Bijdragen en mededeelingen. Gelre, Vereeniging tot Beoefening van Geldersche Geschiedenis, Oudheidkunde en Recht. Deel 8

[p. 259]

Een Joden-kerkhof te Zalt-Bommel.
Door Dr. E. Epkema.

In 1786 werd in Zalt-Bommel een Joden-kerkhof ingericht, waaromtrent de resolutieboeken het navolgende mededeelen. Den 17 Juli 1786 werd in de magistraatsvergadering een request behandeld van Levy Hartog, burger en inwoner van Zalt-Bommel. Daarin herinnerde hij, dat de magistraat bij resolutie van 25 Juli 1785 hem tot begraving der gestorven Joden eene plaats had toegestaan in den hof of boomgaard van het weeshuis, op aanwijzing van de regenten dier stichting. Deze hadden hem een zeer geschikte plaats aangewezen, aan den zuidwestkant van dien boomgaard gelegen. De suppliant was nu voornemens die plaats, overeenkomstig het in de resolutie bepaalde, behoorlijk af te heinen met een muur van acht voeten hoog en binnen dezen een huisje te plaatsen, om daarin de lijken van gestorven Joden te bergen en vóór de begrafenis te reinigen, gelijk zulks bij de Joden gebruikelijk is. Hij had nu alle andere Joden in de stad en in het ambt uitgenoodigd zich daartoe met hem te vereenigen, de kosten te deelen en een contract met hem te sluiten. Na veel moeite had hij eindelijk in de maand Juni 1786 eenige Joden kunnen bijeenkrijgen om over die zaak te spreken. Toen hadden Nathan Hartog en andere Joden, die te Waardenburg of te Ammerzoden woonden, tegen zijn ontwerp alleen bezwaar gemaakt wat de kosten betreft, die zij te zwaar en boven hun vermogen achtten. Zij stelden daarom voor, dat het muurtje om het kerkhof maar drie of vier voeten zou opgetrokken worden, zooals te Waardenburg

[p. 260]

het geval was; anders weigerden zij een contract met hem te teekenen.

Hierin durfde hij niet toestemmen, daar de resolutie van den magistraat van een goede afheining en het gemaakte bestek van een hoogeren muur sprak. Niemand dan hij en zijne drie zoons wilden nu het contract teekenen. Toch wilde hij de zaak doorzetten en het werk conform de resolutie en het bestek voltooien. Daartoe verzocht hij nu, dat de magistraat dat contract wilde goedkeuren, opdat hij en allen, die verder aan de zaak zouden willen deelnemen, daarbij zouden gemainteneerd worden, terwijl allen van de Joodsche natie, die buiten het contract waren, zouden verplicht zijn te betalen hetgeen aldaar voor de begrafenis van lijken gevorderd zou worden, als zij van dat Joodsche kerkhof wilden gebruik maken.

De magistraat stond het verzoek van Levy Hartog toe en handhaafde de resolutie van 25 Juli 1785.

Dus werd hem toegestaan een gedeelte van den weeshuisboomgaard ‘gelegen aan de Oostzeyde van het nieuwe weeshuys, tans den Olymoolen van G. Kluytmans’, om te dienen voor een Joden-kerkhof, onder conditie dat de plaats behoorlijk zou worden afgeheind en van ieder lijk, groot of klein, aan de provisoren van het weeshuis zou betaald worden vijfentwintig stuivers.

Terwijl goedgevonden werd, dat ook andere Joden, zoo binnen deze stad als in de naburige plaatsen, zich bij het contract zouden mogen aansluiten, werd tusschen Hartog en zijne zoons en den magistraat de overeenkomst gesloten onder de navolgende bepalingen:

1.

Dat het voorszegde Jooden-kerkhoff zal bekwaam gemaakt en met een steense muur, hoog agt voeten boven de grond zal omzet worden, voorts met een bekwaame poort voorzien en een klijn huysje om aldaar te konnen bergen en reynigen zodaane lijke van Jooden, als op dit kerkhof zullen gebragt en begraven worden.

2.

Dat tot vinding der vereyschte kosten door ieder lit der ondertekenaaren dezes zal worden gecontribueert zoveel als bij eene gelijke omslag zal bevonden worden nodig te wezen.

