Het Bilderdijk-Museum. Jaargang 10

[p. 8]

‘Hy verstaat geen Hollandsch’
Bilderdijks lesmateriaal voor Koning Lodewijk

Dat Bilderdijk in de winter van 1806 op 1807 enige malen heeft getracht aan Lodewijk Napoleon de Nederlandse taal te leren, is bekend. Vooral de moeite die de Fransman met het woord ‘koning’ had, dat hij als ‘konijn’ zou hebben uitgesproken, is steeds weer beklemtoond. Dit geschiedde ook in een van de meest recente en aardige vaderlandse-geschiedenisboeken: Van nul tot nu. Deel 2: De vaderlandse geschiedenis van 1648 tot 1815 (Haarlem 1985; 19883) door Thom Roep en Co Loerakker. Deze geschiedenis heeft de vorm van een stripverhaal. Voor de reproduktie van de illustraties op pp. 51-52 zeg ik hierbij dank aan De Geïllustreerde Pers bv te Haarlem.

Welk materiaal Bilderdijk voor die lessen samenstelde, tonen twee in het Bilderdijk-Museum bewaarde handschriften van elk 320 bij 203 mm. Hs. A 49-1 bestaat uit drie ineengeschoven bladen, met de tekst op f. 1-3 recto; hs. A 49-2 bestaat uit twee ineengeschoven bladen, met de tekst op f. 1-2 recto. F. 4 verso bevat een cijferraadsel dat verband houdt met de naam Mirbel, de plant-

[p. 9]

kundige wiens Théorie de l'organisation végétale in 1808 in Bilderdijks vertaling werd gedrukt. Voor de volledigheid en om verder onderzoek hiernaar te stimuleren moge dit raadsel hier volgen:

	b
	-
	8
	4	7	9	2	3
3	-	-	-	-	-
	2	1	1	1	1
m	i	r	b	e	l

Enkele en dubbele onderstrepingen in de lessen zijn overgenomen; driemaal onderstreept is hier cursief weergegeven. De varianten zijn als volgt aangeduid:

<-a>	wegstreping
<a>>b>	vervanging
/a/	toevoeging

In margine staan tekens, die denkelijk aanduiden dat het lesonderdeel aanvankelijk niet door Lodewijk werd beheerst.

M. van Hattum

Hs. A 49-1

[fol. 1]

Samenspraak. / Dialogue.

Wie is daar? / Qui est lâ?

Ik. / Moi.

+ Wie zijt gy? / Qui êtes vous?

Een getrouw onderdaan van Uw Majesteit. / Un fidêle sujet de Votre Majesté.

Waarom zijt gy niet aangemeld? / Pourquoi n'etes vous pas annoncé?

Daar was niemand om my aan te melden. / Il n'y avoit personne pour m'annoncer.

Was daar niemand? / N'y avoit-il personne?

Was daar geen Kamerheer? / N'y avoit-il point de Chambellan?

Geen bode? / Point de Huissier?

Geen lakei? / Point de Laquai?

Niemand. / Personne.

+ Wat is uw naam? / Quel est votre nom?

Ik heet Steven van der Klok. / Je m'appele Etienne van der Klok.

+ Waar zijt gy van daan? / D'où etes vous?

Van Werkendam. / De Werkendam.

+ Waar ligt dat? / Où est-il situé?

Het ligt in Zuidholland. / Il est situé dans la Zudhollande.

+ Is het een Dorp? / Est-ce un village?

Ja, Sire. / Oui, Sire.

+ Waar van bestaat dat Dorp? / <l'>>de> quoi ce village subsiste-t-il?

Van de veeteelt. / De la patûre du Betail.

+ Wat is uw beroep? / Quel est votre metier?

Een schoenmaker. / Je suis cordonnier.

+ Hoe oud zijt gy? / Quel age avez-vous?

Acht en zeventig jaar. / Soixante [dix] huit ans.

Een schoone ouderdom! / Un bel age!

En daarby ben ik welvarend. / Et avec cela je suis bien portant.

+ Zooveel te beter. / Tant mieux.

Maar mijn zaken gaan slecht. / Mais mes affaires vont mal.

Hoe dan? / Comment donc?

Ik heb geen werk. / Je n'ai pas de travail.

+ Hoe dat? / Comment cela?

[fol. 2]

Mijn werk wordt niet meer gezocht. / Mon ouvrage n'est plus recherché.

