Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden. Deel 88

In memoriam Prof. Dr. Raymond de Roover 1904-1972

Op 14 maart 1972 is Prof. dr. Raymond de Roover vrijwel plots te New-York overleden. De Roover was op 28 augustus 1904 te Antwerpen geboren. Zijn vader was een zakenman, en aanvankelijk bereidde ook hij zich op een loopbaan in het bedrijfsleven voor door twee jaar handel te studeren, waarna hij als boekhouder in dienst trad, eerst bij een bank, en daarna bij een scheepvaartonderneming. Daar openbaarde zich voor het eerst zijn liefhebberij voor het verleden. Als vrijetijdsbesteding ging hij belang stellen in de geschiedenis van de boekhouding, en als eerste vrucht daarvan verscheen in brochurevorm, op eigen kosten gedrukt, een korte studie over Jan Ympyn (1928), de Antwerpse schoolmeester die in de zestiende eeuw het oudst bekende handboekje over het dubbel boekhouden had geschreven. Van dit werkje zocht hij zijn weg naar de middeleeuwse boekhouding. Het toeval heeft in het Stadsarchief te Brugge die van twee wisselaars bewaard, die waarschijnlijk in 1369 failliet gingen. Zij is de oudst bekende in de Nederlanden. Vanaf 1930 wijdde hij er verschillende studies aan: ‘Quelques considérations sur les livres de comptes de Collard de Marke, 1366-1369’, Bulletin d'études et d'informations de l'Institut Supérieur de Commerce Saint-Ignace (1930); ‘Le livre de comptes de Guillaume Ruyelle, changeur à Bruges, 1369’, Handelingen Soc. Emulation Brugge (1934). Maar ook de latere geschiedenis van de boekhouding bleef zijn aandacht gaande maken, getuige een nieuwe bijdrage over Ympyn, ‘Een en ander over Jan Ympyn Christoffels’, Tijdschrift voor Geschiedenis (1937), en studiën over de boekhouding, te Antwerpen bewaard, van de

[p. 93]

Oostendse Compagnie: ‘L'organisation administrative et commerciale de la Compagnie d'Ostende’, Bulletin... Saint-Ignace (1934); ‘The Journal and Ledger of the Frigate Marquis de Prié, 1725-1726’, The Institute of Book-keepers' Journal (1936). Een ‘Coup d'oeil sur l'histoire des comptes en Belgique depuis le moyen âge jusqu'à la Révolution brabançonne’, Revue belge des sciences commerce (1932), was als een aanloop tot het algemeen overzicht over de geschiedenis van de boekhouding, in 1937 in Marc Bloch's en Lucien Febvre's Annales verschenen, dat een grondige kennis van het onderwerp, ook buiten het Nederlandse kader, bewees.

De Roover was daarmee de erkende specialist geworden van de geschiedenis van de boekhouding. Al heeft hij daar later bij gelegenheid nog bijdragen toe geleverd, bijvoorbeeld ‘Les comptes communaux et la comptabilité communale à Bruges au XIVe siècle’, Finances et comptabilité urbaines du XIIIe au XVIe siècle (1964), intussen was er in zijn levensloop een beslissende wending, en in zijn werk een aanzienlijke verruiming opgetreden. In 1936 was hij gehuwd met de Amerikaanse geschiedkundige Florence Edler, die hij naar aanleiding van haar opzoekingen in Belgische archieven had leren kennen, en vertrok hij met haar naar de Verenigde Staten. Waar zijn vroegere studiën hem in zijn vaderland geen vooruitzicht boden op een voortzetting en bekroning met een volwaardige academische titel, die hem de toegang tot een academische loopbaan kon openen, was dat in Amerika wel het geval. Hij liet zich achtereenvolgens inschrijven aan de Harvard Business School en aan de universiteit te Chicago, en promoveerde aan de laatste in 1934 tot Ph.D. in de Economie met een proefschrift over Money, Banking and Credit in Medieval Bruges, waarvan de publikatie in 1948 een volledig nieuw licht op de financiële geschiedenis van de grote Vlaamse handelsstad wierp en voorgoed de faam van De Roover als historicus vestigde.