[p. 261]

3.

Dat de contributie, door elk geinteresseert lith te betaalen, zal moeten worden voldaan in twee paayen of termijnen, te weten de eene helft voor 1^o Januarij 1787 en de andere helft voor 1^o Maij aanvolgend.

4.

Dat wanneer iemand der leeden hierin mogte mancqueeren, dezelve dadelijk zal verstooken zijn van deszelvs aandeel in dezen en gehouden worden, alsof deeze door hem niet mede-ondertekent was, met verlos van hetgeen reeds door hem gefurneert mogte zijn.

5.

Dat al het te maken werk als ook de materialen in deezen nodig publiecq zullen worden aanbesteed en de betalinge zal gedaan worden uyt de hier voorgemelte contributien.

6.

Dat van al hetzelve perfecte aantekening zal worden gehouden en behoorlijke rekening hiervan geschieden.

7.

Dat de leeden van deeze societeit, die dit contract betekent en aan het gestipuleerde met reële furnissementen van hun verschulde penningen voldaan zullen hebben, hiervoor zullen hebben de vreyheyd om op dit Jooden-kerkhof begraven te worden neffens hunne huysvrouwen en kinderen, die bij hun in huys woonen en ongehuwt zijn, mitsgaders hunne domestiecquen, zonder betalinge van eenige gelden aan deeze societeit voor de plaatse op dat kerkhof, dan alleen 't geen aan 't weeshuys moet betaalt worden en andere ordinaire kosten.

8.

Dat wanneer van andere Jooden, buyten deeze societeit zijnde, verzoek mogte gedaan worden om op dit kerkhoff begraven te worden, ten aanzien van de Jooden, die in deeze stad of ampte van Tielre- en Boemelreweerden woonachtig zijn, zulx zal worden geaccordeert, mits dat voor ieder lijk ten behoeve der societeit zal worden betaalt agt ducaten boven de onkosten van de begravenis en tijns aan het weeshuys.

Welke somma nochtans zal worden verminderd, ja selvs tot op niet vervallen, zo wanneer de overleidenen weynig of

[p. 262]

niets heeft nagelaten en deszelvs erfgenamen niet in staat zijn deeze somma van twee en veertig gulden te kunnen furneren.

9.

Dat zo wanneer hierover eenig verschil mogte ontstaan, zulx bij meerderheyd van stemmen onder de present zijnde leeden van de societeit zal worden gedecideert, gelijk alle andere zaken alzo onder de leeden, behoorlijk gedaagt zijnde, moeten gereguleert en bij ontstaane questie met meerderheyd beslist worden.

10.

Wanneer van Jooden, buyten deeze societeit zijnde en niet in deze stad of ampt wonende, verzoek mogte gedaan worden om een afgestorve van hunne natie op dit kerkhof te begraven, zal zulx niet geaccordeert worden, ten waare daarvoor ten behoeve der societeit betaalt worden twintig ducaten, dewijl anders te voorzien is, dat dit kerkhof spoedig vol zoude raken.

11.

Wijders is geresolveert om dit contract na gedaane betekening ten fine van approbatie te presenteren aan de WelEd. en Achtb. Magistraat dezer stad.

Zullende na het perfecteren dezes geene nieuwe leeden in hetzelve geadmitteert worden dan die met algemeene toestemming en tegens betaalinge van gelijke somma als de existerende geinteresseerde leeden in deze hebben gefurneert, met den interest van dien tegens vijf procent te berekenen.

Zullende alle de gelden, zo hiervan als van de begravene lijken provenieerende, onder een vertrouwt persoon in of buyten deeze societeyt zijnde, worden gebragt en bewaart om daaruyt het Jooden-kerkhof te onderhouden en andere noodwendige kosten, 't zij tot begraavenis van vreemden Jooden als anders, te doen.

En zal de sleutel van dit kerkhof onder de binnenvader van 't weeshuys verblijven, ten eynde dezelve kan nagaan, hoeveel lijken op dit kerkhof begraven worden. Actum 7 Junij 1786.

Was getekent:

Jacob Hartog per order

van mijn vader Levy Hartog.

Isak Hartog.

Jacob Hartog.

Barend Hartog.