dichtlievende oefeningen 3 (1780).

Lesley Monfils

16. Bilderdijk aan Feith, 13 en 28 juni 1780, in: Streng 1994, pp. 31 en 33. Bilderdijk aan J.C. de Lannoy, 30 maart 1780, in: Brieven 1,. p. 78.

17. O. van Marion, Heldinnenbrieven: Ovidius' Heroides in Nederland (Nijmegen 2005), 271; Monfils 2006, WBB C 1778.2.

18. W. Bilderdijk, Bloemtjens (Amsterdam 1785), 103-113; DW 10, pp. 16-19.

19. ‘Dichterlijke uitspanning. Zes luimige brieven aan 's dichters eenige zuster [...]’: ‘Zesde brief’, DW 12, p. 422. Door Bosch 1955, p. 21 gedateerd: 12 augustus 1778. Bosch geeft enkele andere suggesties van jeugdwerk (ibid, p. 98). Van geen der genoemde titels zijn echter publicaties op naam van Dobbrauski bekend.

Bijlage

Gepubliceerde gedichten^20.

1776

1. Dankbetuiging aan de Heeren bestuurderen... van het... genootschap... Kunst Word [!] Door Arbeid Verkreegen. By gelegenheid dat dezelven mij tot medelid gunstig verkoozen hadden. S.l., s.n., [1776], 3 pp.

Ondertekend: ‘Ferdinand Dobbrauski. 1776.’

Begin: ‘Beschermers van de Poëzy,’

Leiden UB in: 1187 G 13

Singeling 1991, 62b

2. ‘Lof der milddaadigheid’

In: KSGV, Proeven 4 (1776), 199-202

Ondertekend: ‘F.D.’

Begin: ‘ô Gij die 't zuchtend hart verheugd,’

Singeling 1991, 65d

20. Met dank aan Jacob van Sluis (Leeuwarden Tresoar).

1777

3. Aan de hoogaenzienlyke beschermheeren, hoofdleden en verdere bestuurders, van het tael- en dichtlievend genootschap, ter spreuke voerende: Kunst Wordt Door Arbeid Verkreegen; Op deszelfs Elfden Verjaerdag den 11den van Slachtmaand 1777. S.l., s.n., [1777], 4 pp.

Ondertekend: ‘Ferdinand Dobbrauski’

Begin: ‘Aen u, Beschermers van de schone Poëzy!’

Leiden UB in: 1187 G 12 en 1187 G 13; Den Haag KB in: 131 G 14; Leeuwarden Tresoar C 575/11

Singeling 1991, 62a,b

4. ‘Aan het genoegen’

In: KSGV, Proeven [...] 5 (1777), 177-178

Ondertekend: ‘F.D.’

Begin: ‘o Gadelooze schat! o erfdeel van de deugd!’

Singeling 1991, 65e

5. ‘De deugd’

In: KSGV, Proeven [...] 5 (1777), 185

Ondertekend: ‘F.D.’

Begin: ‘Hoe zedig praalt de Deugd in 't leliewit gewaad!’

Singeling 1991, 65e

(vervolg op p. 14)

[p. 11]

[p. 12]

[p. 13]

[p. 14]

1778

6. Eeuwzang op het twee hondertjaarige feest ter Hervorming van Amsteldam. Amsterdam, W. Vermandel, 1778, 20 pp.

Begin: ‘ô Burgers deezer Stad, roemruchtige Amstelaaren’

Amsterdam UB: O 63-7253: 2; Pfl. Q t 13; overige exemplaren: Amsterdam GA; Maastricht UB; Utrecht UB

7. ‘Brief van Angerianus aan Celia’

In: KSGV, Proeven [...] 6 (1778), 151-155

Ondertekend: ‘F.D.’

Begin: ‘Verwaardig eens voor 't minst uw keurig oog te wenden’

Singeling 1991, 65f; Van Marion 2005, p. 374 (beide zonder verwijzing naar Bilderdijk); Monfils 2006, WBB C 1778.2

Vgl. W. Bilderdijk, Bloemtjens (1785), 103-112

1779

8. Aan de hoogaanzienlyke beschermheeren, bestuurders en verdere leden van het Dichtlievend genootschap te Rotterdam, onder de spreuk Studium Scientiarum Genitrix. Colofon: Amsteldam, Erven D. Klippink, [1779], 8 pp.

Leeuwarden Tresoar C 575/11

Geen publicaties van Dobbrauski aangetroffen in het convoluut SSG, Mengeldichten [1792, 1794], Den Haag KB: 3151 C1-2

Singeling 1991, 194a,b

1780

9. Aan den heere Willem Bilderdyk, lid van het Leydsche taalen dichtlievend genootschap, ter spreuke voerende: Kunst Wordt Door Arbeid Verkreegen. Enz. S.l., s.n., ca. 1780, 7 pp.

Begin: ‘Begaafde Bilderdyk, wiens edel dichtvermogen’

Amsterdam BM 1460; overige exemplaren: Amsterdam UB; Nijmegen UB

10. ‘Henrik, Graaf van Richmond, aan Koning Richard den Derden’

In: KSGV, Proeven [...] 7 (1780), 138-142

Ondertekend: ‘F.D.’

Begin: ‘U, die door dwinglandij den troon van Albion’

Singeling 1991, 65g; Van Marion 2005, p. 375

11. ‘Klagte van Ada, graavinne van Holland en Zeeland, in haare gevangenis op Texel’

In: KWDAV, Tael- en dichtlievende oefeningen 3 (1780), 234-239

Ondertekend: ‘F.D.’

Begin: ‘Hoe lang, o Hemel! zal mijn ongeval nog duuren?’

Singeling 1991, 58c

Ongepubliceerd gedicht:

‘De verworpen raad’, 3 pp.

Ondertekend: ‘Ferdinand Dobbrauski 1781’

Begin: ‘Een zot poeêt, een prullen schrijver’

Den Haag KB: 78 C 70: 3

Overig:

Brief Ferdinand Dobbrauski aan Johan van Hoogstraten (ca. 1741-1850; lid KSGV), Amsterdam, 12 september 1776

Betreft: verzoek tot promotie van ‘aankwekeling’ tot gewoon lid en schenking van een boek aan de bibliotheek van het genootschap

Amsterdam UB: Hss-mag. VIII G 60:206

Brief Ferdinand Dobbrauski aan Abraham Wynants (bestuurder SSG), Amsterdam, 30 augustus 1779

Betreft: aanvaarding lidmaatschap en ziekte

Bijgevoegd: ‘Aan het genoegen’ (gedrukt, 2 pp.)

Den Haag KB: 78 F 62

Inscriptie Ferdinand Dobbrauski in album amicorum Laurens van Santen, f. 69r-v: Leiden, 9 mei 1777

Den Haag KB: 133 H 28

Album amicorum Ferdinand Dobbrauski

Leiden UB: Ltk 1616