Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden. Deel 96

[p. 173]

Het XVe Internationale congres voor historische wetenschappen
Boekarest, 10-17 augustus 1980

Van 10 tot 17 augustus 1980 had te Boekarest het vijftiende internationale congres voor historische wetenschappen plaats. Het werd op zondag 10 augustus in het paleis der Republiek geopend met een reeks redevoeringen. Eén daarvan bracht de boodschap over die de president van de socialistische republiek van Roemenië, de heer Nicolae Ceausescu tot het congres richtte. Daarin riep hij de historici op de idealen te verspreiden die zijn politiek, naar hij zei, nastreeft, namelijk, respect voor de onafhankelijkheid en souvereiniteit van alle naties, vermindering van de bewapening, vooral de kernbewapening in Europa, handhaving of herstel van de vrede in de wereld en de medewerking daaraan van alle staten ongeacht de maatschappelijke orde die zij bezitten. Voorts betoogde hij dat de socialistische Roemeense staat met nadruk steun geeft aan het onderzoek naar de Roemeense geschiedenis en het toejuicht dat dit de eigen aard van het Roemeense volk weet te determineren, een eigen aard die dank zij de samenwerking van de voorouders in een ontwikkeling van twintig eeuwen tot stand is gekomen.

Volgens de Roemeense organisatoren ademde veel van wat tijdens dit congres gebeurde de geest van deze boodschap. Indien dat waar is dan kwam dat voor een deel door de publiciteit die er in kranten en televisie aan werd gegeven; het kwam ook door het karakter van een ten bate van de congresgangers in het Frans en het Engels verschijnend ‘dagelijks bulletin’ waarin niet alleen een zuiver feitelijk overzicht van de werkzaamheden werd gegeven maar ook uit de mond van allerlei congresgangers zeer lovende commentaren op Ceausescu's tekst en op de voortreffelijkheid en het belang voor de hele wereld van de samenkomst werden opgetekend. Ook was het programma zelf er de oorzaak van dat de beide elementen waarop de president wees, sterk naar voren kwamen, zowel de lof van de vrede als de nationale trots van de Roemenen. Eén hele congresdag was gewijd aan het thema ‘Vredesproblemen en hun vormen in de loop der eeuwen’. Zowel op de openings- als op de sluitingszitting werd veel aandacht aan de Roemeense geschiedenis gegeven. De eerste wetenschappelijke lezing, voor alle deelnemers en al hun begeleiders, ging over de oorsprong en de historische ontwikkeling van het Roemeense volk; de laatste, eveneens in een plenaire bijeenkomst, behandelde ‘de plaats en de rol van het Roemeense volk in de wereldgeschiedenis’.

Uit de publikatie van het dagelijks bulletin van minstens vier rijk geïllustreerde bladzijden op krantenformaat bleek de enorme inspanning die de gastheren zich getroostten. Even indrukwekkend was het feit dat bij de opening van het congres alle deelnemers de drie dikke, in Roemenië gedrukte delen met rapporten - in totaal bijna 2000 bladzijden - inderdaad in ontvangst konden nemen. Bovendien stonden in Boekarest de mooiste zalen aan het publiek ter beschikking: het grote moderne Paleis der Republiek, het fraaie Athenaeum (het

[p. 174]

operagebouw uit 1888) en velerlei minder prestigieuze ruimten in verschillende universitaire gebouwen. In de grote zittingen werkte een voortreffelijke simultaanvertaaldienst (Russisch, Roemeens, Frans, Duits, Engels en soms Spaans). De zorg en het belang gehecht aan het congres bleken ook uit het feit dat vele restaurants in de binnenstad hun eetzalen voor de congresgangers hadden gereserveerd en dat de musea hun gratis toegang en begeleiding gaven.

Het congres telde ongeveer 2700 ingeschreven leden, bijna 1300 meer dan in 1975 in San Francisco, 700 minder dan in 1970 in Moskou. Nu zeggen zulke cijfers niet veel. Lang niet alle ingeschrevenen kwamen opdagen; en in dit geval had het gastland bovendien voor een wel uitzonderlijk sterke delegatie gezorgd: zij telde bijna 800 leden. Er waren 69 landen vertegenwoordigd, negen meer al weer dan in 1975; twaalf ervan echter kwamen slechts met één representant. De omvang van de delegaties stond niet in relatie met het internationale belang van het in de verschillende landen uitgevoerde onderzoek. De Verenigde Staten hadden op papier een delegatie van ongeveer 150 personen; daarna volgden Frankrijk en de Sovjet-Unie met ongeveer 125, Bulgarije en Japan met ongeveer 115, Spanje, Oost-Duitsland en West-Duitsland met elk ongeveer 100. Engeland haalde slechts ruim 50, veel minder dan Hongarije (ongeveer 90), Polen en Zweden (elk ongeveer 80), Italië en Joegoslavië (ongeveer 70). De Nederlandse groep telde ongeveer 30 deelnemers, wat minder dan de Belgische, wat meer dan de Deense of de Finse.