Tijdens zijn studie te Boston had Prof. Gras De Roover gewonnen voor de bedrijfsgeschiedenis. Met het oog op de middeleeuwse fase daarvan heeft De Roover verschillende studiereizen naar Italië gemaakt, en heeft hij er jaren verbleven. Daaruit groeiden een aantal nieuwe studiën die meestendeels buiten het kader van dit tijdschrift liggen, maar waarvan andere toch weer voor de geschiedenis van de Nederlanden kostbare aanwinsten betekenden. Zijn langdurig onderzoek van het economisch archief van de Medici te Florence leidde niet alleen tot een opmerkelijke geschiedenis van hun bank (1948), die uitgebreid en herwerkt verschillende herdrukken kende, maar ook tot een belangrijke bijdrage over haar werking te Brugge, ‘Oprichting en liquidatie van het Brugse filiaal van het bankiershuis der Medici’, Mededelingen Kon. Vl. Acad. Wet., Klasse Letteren (1953). Eveneens tot de bedrijfsgeschiedenis ressorteert zijn artikel over ‘The Business Organisation of the Plantin Press in the Setting of Sixteenth Century Antwerp’, Gulden Passer (1956).

Na zijn onderzoek over de Brugse markt brachten zijn verblijven in Italië, speciaal de rijkdom van het archief Dabini te Prato, hem op de weg van de geschiedenis van het geld en van de financiële technieken. Zijn Evolution de la lettre de change (1953) blijft in dezen het fundamentele werk. Maar ook hier betroffen verschillende van zijn studiën in het bijzonder de Nederlanden, zowel Brugge (The Bruges Money Market around 1400, Verhandel. Kon. Vl. Acad. Wet., 1968) als Antwerpen (‘Anvers comme marché monétaire au XVIe siècle’, Belgisch tijdschrift voor filologie en geschiedenis, 1954) of het vraagstuk van de Nederlandse handelsbalans in de Middeleeuwen (‘La balance commerciale des Pays-Bas au quinzième siècle’, ibidem 1959). Die Italiaanse achtergronden hebben ook zijn belangstelling gewekt voor het milieu van de Italiaanse koopliedenkolonies te Brugge en hun organisatie: ‘La communauté des marchands lucquois à Bruges de 1377 à 1404’, Handelingen Soc. Emulation Brugge (1949).

[p. 94]

Daar de geldleners in de Middeleeuwen te rekenen hadden met het kerkelijke verbod op de woeker, en ook het wisselverkeer dikwijls als façade werd gebruikt voor verrichtingen die interest opbrachten, ging De Roover zich hoe langer hoe meer verdiepen in de geschiedenis van de kanonieke leer over de rente en van de economische doctrines van de Scholastiek in het algemeen. In het raam van die belangstelling heeft hij ook eens een figuur uit onze gewesten besproken, ‘Leonardus Lessius als economist. De economische leerstellingen van de latere Scholastiek in de Zuidelijke Nederlanden’, Mededelingen Kon. Vl. Academie, Klasse Letteren (1969).

De Roover die in 1940 de Amerikaanse naturalisatie had verkregen, doceerde sedert 1939 economie, een korte tijd ook de praktijk van het boekhouden, successievelijk aan verschillende Colleges in de V.S. Die leeropdrachten, hoe nauwgezet en bekwaam ook hij ze vervulde, lagen te ver van zijn persoonlijk werkgebied af om hem volledig te bevredigen. Het was daarom een grote voldoening dat hij in 1961 werd benoemd tot hoogleraar in de Geschiedenis aan het Brooklyn College van de City University of New York. Hij vestigde zich in de wereldstad, waar zijn huis in Brooklyn royale gastvrijheid heeft geboden aan talrijke vakgenoten op bezoek in de V.S. Hij heeft zich nooit laten amerikaniseren, en maakte zich tegenover zijn bezoekers en tijdens zijn reizen in Europa vaak met luidruchtige jovialiteit lustig over bepaalde aspecten van de samenleving van zijn nieuwe vaderland. Maar ook onder een ander oogpunt bleef hij een man van de ‘Oude Wereld’: hij had geen begrip voor sommige nieuwe oriënteringen in de academische wereld. Een verhitte discussie op een vergadering van zijn faculteit bezorgde hem een zware hartaanval waar hij 's anderendaags aan bezweek. Zijn weduwe heeft zijn asse overgebracht naar Europa, waar hij de eeuwige rust geniet in het familiegraf in de Antwerpse grond waar hij steeds diep aan is blijven hechten.

J.A. van Houtte