+ Waarom dat? / Pourquoi cela?

Ik ben een oud man, en werk niet in den nieuwen smaak.

/ Je suis un vieillard, et je ne travaille <-plu> pas dans le nouveau goût.

Ik begrijp het. / Je le conçois.

Men wil de mode volgen. / On veut suivre la mode.

Ook by de Boeren? / Aussi chez les Païsans?

De Boeren zijn rijk en hovaardig. / Les Païsans sont riches et orgueilleux.

+ En wat koomt gy hier doen? / Et que venez-vous faire ici.

Ik kwam iets verzoeken. / Je venais demander une chose.

+ Wat? / Quoi?

Ik wilde Uw Majesteit om een ampt vragen. / Je voulais demander un emploi à Votre Majesté.

Wat soort van ampt? / Quelle espêce d'emploi.

Het geen Uw Majesteit zal goed vinden. / Ce qui plaira à Votre Majesté

+ Kunt gy lezen en schrijven? / Savez-vous lire et ecrire?

Ja, zeer goed, Sire. / Oui, Sire, très-bien.

Verstaat gy de Rekenkunst? / Savez vous l'Arithmetique?

Tamelijk. / Passablement.

Wat verstaat gy meer? / Que savez-vous de plus?

Alles. / Tout. (Toutes choses.)

+ Dat is veel. / C'est beaucoup.

+ Dat geloof ik niet. / Je ne crois pas cela.

Ik ben ook in den Oorlog geweest. / J'ai été aussi à la guerre.

+ Wanneer? / Quand?

In het jaar zeven en veertig. / Dans l'an quarante sept.

+ In welken rang? / Dans quel degré?

Als gemeen Soldaat. / Comme Soldat.

+ Hoe lang? / Combien de temps.

Drie maanden. / Trois mois.

+ Waarom hebt gy den dienst verlaten? / Pourquoi avez vous quitté le service?

Ik wierd gekwe<???>>tst>. / <-Je fus> J'etais blessé. Waar? / Où?

Aan het been. / A la jambe.

Waarmeê? / De quoi?

Met een snaphaanskogel. / Par un boulet de fusil.

[fol. 3]

By wat gelegenheid? / Par quelle occasion?

By gelegenheid van eene ontmoeting met een detachement van den vijand. / Par occasion d'une rencontre avec un detachement de l'ennemie.

Was de kwetsuur gevaarlijk? / La blessure etoit-elle dangereuse?

Het schouderbeen was gebroken. / L'os de l'epaule etoit cassé.

Zijt gy daar wel van genezen? / En êtes-vous bien gueri?

Volmaakt wel. / Parfaitement bien.

Maar gy bedriegt my. / Mais vous me trompez.

Ik vraag vergeving, Sire. / Je/'n/ demande pardon, Sire.

Gy waart aan het been gekwetst? / Vous etiez blesse à la jambe.

Ja, Sire. / Oui, Sire.

En nu spreekt gy van het schouderbeen. / Et maintenant vous parle<s>>z> de l'os de l'épaule.

[p. 10]

Het is een misvatting. / C'est une méprise.

Hoe dan? / Comment donc.

Ik wilde zeggen, het dijbeen. / J'ai pensé dire, l'os de la cuisse.

Dat is iets anders. / C'est autre chose.

Mag ik my vleien met de gunst van Uw Majesteit? / Puisje me flatter de la faveur de Votre Majesté?

Wy zullen zien. / Nous verrons.

Ik ben een arm mensch. / Je suis un pauvre malheureux.

En ik weet, dat Uw Majesteit medelijdend is. / Et je sais, que Votre Majesté est compatissante.

Ik zal naar u vernemen. / Je m'informerai de vous.

Dat wensch ik, Sire. / Je le souhaite, Sire.

+ Hebt gy kinderen? / Avez-vous des Enfans?

Ik heb er drie gehad. / J'en ai /eû/ trois.

Zyn zy dood? / Sont-ils morts?

Reeds voor twintig jaar. / Il y a dejà vingt ans.

En uw vrouw? / Et votre femme?

Ik ben weduwnaar sedert lang. / Je suis veuf depuis longtemps.

Het is wel; ga heen. / Il suffit; partez.

Hs. A 49-2

[fol. 1]

Samenspraak.

- Hoe laat is het? / Quelle heure est-il?

Half zeven. / Six heures et demi.