Het congres was volgens de traditionele orde georganiseerd. De eerste twee dagen waren gewijd aan vergaderingen van de gespecialiseerde commissies (28 in totaal dit keer). Daar werd in sommige gevallen nuttig werk gedaan. Gedurende de volgende dagen kwamen grote thema's ter sprake in enorme bijeenkomsten. Zij waren dit keer (1) Oost-Europa, ontmoetingsplaats van beschavingen, (2) Vredesproblemen, (3) Federalisme, (4) De vrouw in de maatschappij, (5) De taal van de historicus, (6) De plaats en de rol van de geschiedenis in het middelbaar onderwijs, (7) ‘Oral history’, (8) Demografie, epidemieën en ecologie. Bovendien kon men, als men wilde, in de middaguren de grote thema's laten voor wat ze waren en zich in allerlei bescheidener zalen bezig houden met reeksen lezingen over kleinere onderwerpen geordend naar tijdvak. In totaal werden gedurende vier middagen in deze zogenaamde chronologische sectie twaalf bijeenkomsten gehouden waarin 84 bijdragen werden behandeld.

Het is niet gewaagd te constateren dat de kwaliteit van de rapporten over het algemeen niet onredelijk was. Wat echter in de grote zittingen, na de presentatie ervan door de auteurs, als discussie vanuit de zaal werd geleverd had geen wetenschappelijke waarde. Zij bestond namelijk in hoofdzaak uit lange reeksen geprepareerde speechjes waarin vooral representanten van de Oostbloklanden, met totale verwaarlozing van alle probleemstelling en zelfs van alle historische encadrering, vertelden hoe voortreffelijk men daar heden ten dage zorgt voor de vrede, de vrouw, de vrijheid van de geconfedereerde volkeren, het onderwijs en nog veel meer. Opvallend was overigens het op Westerse historici vaak een uiterst naïeve, negentiende-eeuwse indruk makende nationalisme dat zij vertolkten. Opvallend was ook dat deze Westerse historici bijna niet reageerden op zulke interventies. Dat is begrijpelijk. Het niveau was meestal zo laag dat wetenschappelijke discussie geheel onmogelijk was.

De Nederlandse leden waren actief in sommige commissies - bijvoorbeeld stedengeschiedenis, kerkgeschiedenis, maritieme geschiedenis, rechts- en universiteitsgeschiedenis - en vonden daarin een zinrijke taak. Sommigen van hen hebben de oprichting gesteund van een nieuwe commissie die zich zal toeleggen op de studie van de geschiedenis der historiografie. Er waren met betrekking tot de grote thema's twee Nederlandse deelrapporten (van

[p. 175]

de hand van de heren Boogman en Slicher van Bath) die in de congresverslagen werden gepubliceerd.

De voorzitter van het congres was prof. Karl D. Erdmann uit Kiel die zowel aan het begin als aan het einde van het congres een fraaie redevoering hield en de vergaderingen van het bestuur goed leidde. Hij werd opgevolgd door prof. Aleksander Gieysztor uit Warschau. Van groot belang voor de toekomst is het feit dat prof. Michel François na een dienst van precies dertig jaren afscheid nam als secretaris van het bureau en dat hij is opgevolgd door mevrouw H. Ahrweiler eveneens uit Parijs.

Het bestuur besloot het zestiende congres in 1985 in West-Duitsland te houden. Het valt te hopen dat dit beter wordt dan het vijftiende. Men moet immers concluderen dat dit wetenschappelijk is mislukt of, wanneer dit te hard klinkt, wetenschappelijk weinig zin had behalve daar waarvoor het niet nodig was, namelijk in de zittingen van de commissies die ook buiten deze vijfjaarlijkse monstervergaderingen regelmatig plegen bijeen te komen. Het feit bovendien dat het congres door het gastland op zo'n nadrukkelijke wijze werd gebruikt als steun voor de politieke en nationale preoccupaties ervan verzwakte de wetenschappelijke inhoud. Het zou onjuist zijn te verzwijgen dat in elk geval sommige congresgangers het onaangename gevoel hadden te worden betrokken bij propaganda voor een zeer speciale politiek. Zij beleefden dat ook daarom als iets pijnlijks omdat op zichzelf de royale en goed doordachte Roemeense gastvrijheid en de degelijkheid van de organisatie een uiterst positieve indruk maakten.

De Nederlanders beleefden het genoegen op zeer vriendelijke wijze te worden ontvangen ten huize van de Nederlandse zaakgelastigde te Boekarest en zijn echtgenote.

E.H. Kossmann