Het Bilderdijk-Museum. Jaargang 15

[p. 12]

David Henriques de Castro Mzn (1826-1898) en de leunstoel van Bilderdijk

In het Bilderdijk-Museum te Amsterdam staat een leunstoel uit het bezit van de dichter Willem Bilderdijk. De stoel was voor het eerst te zien op een tentoonstelling in Amsterdam, die in 1865 door het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap was georganiseerd. Het genootschap was kort daarvoor in het bezit gekomen van deze stoel dankzij een schenking van een van de oprichters van het genootschap, de verzamelaar en oudheidkundige David Henriques de Castro Mzn.¹

David Henriques de Castro werd vooral bekend als auteur van Keur van Grafstenen (Leiden 1883), hét standaardwerk over de Portugees-joodse begraafplaats in Ouderkerk a/d Amstel. Geboeid door de geschiedenis van de Portugese joden, begon De Castro rond 1865 met een onderzoek op deze zeventiende-eeuwse begraafplaats. Talloze grafzerken, die in de loop der eeuwen in de drassige grond waren weggezakt, werden door hem opgegraven, in kaart gebracht, beschreven en gefotografeerd. Wie de begraafplaats vandaag de dag bezoekt, zal zien dat de meeste zeventiende-eeuwse zerken inmiddels weer in de grond verdwenen zijn.

De Castro werd in 1826 in Amsterdam geboren in een voorname Amsterdamse Portugees-joodse familie. Zijn zwakke gezondheid noopte hem het gymnasium vroegtijdig te verlaten. Zijn twee jaar oudere schoolvriend, de medisch student Emanuel Asscher, gaf hem daarom thuis les in wiskunde en de klassieke talen. De Castro maakte zich overigens op jonge leeftijd ook het Hebreeuws, Spaans en Portugees eigen.²

In 1846 richtte Asscher, samen met twee vrienden, het letterkundig genootschap Misceamus Utile Dulci op, met als doelstelling ‘de vlijtige beoefening der dicht-, rede- en declameerkunst’. De Castro, die een grote liefde voor de Nederlandse letterkunde had opgevat, werd lid in 1847. Tijdens de bijeenkomsten, waar dichtwerken en voordrachten werden besproken, improviseerde hij onder meer over de smaak der Nederlanders in de poëzie.

De Castro's literaire en historische belangstelling bracht hem in contact met Herman Gerlings Czn. (1816-1888), een veelzijdig man, die onder andere als advocaat en bibliothecaris van de Stadsbibliotheek Haarlem werkzaam is geweest.³ Gerlings was lid van het Haarlems literair genootschap Democriet, dat in 1789 was opgericht door zijn grootvader, de dichter Jan van Walré (1759-1837).⁴ Van Walré was goed bevriend met Bilderdijk, die in Democriet een veel besproken figuur was.

Na Bilderdijks overlijden in 1831 kocht Van Walré de ‘leuningstoel met groene overtrek, waarin Mr. Willem Bilderdijk tot het laatst van zijn leven dagelijks gezeten was’, een tastbare herinnering aan hun vriendschap. De stoel ging daarna over van vader op zoon. Na het overlijden van zijn moeder in 1864 verkocht Gerlings de leunstoel aan De Castro, die voor deze vaderlandse trofee een gepaste verblijfplaats vond in de verzameling van het K.O.G. Wat zijn eigen verzameling betreft was hij meer geïnteresseerd in twaalf brieven van Bilderdijk aan de dichter H.H. Klijn, met belangrijke informatie over zijn leven. Deze werden na De Castro's dood geveild.⁵

Bilderdijks stoel zal volgend jaar van 2 mei tot half augustus in het Joods Historisch Museum te zien zijn, in een tentoonstelling over David Henriques de Castro.

Julie-Marthe Cohen

1 Archief K.O.G., inv. nr. 36, geschenkenboek 1858-1875, maart 1865. Zie tevens de catalogus Wegwijzer op de tentoonstelling van het museum van het K.O.G. (Amsterdam 1865), 10. Voor David Henriques de Castro, zie Julie-Marthe Cohen, ‘Voorportaal van Beth Haim. David Henriques de Castro Mzn. en zijn “ontdekking” van een joodse begraafplaats te Parijs (1861-1864)’ en ‘Verborgen schatten. Curiosa uit de verzameling van David Henriques de Castro Mzn.’, in Habinjan (De Opbouw, kwartaalblad van de Portugees-Israëlietische Gemeente Amsterdam), 51e jrg., resp. nr. 3 (maart 1998), 2 en 18-22 en nr. 4 (mei 1998), 6-14.

2 Zie A. van Creveld Mz., Levensbericht van D. Henriques de Castro Mz., overdruk uit de levensberichten van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden 1898-1899, p. 10.

3 Zie Nederland's patriciaat, deel 17 ('s-Gravenhage 1927), 167 en B. Sliggers, De verborgen wereld van Democriet. Een kolderiek en dichtlievend genootschap te Haarlem, 1789-1869 (Haarlem 1995), 51 en 140-141.

4 Ibidem, passim.

5 Zie Catalogue de vente de la succession de feu M.D. Henriques de Castro Mz. (Amsterdam 1899), cat. nr. 549. De brieven werden tussen 1820 en 1830 geschreven.