Is het reeds zoo laat? / Est-il deja si tard?

Haasten wy ons dan, en / Hatons-nous (Depechons-nous) donc, et

- Geef my dien brief. / Donnez-moi cette lettre.

Daar is hy. / La voila.

Lees hem voor my. / Lisez-la devant moi.

Lees hem nog eens. / Lisez-la encore une fois.

Ik versta dat niet, verstaat gy het? / Je n'entends pas cela, l'entendez-vous?

Ik begrijp daar niets van. / Je n'en <-entends> /conçois/ rien.

Noch ik. / Ni moi.

De man weet zich niet uit te drukken. / Le (pauvre) homme ne sait pas s'exprimer.

Zijn stijl is /wel/ vreemd. / Son stile est bien etrange.

Hy verstaat geen Hollandsch. / Il n'entend pas l/e/'Hollandois.

Is hy een vreemdeling? / Est-il etranger?

Neen, maar <hy>>het> is een Fries. / Non, mais c'est un Frison.

De Friezen spreken slecht Hollandsch. / Les Frisons parlent mal Hollandois.

[p. 11]

De Gelderschen spreken 't niet beter. / Les Gueldrois ne le parlent pas mieux.

Niet veel beter. / Pas beaucoup mieux.

Wat zullen wy doen met dien brief? / Que ferons-nous de cette Lettre?

+ Ik weet (het) niet. / Je ne sais pas.

+ Ik weet het wel. / Je le sais bien.

Wy zullen hem ter zijde leggen. / Nous le mettrons à coté.

Dat is het best. / C'est le meilleur.

- Neem aan. / Prenez.

Ik zal hem bergen. / Je la serrerai (Je vais la serrer.)

- Doe dat. / Faites cela.

Gy laat iets vallen. / Vous laissez tomber quelque chose.

- Geef acht. / Prenez garde.

- Wat weêr is het? / Quel temps fait-il?

Mooi weêr. zeer schoon. / Beau temps. très-beau.

In tegendeel, het regent. / Au contraire, il pleût.

Dat spijt mij. / Cela me fache.

Het regent alle dagen. / Il pleut tous les jours.

[fol. 2]

t'Is het saizoen. / C'est le saison.

Het is een slecht voorjaar. / C'est un mauvais printemps.

Een zachte Winter geeft een slecht voorjaar. / Un doux

Hyver donne un mauvais printemps.

Dat is altijd zoo. / C'est ainsi toujours.

Ik ben daar ziek van. / J'en suis malade.

Waar van? / De quoi?

Van de vochtigheid. / De l'humidité.

Dat tast my de zenuwen aan. / Cela m'attaque les nerfs.

Hebt gy zwakke zenuwen. / Avez-vous les nerfs faibles.

Zeer zwakke. / Très-faibles.

Ik ben ook gevoelig voor koû. / Je suis aussi sensible au froid.

De koû is schadelijk voor de zenuwen. / Le froid est contraire aux nerfs.

Hippocrates heeft het gezegd. / Hippocrate l'a dit.

De ondervinding bevestigt het. / l'Experience le confirme.

Ik weet het: / Je le sais:

want / car

ik heb het ondervonden. / je/'/n ai fait l'experience.

Het zal nu beter gaan. / A present c'ira mieux.

Ik hoop het. / Je l'espère.

De zomer is op handen. / L'Eté est sur les mains. (s'approche.)

Ik kan geen hitte verdragen. / Je ne puis pas supporter la chaleur.

Waarom niet? / Pourquoi pas?

Zy maakt my hoofdpijn. / Elle me donne /du/ mal de tête.

Dat koomt van zwakte. / Cela vient de faiblesse.

Het najaar is nog slimmer. / l'Automme est pis encore.

Het brengt veel ziekten voort. / Il produit beaucoup de maladies.

= Meent gy uit te gaan? / Pensez-vous sortir?

Ja, ik wil uitgaan? / Oui, je veux sortir.

Dezen morgen nog? / Ce matin encor?

Ja, zeker. / Oui, assurement.

Dan is het tijd. / Is est donc temps.

Het is nog vroeg. / Il est encore matin (de bonne heure[.)]

Vergeef my, het wordt laat. / Pardonnez-moi, il devient tard.

- Vaarwel dan; tot wederzien! / Adieu donc. à revoir!

Ik heb de eer my aan te bevelen. / J'ai l'honneur de me recommander.